Язлыкълар чачыла
«Сеники йимик уллу атым да, кёп гючюм де болгъан буса, оьгюзню мююзюн чартлатажакъ эдим» деген болгъан гиччи чилле уллу чиллеге.
Тек не хайыр, йыл-йылгъа ошамай. Артдагъы заманларда къышлар — къышлагъа, язлар — язлагъа парх бермейген кююнде алышына бара.
Белгили болгъаны йимик, Къумукъ тюзде гиччи чилле февраль айны 26-нда гире ва март айны 21-нчи гюнюнде чыгъа. Чакъны гьали нечик болажагъына байлавлу болуп алданокъ маълумат жыягъан къурумланы къуллукъчулары береген баянлыкъгъа гёре Дагъыстанны тав, тавтюп ва тюзлюк бойларындагъы районларында март айда гьаваны иссилиги орта гьисапда 4-11 градуслар болажакъ. Бу гезик де гиччи чиллени гюнлеринде уллу сувукълар къаравулланмай.
Дагъыстан Россияны лап да къыбла бой дазусунда ерлешген аграр республика. Бавчулукъ, юзюмчюлюк ва овощлар оьсдюрюв алдан берли юрт хозяйствону мердешли тармакълары болуп гелген. Ата-бабаларыбыздан варисге къалгъан халкъ саниятларына оьзюнде кёп миллетлер оьмюр сюреген республикабызда айрыча тергев берилегени ачыкъ болуп гёрюне. 2023-нчю йылда бизин республикабызны бав-бахчаларындан 1,5 миллион тон авлакъ ниъматланы ва шолай да 300 минг тондан да кёп гьар тюрлю емишлени тюшюмю къайтарылгъан эди.
Халкъны ва пачалыкъны сурсат аманлыгъын болдурмакъ учун юрюлеген гьаракатда регионну агропромышленный тармагъыны къуллукъчулары – акционер жамиятлар, кооперативлер йимик увакъ ва орта далапчылыкъ булан машгъул болагъан абзар агьлюлер, сабанчылар да лайыкълы натижаланы къолда эте. Увакъ ва орта хозяйстволаны гючю-къыйыны булан бизин республикабызда къайтарылагъан юрт хозяйство тюшюмлени 80 процентге ювукъ пайы оьсдюрюле.
Бу йыл да алда етишилген натижалары булан дазуланмайлы авлакъчылар дагъы да гёрмекли натижалагъа етишмек учун артдырылгъан борчлар къабул этип чалыша. Язбашда 220 минг гектаргъа ювукъ майданларда язлыкъланы чачып оьсдюрмеге умут этилине. Шону арасындан 70 минг гектаргъа ювукъ майданы бюртюклю язлыкълар болмагъа герек деп токъташдырылгъан.
Язлыкъланы чачывгъа бизин республикабызны къыбла бойдагъы Дербент, Къаягент районларыны авлакъчылары биринчилерден болуп гиришген.
– Не чачсанг, шону аларсан деген буварывдан бизин авлакъчыларыбыз хантав къалмай, – дей Къаягент районну юрт хозяйство управлениесини начальниги Абдулбасир Къадиев. – Райондагъы юрт хозяйство оьсюмлюклени къоруйгъан станциясыны башчысы Агьмат Багьамаев булан байлавлукъда чачыв майданланы асувлу кюйде къолламакъ учун тийишли чаралар гёрюле. Бугюнлерде авлакъчылагъа ва бавчулагъа урлукъланы, тереклены зараллы аврувлардан ва зиянлы жанлардан нечик къорумагъа тюшегени гьакъда пайдалы таклифлер бериле. Неге десегиз, къыш бу йыл йымышакъ болгъаны саялы эрте язбашда зараллы аврувлар ва зиянлы жанлар да эртерек яйылма имканлы экени гьакъда унутмагъа ярамай. Шо гьакъда бавчулукъ ва овощлар оьсдюрюв булан машгъул болагъан юртлу загьматчылагъа оьз заманында ахтарывлар оьтгерип алданокъ билдириле.
– Урлукъланы, шитилни гьазирлемек учун районда ерли имканлыкълар нечик къоллана?
– Увакъ ва орта далапчылыкъ булан машгъул болагъан бавчулар, овощ оьсдюрювчюлер ерли шартларда сыналгъан оьзлер болдургъан урлукъланы чача, шитилин де оьсдюре. Уллу майданларда язлыкъланы чачагъан тайпалагъа хоншудагъы Краснодар, Ставропол крайлардан ва шолай да Аштархан, Волгоград областдан ломайлап сан янлы урлукъланы сатып алмагъа кёмек этилине. Бугюнлерде теплицаларда овощ оьсдюрегенлер учун да ишлени къыставуллу вакътиси, олагъа да гьар-бир якъдан кёмекге къол узатыла. Аявлу заманны гьар сагьатын асувлу кюйде къолламакъ учун къаст этиле.
Бутав ишлер юрюле
Сынавлу бавчулар ва юзюмчюлер язбашда авлакъ ишлер къыставуллу болагъаны саялы алданокъ ярашдырыв ишлени оьтгеривге тергевюн бакъдыра. Емиш тереклени ва борлаланы тарыкъсыз артыкъ ва шолай да къуругъан, зараллангъан бутакъларын тайдыра…
Бугюнлерде буса бутав ишлер генг кюйде оьтгериле. Бутав ишлени оьтгеривге бажарывлу кюйде янашмасакъ мол тюшюмлени оьсдюрмеге четим бола. Муна шо саялы да, сынавлу бавчуланы яндавуруна тюшюп яш касбучулар да усталыгъын камиллешдире. Бутав ишлени емиш тереклеге ва борлалагъа сув тюшгюнчеге алданокъ тамамламасакъ, буталгъан бутакълар гёзьяш тёгюп гючюн тас этежек.
Буталгъан бутакъланы ташламай къыргъа чыгъартып яллатып кюлюн кюйлевюч ва дарман гьисапда къолламагъа таклиф этилине. Къуллукъларыма байлавлу болуп чакъда-чакъда Хумторкъалини ювугъунда ерлешген тувар базарда болмагъа тюше. Оьсюмлюкчюлюк ва гьайванчылыкъ булан машгъул болуп сатыв этмеге базаргъа гелегенлер булан гьакълашабаз. Айтмагъа сюегеним, буталгъан бутакълар къоянлар учун лап да тизив азыкъ экени гьакъда къоян оьсдюрегенлер де айта бола. Тек къоянлар сакълайгъан тайпалагъа тереклеге ва борлалагъа къабугъун гемирип зарал этмесин учун айрыча сакъ болмагъа тарыкъ.
Бутав ишлени оьтгереген заманда апрелде тереклени къыймакъ учун сайламлы бутакъланы алып гьазирлемеге ва топуракъны тюбюне басдырмагъа тюше яда буса холодильниклени тюбюнде бавукъ этип сув тартагъан къумачгъа чырмап сакъламагъа яражакъ. Къумач къуруп къалмасын учун заман-заман йибите турмаса болмай.
Къыйыв ишлени оьтгерегенде тюшюмлю бутакълардан алмайлы чубукъланы янгы бир йыллыкъ тереклени башында оьсгенлеринден танглап бутап алмагъа таклиф этилине.
Дарман урула
Гьалиги заманда жамиятда йимик айлана ягъыбыздагъы табиатда да башгъа-башгъа тюрленивлеге рас боласан. Айтмагъа сюегеним, юрт хозяйство тармакъда оьсдюрюлеген тюшюмлени зараллы аврувлардан ва зиянлы жанлардан оьз болжалларында сан яны булан оьтгермесек тас этивлени алдын алмагъа къыйын.
Табиатдагъы алмашынывлагъа гёре зараллы аврувланы ва зиянлы жанланы журалары да йыл сайын алмашына. Айтагъаным, авлакъларда, бав-бахчаларда алданокъ ахтарывлар юрюте туруп тийишли агротехника чараларын оьтгерив гьажатлы.
Шону учун интернетни имканлыкъларын къолласакъ, «Мени бавум» ва шолай оьзге тюрлю сайтларда ерлешдирилген маълуматлар къаршылаша. Къолламагъа тийишли дарманланы жыйымы булан таныш болмагъа таклиф этилине. Аслу гьалда борлалагъа да, емиш тереклеге, уьлкюлеге бюрлери ачылгъанча язбашны баш айында зараллы аврувлагъа ва зиянлы жанлагъа къаршы гёкташ ва киреч къошулуп гьазирленген 3 процентлик дарман сув урула. Чечек ва япыракъ ачгъынча алда къолланагъан башгъа агъулу химикатлар да бар. Тек тереклер чечек ачагъан, тююр тутагъан, тюшюмю бишеген вакътилерде сугъарыв ва дарман урув ишлер заманлыкъгъа токътатыла.
Сугъарыла, азыкъландырыла
Бавларда ва юзюмлюклерде март айда бар имканлыкъланы къоллап агъыздырып да, тамчылатып да сугъарыв ишлер генг кюйде оьтгериле. Язлыкълар чачылагъан хасилеге гюзде ерли кюйлевючлер берилмеген буса, тюзю, эрте язбашда да топуракъны шитил яйылгъынча алданокъ азыкъландырмагъа таклиф этилине. Гьатдан оздурмайлы агротехника талабына гёре минерал-азот, фосфор, калий кюйлевючлер пайдаландырыла.
Топлангъан сынав аянлашдырагъан кюйде, кёп ва бир йыллыкъ оьсюмлюклеге бир йыл ерли кюйлевючлер берилген буса, артындагъы йыл минерал кюйлевючлер булан азыкъландырылагъаны гьакъда билмек де пайдалы болур.
Таклиф бизден, иш сизден!
Гьазирлеген Къ. КЪАРАЕВ.
