Биревлер узакъ заман бир аврувдан таза дегенче инжингенде: «Аллагьгъа уллу болуп бармасын, шундан чы къайсы да къолайдыр», – деп айта туруп кёп керен эшитмеге тюшген. Аврувланы яхшысы боламы? Шоланы къайсы да оьрчюгюп адамны савлугъуна шайлы зарал гелтирмеге бола. Озокъда, шоланы барын да бир этип, эмсиз аврувлар булан да тенглешдирмеге тюшмей.
Мисал учун, айрокъда артдагъы йыллар эл арада арта барагъан шекер аврувну алайыкъ. Медицина къуллукъчулар токъташдырагъан кюйде, гьалиге шону тамурундан къыркъып сав этмеге биревню де гючю чатмай. Эгер, шо аврув къабунгъанлар ашайгъан ашына агьамият берип янашса, оьзлени къатты низамда юрютсе, шекерин нормада сакълама бола. Врачлар яратмайгъан ашлардан арекде турмагъа, чакъ-чакъда медицина тергевлерден чыкъмагъа тюше.
Бизин республикабызда 40 мингден де артыкъ адам шекер аврувгъа тарыгъан. Россияда да гьар йыл ноябрни ортасында Бютюндюнья шекер аврувгъа къаршы ябушагъан гюн деп де белгилей. Неге тюгюл, шо балагьны эбинден гелип болмай оьлегенлер де аз тюгюл демеге ярай. Шо инживден аврувланы къутгъармакъ муратда канадалы врач, физиолог Фредерик Бантингон адамны къаркъарасындагъы шекерни бир ёрукъгъа салма кёмек этеген инсулин дарманны чыгъаргъан.
Аслу гьалда инсанны ашкъазаныны тюбюндеги бези (поджелудочная железа) къандагъы шекерни даражасын бир кюйде сакълама герекли инсулин гормонну тийишли къайдада да ишлетмеге болмай буса, ол шекер аврувгъа тарый. Шо аврувну бир нече тайпалары бар. Шону 1-нчи тайпасын тез билмеге бажарыла. Амма 2-нчи тайпасы адамны санларында узакъ заман билинмейген кюйде яйыла. Тек шо эки де тюрлюсюн умуми белгилеринден гьис этмеге бола. Мисал учун, адам сувну кёп иче. Санларын салланып турагъан йимик гьис эте, оьзю де эслемейген себеплерден азмагъа башлай, гьаманда ачлыкъны сезе, авзу къуруй, гёню къычыта, жымчыкъэтлери осаллаша, гёзлерини гёрегени тёбенлеше, гьар зат туман-чарс болуп гёрюне, ярасы узакъдан сав бола, къолларыны, бутларыны бармакълары уюй. Елкесини, къолтукътюплерини, тирсеклерини, тобукъларыны бойларында къара дамгъалар бола, авзундан ацетонну ийиси гелме башлай.
А. Вишнёвскийни атындагъы республика клиника больницаны диабетология бёлюгюню заведующийи Гюлнара Къадиева оьзюню баянында белгилеген кюйде, оланы врачларыны мурады–аврувланы къанындагъы шекерни оьрчюкме къоймай, тийишли даражада сакъламакъ.
– Адамны толу кюйде шекер аврувдан арчып, саппа-сав этмеге гьалиге имканлыкълар тувулунмагъан. Шо саялы да аврувлар гьар гюнюн низамлы кюйде оьтгермеге герек. Къаркъарасына дазудан оьтюп гюч этмеге ярамай, аврувгъа ярашагъан ашланы къолламагъа тарыкъ. Шекери гётерилгенни билмек учун чакъ-чакъда медицина къаравлардан чыкъмагъа герекни унутмагъа тюшмей. Врач-терапевт аврувну шекери нормадан оьрде деп гьисап эте буса, ону эндокринологгъа консультациягъа бакъдырмагъа борчлу, – деп билдирди Гюлнара Къадиева.
Гертиден де, шекер аврув къоркъунчлуларындан бири деп санала. Кёбюсю адамлар савлугъуна, санларыны къыйынына къулакъасма сюймей, къол силлеп артгъа салып къоялар. Сонг буса оьрчюкгенде онда-мунда эм излеп чабып айланалар. Узакъландырмай заманында врачлагъа барса, нечик де кёмек этмеге бола. Шекер аврувдан хантав болмагъыз.
П. ГЬАЙБУЛЛАЕВА.
