Бугюнлерде янгыдан 90-нчы ва ондан сонггъу йылланы, шо заман болгъан агьвалатланы  къайтып гёз алдыма гелтиремен ва оьзюм оьзюме сорав беремен — биз нечик  террорчулукъну  эбинден гелип  болдукъ? Оьлтюрювлени, атылтывланы гьакъында гьар гюн йимик эшите эдик. Аманлыкъны къоруйгъан къурумлар   хыйлы тас этивлеге тарыса да, шо зулмуну  енгип бажарды.

 Биз бугюн  оьзю булан лакъыр этеген жагьил адам туснакъда турагъаны 15 йыл бола.  Ол Магьачкъалада С-С. Къазбековну атындагъы орамда бандит уьюрлеге къошулуп, полицейскийлени оьлтюрювде ортакъчылыкъ этген саялы такъсырлангъан.

 

Артур  Абжаватов  атасыз оьсген. Анасыны муаллимлик алапасы олагъа уьзюрюсюз яшавну юрютмеге имканлыкъ бермей болгъан. Шо саялы Артур тез загьматгъа къуршала. Арадан заман гетип билимлерин артдырмаса бажарылмайгъанын анг­лай ва оьр охув ожакъгъа тюше. Охуву яман тюгюл. Тек шо вакътилерде ону яшавунда къысматын бюс-бютюнлей алыш-дыражакъ агьвалат бола. Ол оьзю булан бир курсда охуйгъан къызъяшны сююп къала. Амма узакъ да гетмей гёзел студентка башгъагъа эрге бара.  Шондан сонг ол оьзюню юрек яраларына динде яллыкъ таба, межитге юрюме башлай. Янгы къурдашлар, танышлар  арагъа чыгъа. Олар Артурну насипсиз  сюювю гьакъын­да биле ва ону «гьайын» этме башлай. Гьали арадан йыллар оьтюп, Артур бары да затны гёз алдындан гечирип,  оьзю булан болгъангъа мекенли ва айыкъ къыйматын бере.

– Мени анам ва улланам тарбиялагъанлар,балики магъа герти эргиши къол етишмей болгъандыр. Агъам­, яда мен оьзюне таянып, аркъа таяп болардай адамым ёкъ эди. Янгы къурдашларым шону булан пайдаландылар. Мен оланы оьзюмню агъаларымдай гёре эдим. Сени не ишингде де кёмексиз къоймасбыз дей эди. Гертиден де шо якъдан айтма сёзюм ёкъ. Олар мени гючюм, якълавчуларым экенге аста-аста тюшюнме баш­ладым. Къур-дашларым не ишлер юрютегенни гьакъында ойлашма да сюймей эдим, – дей ол.

Шолай къурдашланы бириси Агьмат. Ол ону булан да межитде таныш болгъан. Агьмат Артурларда къонакълыкъда кёп бола. Бош гелмей, ашамлыкъ маллар алып гелтире, акъча булан кёмек эте. Амма Артургъа да оланы янындан бир тюрлю тапшурувлар бериле: кисе те­лефонлардан башланып,­ савутгъа ерли етише. Шо­ну да ол оьзюню уьюнде сакълама герек бола.

– О заманлар мени бир затда да гьайым ёкъ эди, гьаваларда саркъып тура эдим.  Мен яшдан берли тарихге айрыча тергев бере  гелгенмен. Айрокъда, инкъылапны, биринчи ва экинчи дюнья давланы гьакъында охума сюе эдим. Гьар ге­зик къолума савутну алгъанда неге буса да гьали бизден кёп арек  агьвалатлар гёз алдыма гелип токътай эди. Янгы къурдашларым, террорчулар, бандитлер деген ойну ювукъ да этмей эдим, – деп давам эте лакъырын.

Биринчилерден болуп анасында ва дос-къар­даш­ларында шекленив тувулунгъан. Тек Артур  ювукъ адамларына къулакъасмагъан. Уьстевюне Агьмат чакъ-чакъда оларда гечелер къалып, танг къатгъанча лакъырлар юрюте. Шо не лакъырлар болгъанын англама къыйын тюгюлдюр. Оланы таныш болувундан арадан бир йыл оьтюп, Агьмат Магьачкъалада оьтюп барагъан машинден автомат булан атышып, полицейскийлеге  оьлю яралар сала. Артур, къолунда савуту болса да, атышмагъан.

– Мени полицейскийлер тутгъан гюн яхшы эсимде къалгъан. Бир нече секундну ичинде гёз алдымдан бары да яшавум оьтдю:  кимге адилсиз янашагъаным, кимни хатирин къалдыргъаным… Шо мюгьлетде бары да этген ишлеримни «гьагъын» гьали толу кюйде тёлеме тюшежегин билдим.

Артур туснакъ болжалын  Ямал-Ненец автоном округну Лабытнанги деген шагьарындагъы «Акъ аюв» деген колонияда оьт­гере.  Суд ону бандит уьюр­леге къошулуп айлан­гъан саялы  25 йылгъа эр­кинликден магьрюм этген.

— Суд тёре гесегенде  магъа 26 йыл бола эди.  Биргине бир терс ишим булан оьзюм бары да гележегимни буздум. Яшав  компьютер оюн тюгюл. Янгыдан башлама имканлыкъ бермей. Тек шону сонг англайсан. Амма агьвалатланы лап къызгъын вакътисинде, хумар болувунгда  сен шону гёрмейсен, гьис этмейсен.  Туснакъгъа тюшюп сен бютюн яшавунгну, оьзюнгню ювукъ адамларынгны тас этесен.  Мен оьзюм оьзюмню хыйлы затдан магьрюм къойдум. Жагьиллеге айтма сюемен — терс ишлеге урунгъанча  гёз алдыгъыз­да даим анагъызны келпетин сакълагъыз. Ялгъан ваъзачыланы торуна тюшмеге тынч, къутулма къыйын.

Террорчулукъну ди­ни болмай. Бир дин де тозувгъа чакъырмай. Ислам динде  де тап шолай, сыйлы китапланы ачып къарагъыз, шолар барысы да инсанланы адилликге уьйрете. Сен оьзюнгню динингни яхшы биле бусанг, бир де башгъа динлеге гьюр­метсиз янашмажакъсан.

Мен школада охуй­гъан­да бизин ана тиллеге де уьйрете эди.  Бизин класда аслу гьалда мычыгъышлар ва къу­мукълар  бар эдик.  Бир-бирибизни тиллерибизни билмек учун,  биз  къумукълар мычыгъышланы дарсларына бара эдик, олар бизге геле эди. Арабызда динге байлавлу лакъырлар да болмай къалмай эди. Мен дин булан биринчилей таныш болгъанда, магъа 12 йыл бола эди. Шо мени тергевюмню тарта эди. Мен бугюн де орус таржума этилген сыйлы Къуранны ва Библияны охуйман, бир-бири булан тенглеш-дирип къарайман. Шоланы экисинде де умуми адамлыкъ байлыкълар бир.

Артурну уьстюнден суд 2008-нчи йылда оьтгерилген.

— Эгер де адам оьзюн не  къаравуллайгъанын биле болгъан буса, башлап юз керен  ойлашар эди. Бизин уьлкеде бир-бир жинаятчылыкълар саялы суд адамны  14 йыл чагъындан тутуп жавапгъа тартма бола. Шоланы арасында законда  террорчулукъ да эсгериле. Закон олайланы бир де аямажакъ, лап уллу болжаллар булан такъсыр­лажакъ. Шону жагьиллеге даим эсинде сакълап турмагъа тарыкъ, – дей ол.

Гьали Артур эсге алыв­лары булан тура, яшавну герти къыйматын терезелерине челтирлер тутулгъан уьюню ичине хыйлы йыллагъа тюшгенде билген.

-Яш йылларым гёз алдыма  гелип,  тал тереклерде къонуп, оьзлени йырын йырлайгъан женгерткилер эсиме тюше. Гьатта шолай аз затлар да мунда етишмей, – деп Артур ою булан  яш йылларына чомулду.

 

P.S. Артур Абжаватов булангъы лакъырны 8 номерли «Акъ аюв» деген колонияны  къаравулчуларыны бириси юрютген болгъан. Шону кисе телефонуна чыгъар­гъан ва видеороликни Интернетде ерлеш-дирген.

 

Алав АЛИЕВ