Халилов Магьаммат-Наби Магьамматович Буйнакск районну Тёбен Къазаныш юртунда 1941-нчи йылны 2-нчи декабринде тувгъан.
1959-нчу йылда юртдагъы орта школаны охуп битдирген, 1963 – 1966-нчы йылларда асгерде къуллукъ этген.
1975-нчи йылда Дагъыстан политехника институтну охуп битдирген ва отуз беш йылны узагъында Магьачкъала шагьарны гьар тюрлю идараларында жаваплы къуллукъларда ишлеген.
Магьаммат-Наби Халилов шулай чебер китапланы автору: «Жанлы кёпюр» (1993), «Яшавну гемесинде» (1999), «Мени дюньям» (2003), «Бозигит», рус тилде (2002), «Узун сёзню къысгъасы» (2007), «Маслагьат» (2009), «Инамлыкъ» (2011), «Ягъалар» , рус тилде (2011), «Сали Сулейман» (2015, 2023), «Сали Сулейман» рус тилде (2015, 2019), «Байтлар» (2019), «Къысматны авур югю» (2023).
Магьаммат-Наби Халилов – республика адабият конкурсну лауреаты, Россияны Язывчуларыны ва Журналистлерини союзларыны члени, Дагъыстанны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу.
Магьаммат-Наби Халилов – «Уллу Ватан давда уьст гелгенликни йигирма йыллыгъы» ва «Узакъ йыллар къайратлы загьмат тёкгени учун» деген медаллар булан савгъатлангъан. Шолайда «Сали Сулейман» деген алтын, «Халкъара бандитлени дагъытывну 20 йыллыгъы» деген юбилей медаллар, Язывчуланы Дагъыстан союзуну ва Дагъыстан Республиканы Гьюрметлев грамоталары булан савгъатлангъан.
Магьаммат-Наби Халилов – Дагъыстан Республиканы Пачалыкъ савгъатыны лауреаты («Сали Сулейман» деген китабы учун).
Магьаммат-Наби Халилов – загьматны ветераны. Уьй агьлюсю булан Магьачкъалада яшай.
«Ёлдаш» газетибизни бу номеринде биз ону пагьмулу шаирлерибиз Аткъай Гьажаматовну ва Бадрутдин Магьамматовну гьакъындагъы эсге алыв хабарларын беребиз.
М-Н. Халилов
Аткъай агъавну эсге ала туруп…
Гетген асруну сексенинчи йылларында Анжидеги балыкъ-консерво комбинатда жаваплы къуллукъда ишлейген заманым эди. Бир гюн комбинатны директоруну секретары телефондан:
– Магьаммат-Наби Магьамматович, сизге Дагъыстанны халкъ шаири Аткъай Гьажаматов телефон сёйлеген эди. Сиз кабинетигизде ёкъну англатдым, ол трубканы салып къойду, – деди.
Мен эпсиз гьалек болуп, къалам къурдашыма, «Ленин ёлу» газетни адабият бёлюгюню ёлбашчысы Агьмат Жачаевге телефон сёйледим. Ол шоссагьат гьалны англап:
–Аткъай агъав телефондан кёп сёйлемей, бир-эки калима да айтып, «замп» деп трубканы салып къоя. Демек, сен ону булан ёлукъма герексен, бир де тартынмай уьюне бар деп, турагъан ерин квартирини номерине ерли айтып берди. Мен Агьмат къурдашым айтагъан кюйде этдим.
Дагъыстан адабиятны акъсакъалы Аткъай агъавну уьстюне бош барма ярамас деп, бизин комбинат тыш пачалыкълар учун чыгъарагъан, зайтун май булан ярашдырылгъан бир-нече къутукъ консерволар да алып бардым. Мени зенгиме Аткъай агъавну олжасы Гьажар бажив эшикни ачып, илиякълы кюйде къаршылады ва ол бар уьйге узатды.
Мен бугюн де тамаша болагъан недир десегиз, аты Дагъыстангъа тюгюл, бютюн Арасейге белгили, чебер сёзню устазы Аткъай агъав шолай тарлыкъда яшагъаны: шо дёрт там ону ятыв уью де, китапханасы да, кабинети де дюр эди. Шонда Аткъай агъав гьар гюн йимик Дагъыстанны юртларындан, шагьарларындан, гьатта, тышдан гелген къонакъланы да къаршылай эди.
Саламлашып-сорашып битгенде, ол икрам этип, мени къатты къа-мушдан эшилген, бешик йимик чайкъалагъан челтир шанжалында олтуртду. Ону къолунда алдындагъы гюнлер чыкъгъан «Ленин ёлу» газетни эс этдим. «Гьали мени шиъруларымны сёгюп, ярамайгъан этежек»,–деген ойлар сесгендирди. Уьйде бир аз замангъа шыплыкъ тувду. Аткъай агъав алдындагъы газетге де къарамай «Солдат агьлюбюз» деген шиърумну ахырынчы куплетин оьзюню къонгурав тавушу булан чебер кюйде гёнгюнден охуп къойду:
Ол–къарт анам, гьар язбашын, гьар къышын
Янгыз къушдай къаршылайгъан йырдагъы.
Чинк де сыйлы дуа булан алгъышын
Солдатлагъа багъышлайгъан къырдагъы.
Биз, кёбюсю шаирлер, оьзюбюз язгъан шиъруланы да гёнгюбюзден айтып болмайбыз. Аткъай агъав буса бу уллу пагьмусу булан да мени тамашагъа къалдырды. Гьажар бажив берген демли чайны да уртлай туруп, биз къумукъ адабиятны ва яшавлукъ масъалаланы гьакъында кёп заман лакъыр этдик. Ол лакъыргъа эпсиз уста адам эди. Ону лексикасыны, сёз байлыгъыны дазулары ёкъ эди. Аткъай агъав масхараны, ихтилатны да кёп сюеген адам эди, амма гьатдан озуп бир заманда да, биревню де гёнгюн бузмай эди.
Къонакълыкъда кёп заман олтуруп тамазаны къавшалтмайым деп гетме айлангъанда, ол: «Артда язгъан янгы шиъруларынг ёкъму?» – деп сорады. Шо гюн мен ким биле тарыкъ болса деп шиъруларымны бир тагъымын къолтукъ кисеме салып къойгъан эдим.
– Болсанг бир жумадан яда он гюнден магъа зенг этерсен,–деди ол кагъызларымны ала туруп. Мен де Гьажар баживге баракалла билдирип, Аткъай агъавну къолун да алып, бу татывлу ожакъ булан савболлашдым.
Арадан оьзю айтгъан заман гетип, мен Аткъай агъавгъа телефондан сёйледим.
– Магьаммат-Наби, шиъруларынгны охудум… Мен лап да ушатгъаным–шо сен алып гелген сардинлер, татыву тамагъымда къалды,–деп кюлей туруп, трубканы салып къойду. Яхшы чы, мен хатирим къалагъан адам тюгюлюм. Тек юрегим бираз сыныкъды.
Артындагъы гюн «Тангчолпан» журналны редактору Магьаммат Атабаев магъа телефондан сёйледи. «Редакциягъа Аткъай агъав гелген эди. Сени шиъруларынгны да алып, олагъа баш сёз де язып, сени уллу адабият ёлгъа да шабагьатлап гетди. Яхари, Аткъай агъав, сиз авара болуп гелмеген бусагъыз да ярай эди. Телефон сёйлеген бусагъыз, мен оьзюм гелип алып гетер эдим, – дедим огъар. – «Адам этеген яхшылыкъны ярты этмей, ахырына чыгъарма герек бола», – деп де айтып, тез гетип къалды», –деди.
Шо йылларда биринчи шиъруларыма тергев берип, яратывчулукъну четим ёлуна мени тюзлеген Аткъай агъавну бугюн уллу разилик булан эсге аламан.
Унну берекети синген
Яратывчулукъ булан машгъул, айрокъда поэзиягъа берилген адамгъа оьзю йимик шаирлер булан тыгъыс байлавлукъ тутмаса бажарылмай. Шаир язылгъан чебер асарларын газетлеге, журналлагъа йибергенче, къалам къурдашларына охуса, оьзюне де асув таба, чебер асарлар да бирден-бир чарлана ва камиллеше.
Шолай мен де, Дагъыстанны халкъ шаири, къалам къурдашым Агьмат Жачаев булангъы яратывчулукъ ёлугъувларымда янгы асарларымны огъар охуп, ону агъалыкъ ёравларындан ва насигьатларындан кёп керенлер пайдалангъанман. Дагъыстанны халкъ шаири Магьаммат Атабаев булан къурдаш болгъаныма да бугюн эпсиз сююнемен. Бу эсделик лакъыр да бирдагъы бир къалам къурдашымны гьакъында юрюлежек.
Ахшам къаш къаралып турагъан вакъти эди. Белгили шаирибиз Бадрутдин Магьамматов, эки къурдашы да булан базып-базынып дегенлей Анжидеги мени уьюме гирип гелди. Ахшам лакъыргъа деп бизге гелип, олжалары булан зукъарилерим Магьамматзапир де, Абзагьир де бар эди. Гьасиликалам, мени ожагъымда болгъан ёлугъув, адабият ахшамгъа айланып къалды.
Бадрутдин поэзияны гьакъында терен маъналы ва къужурлу хабарлары булан бизин барыбызны да оьзюне макънатисдей тартып алып къойду. Ол бизге абур этип эретуруп, артда язгъан янгы шиъруларындан бир нечесин уста кюйде гёнгюнден охуду. Гьатта бырынгъы бир игит йырны да йырлап, бизин эпсиз сююндюрдю.
Заманы гелгенде «атны къуйругъун тююп» болагъан Бадрутдин бизин булан савболлаша туруп, къапу тюбюбюзде сыдра болуп тизилген ун къапланы уьстюн сыйпап къарады… Бир зат да айтмай, бир де гёнгюн бузмагъан кюйде арив савболлашып гетди. Сёз ёругъуна айтып къояйым, мени олжам шо йылларда «Къумукъ аш» деген гиччи идара ачып, къапу тюбюбюзде кёрюк экмеклер бишире эди. Артындагъы гюн Бадрутдин магъа телефондан:
– Воллагь, Магьаммат-Наби «Ёлдаш» газетни арасына къысдырылгъан, редакциягъа деп онгарылгъан шиъруларым бар эди. Уьйде де, ишде де излеп къарадым, тапма болмадым. Бизин гьаман да исси ашлары булан къаршылайгъан олжанг Дайгьанатны ун къапларыны уьстюне салып къойгъан эдим деп чи эсиме геле, – деди, эки янсыллы болуп. Мен де ун къапланы уьстюн бир-нече керен тергеп къарап: –Воллагь, Бадрутдин къурдашым, «Ёлдаш» газет де ёкъ, шиъруларынг булангъы кагъызлар да гёрюнмей, – деп жавап бердим. Арадан бир-нече гюнлер гетип, олжам сююнмекден: – «Табулду, табулду», – деп къычырып йиберди.
Бадрутдин кагъызларын ун къапланы уьстюне салып къойгъан болгъан. Олар да сыргъалап къапланы артына тюшген. Олжам хамур басма къапланы ала туруп, Бадрутдинни унгъа бёленген кагъызларына етишип къалгъан экен. Тез-тез Бадрутдинге телефон сёйлеп, ону сююндюрдюм.
Узакъ къалмай шо шиърулар «Ёлдаш» газетде сагьифа болуп чыкъгъанда, мен де, олжам да охуп бек сююндюк. Неге тюгюл, олар бизин ожагъыбызны акъ унуна бёленген, берекетине берекет алгъан оьзекли шиърулар эди.
