Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликов артда оьтгерген жыйынны гьакъында айрыча айтмаса болмай. Шонда ата-анасыз етим къалгъан яшланы уьй булан таъмин этивде ёлугъагъан тюзсюзлюклени гьакъында тындырыкълы кюйде сёйленди.
Гертиден де, бу дюньяда ата-анасыз къалгъан яшны ашаву-яшаву, гьатта хасияты да башгъа бола. Олар ата-ананы тергевю болмай оьселер. Нечакъы ювукъ къардашы да оланы алышдырма болмай. Инг де аслу масъала – олар охуп битип, ишлеме башласа да турмагъа уью болмайгъаны. Шону учун да етим яшланы гьайын этме гьукумат оьзюню бойнуна алгъан.
Россияны Гьукуматыны 1996-нчы йылда чыкъгъан ва 2004-нчю йылда янгыртылгъан къарарларында ата-анасыз къалгъан яшлагъа кёмек гьисапда оланы яшавлукъ уьй булан таъмин этивню гьакъында айтыла. Шолай къарарны Дагъыстанны Гьукуматы 2008-нчи йылда къабул этген.
Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликов жыйында шо къарар ерлерде нечик кютюлегенни гёзден гечире туруп, масъаланы яшавгъа чыгъарыв кёп разисизликлер тувдурагъанны ва коррупциягъа къаршы чаралар гёрюлме герекни гьакъында айтды.
–Алдындагъы гюнлерде биз Дербентде яшланы реабилитация центрын ачдыкъ, – деди ол. – Шолай етим яшланы гёргенде, олагъа гьакимиятны, бажарывлу адамланы янындан якълав тарыгъын айрыча сезесен. Биз олагъа бир-бир затлар беребиз, олар буса шоланы эртеден алма герек эди, шону бизге унутма ярамай.
Бу йылгъа 779 миллион манат белгиленген
Сергей Меликов башлап ата-анасыз къалгъан яшлагъа уьйлер алывгъа гёрсетилген бюджет акъчаланы харжлав тергевню тюбюнден тайма ярамайгъанны эсгерди. Коррупцияны тюбюкъарадан къыркъма тюшегенни айта туруп, инг де тарыкълылагъа биринчи берме, заманында уьйлени алывгъа дыгъарлар этме ва шо уьйлени къабул этегенде де тергев тарыкъны гьакъында бирдагъы да билдирди. Шо ерли гьакимликни аслу борчу ва жаваплы иши.
2023-нчю йылгъа шо ишлеге республиканы бюджетинде 779 миллион манат, шолай да етимлеге яшавлукъ этмек учун 189 сертификат гёрсетилген.
– Мен эсгерген акъчаны даражасы бир-бир «бажарывлу» адамланы рагьат къоймай, — дей Сергей Алимович. – Мелте чагъындагъы, таяву ёкъ оьксюз яшлагъа гёрсетилген акъчалагъа да чомулма къарайгъанлар табула. Шолай ишлени алды алынажакъ ва гюнагьлылар къатты кюйде жазаланажакъ. Таман республика гьакимиятны артында яшынгъаныгъыз, энниден сонг ерли комиссиялагъа администрацияланы ёлбашчылары башчылыкъ этежек. «Гьаригиз иш законлу даражада юрюйгенге ва гьар кепекге ерли гьисап бережексиз» деди ол.
Дагъыстанны Башчысы етимлеге алынагъан уьйлени сан янына да тергев бермекни ва эгер де онгайлыкълары ёкъ уьйлер алынгъан буса, шо гьисапгъа гирмежекни билдирди. Шону учун да гьар иш къурумдан жаваплыланы табып, депутатланы ва жамият палатаны ортакъчыларын къошуп, ерлерде комиссиялар къурмакъны талап этди.
Къанаты къатмагъан яшлагъа бакъгъан тюзсюзлюклени гьакъында эсгере туруп, ол гьали-гьалилерде оьзю хас асгер гьаракатны ортакъчысы Азамат Мамаев булан болгъан ёлугъувуну гьакъында айтды.
Азамат оьзюне 18 йыл болгъанча берилме герек уьйню алып болмагъан. Асгерде къуллукъ этип къайтгъанда да шо уьйню бермей дагъы да 5 йыл тургъанлар. Ол бу йылны январ айында хас асгер гьаракатда ортакъчылыкъ этме гетген ва авур яраланып, сакъат болуп къайтгъан.
–Ол авур ярасына да къарамай: «Ёлдаш генерал, мени аягъым бираз къолай болса, мен янгыдан асгерге гетемен, онда магъа къурдашларым къарагъан» деди, – дей С.Меликов. – Бу бир яны. Бирдагъы яны да бар, суд уьй берме герек деп къарар чыгъара, тек ону гезикге ахырынчы этип сала. Къайда бизин эдебибиз, намусубуз ва адам къылыгъыбыз? Мен къошулмай туруп, Мамаевни масъаласы да чечилмеди. Гьали тезде огъар 3 уьйлюк квартир берилежек
Етимлеге 306 уьй берилежек
Бу йылны август айыны башына уьй берилме герек 4 минг яш гезигин гёзлеп токътагъан. Дагъыстанны билим берив ва илму министри Ягьия Бучаев билдирген кюйде, 2020-2023-нчю йылларда 1349 етим яшгъа уьйлер берилген. Бу йыл буса 306 яшгъа берилежек. Ол айтагъан кюйде, етим яшланы гезиги язылгъан списоклар янгыртылгъан ва шо ишде кемчилик барын-ёгъун 7 муниципал къурулувда тергелип битген: Магьарамгент, Хасавюрт, Къаягент, Къызлар, Лаваша ва Тлярата районлар ва Къызлар шагьар. Шолай да министерликни вакиллери буссагьатгъы вакътиде яшлар нечик яшайгъанны да тергеп туралар.
123 гезик етим деп гьисапланагъан яшлар себепсиз къошулгъаны аян этилген, неге тюгюл бирлерини аналары башгъа эрге баргъан, аталары башгъа агьлю къургъан яда йыракъларда ишлейлер.
Дагъыстанны къурулуш, архитектура ва ЖКХ министрини борчларын кютеген Александр Нестеров билдирген кюйде, 30 да муниципал къурулувда дыгъарлар этилинген ва документлени гьазирлев енгиллешген. Гелеген йылгъа буса яшлагъа уьйлер алмакъ учунгъу харж ва сертификатлар берив 25 процентге артыкъ болажакъ.
Уьйлер алма 4,5 миллиард манат гёрсетилген
Тергевлени натижасында кемчиликлер аян этилинген ва шо иш булан Ахтарыв комитетни Дагъыстан ахтарыв управлениеси иш гёре. Шо къурумну ёлбашчысы Дмитрий Беляев билдирген кюйде, бу йыл етимлеге уьйлер алывда этилинген жинаятчылыкъ ишлери учун 47 адам тергелген ва 10 адам жавапгъа тартылгъан. Шо кемчиликлер Магьачкъала ва Къызлар шагьарларда, шолай да Къазбек, Новолак, Магьарамгент ва Ахты районларда аян этилген. Шоланы ичинде сан яны осал уьйлер алыв, ялгъан документлер гьазирлев, законсуз гезикден тайдырыв ва гёрсетилген харжланы тюзевлю харжламагъан гезиклер ёлугъа.
Мисал этип айтса, яшлагъа берилеген квартирлер уьйлер къурулма ярамайгъан ерлерде яда ихтиярсыз тизилген. Шолай ерлерден Магьачкъаланы администрациясы етимлеге 47 уьй алгъан. Шону алдында буса, регион Роспотребнадзор шо уьйлерде адамгъа яшама къоркъунчлу деп деп токъташдыргъан.
Сергей Меликов комитетни ёлбашчысына етимлени ихтиярларын бузагъанланы яда бир гесек ерин алгъан адам болса, туснакъда олтуртма герекни айтды.
–2015-2024-нчю йыллагъа етим яшлагъа уьйлер алмагъа деп 4,5 миллиард манат гёрсетилген, — дей С.Меликов.– Шо акъча тюзевлю ва тийишли кюйде харжлангъан буса, бугюнгю масъалаланы кёп яны болмажакъ эди. Шо иш тюз ва ачыкъ юрюлме герек.
Гертиден де, оьксюзлени уьйлер булан таъмин этив артдагъы йылларда яхшылашып тура, тек шо ишде де «къолларын иситме» сюегенлер бола. Мен ойлашагъан кюйде, етимни сююндюрмек инг де саваплы ишлени бириси, шо якъдан алгъанда республикада ишлер яман юрюлмей.
Бу жыйындан сонг иш дагъы да яхшылашар деп умут этиле, неге тюгюл ерлерде къурулгъан комиссияларда гьар тюрлю къурумланы вакиллери болажакъ. Олар урушбатчылыкъны, коррупцияны гери уражакъгъа инанабыз.
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ.
