Гьалиги девюрде яшавубуз нечакъы алгъа гетгенге де къарамайлы, хатабалагьлар, табиат балагьлар да болмай къалмай, тек шоланы да унутдурагъан, гьатта сынавлу касбучуланы да тамаша этеген агьвалатлар да бола. Шолай аччы агьвалатланы бири – яшлар оьзлени яшавун къыркъагъанлыгъы (суицид). Касбучулар токъташдырагъангъа гёре, заманында яшны хасиятына, гёнгюню аламатларына тергев бакъдырса, шо агьвалатдан къутгъармагъа бажарыла.
Бир яш да яшавдан айрылмакъны къарарын бир нече минутну ичинде чечмей. Гьатта 1 гюн, бир жума тюгюл, шо ишни яшавгъа чыгъаргъанча, узакъ заман гете. Шо вакътини ичинде оюнда яшавдан айрылмакъны къурагъан яш уллуланы , ата-анасыны тергевюн бакъдырмакъны къастын эте деп гьисап этиле. Дагъы да токъташдырылгъан маълуматлагъа гёре, 11 йыл битмеген чагъындагъы яшланы яшавдан айрылмакъ йимик ойлары болмай ва олар шолай гьасилге гелмей. 13-16 йыллыкъ чагъындагъы оьрюм яшланы арасында буса суицид кёп бола деп гьисап этиле.
Озокъда гьар яшны хасиятлары, юреги-гёнгю башгъача бола. Бирлери чыдамлы буса, башгъалары назик юрекли, аз затланы юрегине ювукъ ала.
Шо саялы гьар яшгъа айрыча тергев, янашыв болма герекни унутмагъа тюшмей. Яшланы оьзюню яшавун къыркъмагъа талпындырагъан бир-нече себеплер бар – тенглилеринден чегеген азап, хорлав яда гюч этив. Яда жавапсыз сююв, муллимле-ринни янындан англавсузлукъ, ювукъ адамы гечинмеклик, уьйде, агьлюде болагъан эришивлер, тюртюшювлер, ата-анасыны айрылмакълыгъы, уьйде токъалав, наркотиклер.
Эсгерилген себеплерден къайры, бир-нече йыллар арагъа чыкъгъан Интернет торундагъы оюнлар бар. Эсгерилген оюнлар яда бирлешивлер яшлар оьзлени яшавун къыркъсын учун яратылгъандай болуп чыгъа. Шоланы яратгъанлар да психиатрия аврувлары бар адамлар деп де айталар. Интернет торунда шолай оюнлар яйылгъанлы, дюньяны гьар еринде бир вакътини ичинде оюнгъа таби болуп бир нече яш яшавун къыркъгъан гезиклер болгъан. Шолар гьали де узатыла. Тек яшланы Интернетден бютюнлей айырма яда дазуландырмагъа да бажарылмай. Амма, тергевсюз къойма ярамай. Шоланы зараллыгъын англатмагъа, яш оьзю билип шо оюнлагъа байланмагъа ярамайгъанны тюшюндюрмге герек.
Оьзлени яшавун къыркъагъанланы арасында эсли адамлар да аз тюгюл. Гьатта ислам динде бусурманланы арасында оьзюню яшавун къыркъмакъ гечилмейген авур гюнагь гьисап этиле буса да, шо гюнагьны этгенлер бизин юртларда, таныш-билишни арасында да бар. Агьлюсюнден тюзелген, авлетлери бар, уьйлю-эшикли чагъына гелген адам асылып оьзюню яшавун къыркъгъан нечесе гезиклер болгъан. Шолай гюнагь ишни себебин буса бирев де билмей. Психологланы пикрусуна гёре, оьрде эсгергеним йимик, бир масъаланы чечип болмагъанда яда енгип болмайгъан юрек ярасы булангъы адамлар яшавдан айрылып къутулмакъны тюз гёре.
Яшланы арасында болагъан суицидлени де бир-бирде себеплери шонча да маънасыз бола. Гертиси, яшланы оьзлени яшавун къыркъгъан бир-нече гезиклери ЕГЭ-булан да байлавлу болгъан. ЕГЭ-ни берип болмагъанда яда оьзюню билимлерине гёре экзаменлер берип болмажакъман деп ойлашып да яшавдан гетген яшёрюмлер болду.
Артдагъы бир-нече айны ичинде бизин республикада да школа чагъындагъы яшёрюмлер оьзлени яшавун къыркъып яшавдан гетди. Оланы бирлери юртларда, башгъалары шагьарларда яшай эди. Оланы таныгъан адамлар бирлерине: «Гьакъыллы, шат, бажарывлу къызъяш эди. Агьлюсюнде яда школада четимликлери ёкъ эди», – дей. Башгъаларына: «Уьюнде ата-анасы булангъы аралыкълары яхшы тюгюл эди. Школада тенглилери булан гелишип болмай эди», – дейлер. Тек инг ювукъ адамлар да себебин англатып болмай.
Оьрюм яшлар, яшёрюмлер яшавун къыркъагъаныны себеплерин толу кюйде ахтармагъа бажарылмай. Шо гьакъда арагъа сёз чыкъгъанда, кёплер оьрюм чагъында гьар тюрлю маънасыз себеплеге гёре яшавун къыркъмакъ йимик ойлары, хыяллары болгъанлыгъына мюкюр бола. Себеплер, гертилей де, шонча да маънасыз чы, адамны инандырласдай чалына.
Гертилей де, маънасыз себеплени натижасында яшёрюмлер оьзлеге гечилмейген гюнагь, ата-анасына авур къайгъы, уллу гьёкюнч къоюп яшавдан гетелер. Ата-ана, озокъда, не себеп болду экен, не ерде хата этдик экен деп ойлашадыр. Интернет торунда психологлар берген насигьатлагъа гёре яшны хасиятында болгъан алышынывлагъа тергев бермегенден бола. Ондан къайры да, алда яшыгъыздан эшитмеген бир янгы сёз тагъым яда пикру, масхара буса да шогъар да тергев бермеге тюше. Шолай да, Интернетде, телевизордан суицидге байлавлу янгылыкълагъа, берилишлеге тергев бере буса, шо гьакъда кёп сёйлей, масхара эте буса, яшны оюнда яшавун къыркъмакъ йимик хыяллар барлыгъын исбат эте.
Оьзюню яшавун къыркъмагъа хыял этеген яшёрюмню хасиятларыны аламатлары дагъы да бар: янгыз къалмагъа амыракълыкъ, мен ёкъ болуп гетсем не этерсиз, излеп де айланмажакъсыз, мен биригизге де тарыкъ тюгюлмен, мени сюймейсиз деген сёзлер, бетлешивлер де суицидни – белгилери. Шолай заманларда яшны иришхат этмей, тюз ойлашмайгъанлыгъын, ата-анасы ювукъ адамлары кёп сюегенин англатмагъа ва шону ташдырмагъа герек.
Биревню де Аллагь адашдырмасын, оьзюню яшавун къыркъардай гьалгъа салмасын. Яшларыны къайгъысын гёрмесин. Яшларыбыны гьар тюрлю балагьлардан къорумагъа, оланы насипли адамлар этип тарбияламагъа, оьсдюрмеге Аллагь насип этсин!
Патимат БЕКЕЕВА.
