Октябрни 11-нден 14-не ерли Якъутия республикада «Уллу къарны берекети» деген ат булан поэзияны VII халкъара фестивалы оьтгерилген. Фестиваль Саха (Якъут) Республиканы язывчуларыны Союзуну, Темиркъазыкъ-Къыбла федерал университетини, маданият ва ругь якъдан оьсюв Министерлигини сиптечилиги булан еттинчи керен яшавгъа чыгъарыла. Бу йыл фестивальны якълав гьаракатгъа Якъутияны тыш байлавлукълар булан машгъул Министерлиги де къуршалгъан. Бизин республикадан къумукъ тилде чыгъагъан «Тангчолпан» деген адабият журналны редактору, Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу, шаир Супиянат Мамаева, сюргюнге сююп барагъандай Якъут якъларда болуп, эсгерилген фестивальда ортакъчылыкъ этген.
Газетибизни мухбири ону булан ёлугъуп Якъутиягъа этген сапарыны гьакъында алгъан баянлыкъны охувчуларыбызны тергевюне беребиз.
– Супиянат, эсгерилген фестиваль оьтгерилме къачан башлангъанын ва не муратлагъа къуллукъ этегенин англатгъанны сюер эдик?
– Фестивальны амалгъа геливюню тарихине гёз къаратсакъ, олай пикру Польшада кёп йыллар алда оьтгерилген славян халкъланы поэзиясыны гюнлеринде тувду. Ону сиптечиси — шаир, китап чыгъарывчу ва жамият чалышывчу Александр Навроцкий чакъырып Варшавагъа баргъанда магъа: шулай байрам-фестивальны оьтгерме сиз неге тавакеллик этмейсиз? деген пикруну сингдирди. Арадан заман гетип 2012-нчи йыл агьлюсю Барбара Навроцкая булан олар биз гьазирлеген биринчи фестивальгъа да гелип, польшалы шаирлени асарларын якъут тилге, якъут шаирлени буса поляк тилге таржума этип чыгъаргъан антологияны авторлары гьисапда, уьлгю гёрсетип гетген эдилер. Шондан берли биз гьазирлеп оьтгереген поэзия фестивальны натижаларына гёре татар, къазах, азербайжан, къыргъыз, гюнбатыш-европа, француз, итальян, китай, арап тиллерде проза ва шиъру асарланы нечесе антологияларын да чыгъарып турабыз, — деп англатыв берди бизге де узакъ йылланы боюнда фестиваль байрамны намусларын бойнуна алып, яшавгъа чыгъарып чалышагъан Харлампьева Наталья Ивановна.
Фестивальгъа чакъырылып гелген къонакъ шаирлер, язывчулар ёлугъувларыны барышында гёз алдына тутгъан ва гележекге къургъан ойларын-хыялларын малим этелер, язгъан асарларын башгъа тиллеге гёчюреген таржумачылар булан ювукъдан таныш бола ва иш юрютме башлай. Олар Якъут элге этген сапарында гёргенлерин язып газетлени, журналланы бетлеринде чыгъаралар, кёп санавдагъы охувчуларын таныш да этелер.
Фестивальны ортакъчылары бу йыл инг алда Саха (Якъут) Республиканы Башчысы Айсен Николаев булан ёлукъдулар. Ол гьар тюрлю пачалыкъланы шаирлерини, язывчуларыны арасындагъы яратывчулукъ байлавлукълар тыгъыс ва пайдалы болсун учун юрюлеген «Уллу къарны берекети» деген байрам республиканы абурун бир къарыш оьрге гётерегенин оьктемлик булан эсгерди. Булай бирикдиреген фестивальны гьар даим де якълап чалышажагъын билдирди.
Байрамны ачылывуна 600-ге ювукъ къаравчу жыйылгъан эди. Экинчи гюн къонакълар эки халкъ язывчулар – Семён ва Сафрон Даниловланы Горный районундагъы ватанында болдулар. Семён Даниловну:
Къарлы къышдан къачмайман,
Ап-акъ къарда тувгъанман,
Берекетли къар булан
Бетим-башым жувгъанман,
Сувукъсынмай сёйлеймен,
Къарда — отдай янаман,
Къар адам да тюгюлмен,
Мен бек исси адамман…
— деген сыралы сатырлары байрамгъа жыйылгъанланы авзундан тюшмей, нече де таъсирли кюйде чалынып турду.
Бердигестяхда Семён Даниловну атындагъы орта школаны охувчулары булан къужурлу ёлугъувубуз болду. Яшлар шиърулар охудулар, къонакъланы ерли музейни экспонатлары булан таныш этдилер. Ондан сонг гюзгю янгурлар чавкесин чыгъаргъан юрт ёллар булан биз Мытахгъа гелдик, мундагъы маданият уьйню къуллукъчулары бизин Даниловланы музейи ва академик Афанасий Осиповну чебер галереясы булан таныш этдилер. Уьчюнчю гюнюбюзню Якъутияны педколлежинде, 33 номерли орта школасында, Якъутияны милли гимназиясында, ахшам болгъанда буса Кулаковскийни атындагъы Дослукъну Уьюнде юрюлген поэзияны ахшамын тынглавчулагъа шиърулар охуй туруп оьтгердик.
Бу ерде фестивальны бир-бир ортакъчыларыны сёйлевлерине, оланы ойларына-пикруларына да агьамият бермекни арив гёрер эдим, — дей Супиянат.
– 2012-нчи йылдан тутуп баш алагъан Наталья Харлампьеваны проекти булан юрюлеген бу фестиваль йылдан-йылгъа оьсе ва генглеше. Россияны гьукуматы ювукъ заманны ичинде Лена оьзенден чыгъагъан кёпюр къурма гьазирлик гёрегени, шону булан ерли халкъланы тезги умутлары яшавгъа чыгъажагъы да арив англашыла. Фестивальны яхшылыгъындан салынгъан адабият, маданият кёпюр буса тезден берли де мекенли иш гёрсетип чалыша, Якъутияны ачыкъ юрекли халкъын оьзге регионланы ва пачалыкъланы вакиллери булан бирикдире, дос эте,- деп хабарлай фестивальны ортакъчысы, Москва шагьарлы шаир, таржумачы, китап чыгъарывчу Сергей Гловюк.
Къыргъызстанны халкъ шаири Кожогелды Култегин айтагъангъа гёре, фестивальны ортакъчысы болмакъ ону учун да уллу байлыкъ. Мунда огъар тезги къурдашы, Якъутияны парламентини председатели Александр Жирков булан ёлукъма насип болгъан. Ону яхшылыгъындан бизин халкъны «Манас» деген эпосу якъут тилге таржума этилди, мен де якъутланы «Олонхосун» бизин къыргъыз тилибизге гёчюрюп охувчулагъа етишдирдик.
— Супиянат, сен де шо агьамиятлы фестивальны ортакъчыларыны алдына чыгъып сёз айтмай къоймагъансандыр чы?..
— Озокъда, магъа айтма гезик етишгенде, булай берекетли фестивальда ортакъчылыкъ этивюмню бир уллу ва сыйлы даража гёрегенимни англатып, таза дегинче ругьланып сёйледим:
– Якъутияда биринчилей боламан. Уьйде мени къатты сувукълар булан къоркъута эдилер. Мен буса гьайрангъа исси, ачыкъ ва ярыкъ чачагъан адамланы арасында болуп сююнчлеримни эбин-бавун тапмай, ажайыплыкъ этип турдум. Бу тизив проектни авторуна гьакъ юрекден разилигимни билдиремен. Наталья Ивановна шиъру языв ва таржумачылыкъ ишде яллыкъ билмейген яратывчу, ол бизин классигибиз ногъай шаир Кадрияны асарларын якъут тилге усталыкъ булан гёчюрген.
Милли республикаланы халкъларыны кёбюсюне ана тилине, адатларына аяп-асырап янашыв етишмей. Аста-аста ким экенибизни унута барабыз. Мунда буса мен, яшланы оьз ана тилинде сёйлейгенде янагъан гёзлерин гёрюп, олар шиъруланы сююп, маънасы булан охуйгъанына къарап сукъландым. Олар ана тилини гьар сесине, сёзюне дазусуз уллу сюювю булан яшайлар. Бир-бир сёзлени маъналары магъа арив англашыла эди, якъут тил ва бизин къумукъ тил бир тамурлу тюрк тиллерден санала чы.
Гьали болгъанча Якъутиядан, сизин адабиятдан арекде тургъаныма тамаша да боламан. Гележекде кёп иш этме боларбыз деп умут этемен. Мен ёлбашчылыкъ этеген «Тангчолпан» журнал сизин булан бирликде бек тарыкълы ва къужурлу ишлени яшавгъа чыгъарма болажагъына инанаман.
Бизин къумукъ адабиятны кюрчюсюн салгъан пагьмулу шаир Йырчы Къазакъ Сибирь якълагъа айыпсыз такъсырланып йиберилген ва Оймяконда туснакъда тургъан. Ол шонда оьлген болмагъа да ярай. Шаирни сонггъу къысматы белгисиз. Бир-бир маълуматлагъа гёре ону булан бирге Николай Стахов да болгъан. Ону авлетини авлети Дагъыстанда шаирни адамларын билегенлени-таныйгъанланы ахтарып юрюген. Якъутияны ахтарывчулары шо борчну бойнуна алып эки де якъгъа пайдалы ишни юрютгенни сюер эдим. Шо ахтарыв иш бизин халкъланы арасындагъы дослукъну, къардашлыкъны янгы ачылгъан бети, герти шагьаты болар эди.
Фестивальны берекетли гюнлери бизин бирикдире, къанатландыра. Биз бир болгъан чакъы, гюч этегенлер табулмас. Мытахгъа элтеген ёлну гьакъындан да эки сёз айтмасам болмай. Алмазлар булан бай республика оьзюню алмазгъа тенг абуру булангъы пагьмулу агъа-ини Даниловланы юртуна мукъаятлы, шавла берип турагъан ёл къурма тезден герек эдилер.
— Бир гёргей эдигиз, фестиваль юрюлеген гюнлерде уллу къарлар явмаса да, биз мундагъы яшланы юзлеринде республиканы бай хазналарын, ругьун толу кюйде гьис этме болдукъ. Булай пагьмулу, гёзел ва тарбиялы яшлагъа нече де аз ёлугъабыз. Олар гьар сёзюне айрыча терен маъна берип, юрегинден оьтгерип, ерине етишдирип айталар,- деп гьайран бола Архангельскиден гелген шаир Елена Кузьмина.
– Супиянат, якъут къардашларыбызны поэзия байрамы бары да ортакъчыларына бирни йимик терен таъсир этгени билине…
– Шолай дюр де дюр. Фестиваль юрюлеген гюнлерде чакъны гьалы къаравуллангъан кюйде къарлы-боранлы болмаса да, ону атында да эсгерилегенде йимик, юреклени терениндеги сувукълукъну болмагъандай иритди, гёнгюллерибизни ачды, бетлерибизни ярыкъ этди, берекетибизни артдырды.
– Супиянат, йыракъ Якъут элде гёрюп, алып гелген яратывчулукъ ругьунг сёнмесин, берекети таймасын!
— Сен де кёп савбол.
Лакъырлашывлу язгъан
Казим КАЗИМОВ.
