Яратгъаныбыз айтгъан дей: …тюпде сен гьаракат эт, мен оьрден кёмек этермен… –  деп. Булай алгъанда гьаракатны да бола нече тюрлюсю. Айтагъаным, инсанарада яравлу, яратывчу дагьниси булангъы иш торайтагъанлар, насипге, аз тюгюл. Шону булан янаша, баш «оькюрювлери» кёп къол булан тюгюл, тил булан «гьаракат» гёрсетивню гьюнерге санайгъан лётюлер, гьайымлар да ёлукъмай къалмай.

 

Оьмюрюню санлы мюгьлетлерин охувгъа, билимлерин камиллеш-диривге багъышлайгъан, оьз элине, жамиятына ва озокъда дагъы, ожагъына гьакъы­къатда берекет юкъдурувгъа белсенип яшайгъанлар бир ишни де гёземеликге этмей, янгыз оьзюне тюгюл, башгъалагъа да яхшылыкъ тиер йимик шартланы болдурувгъа оьзюню гючюн сала, гьакъыллы кюйде гьаракат да эте.

Бары халкъгъа ярама да къыйын.­ Болса да, яшавлукъда инсанланы яхшыны да, яманны да тийишли кюйде айырып билегенлери, гьакъылгъа токъташгъанлары оьз арасындагъы адилли, таза табиаты булангъыланы энчели берекети булан башгъаланы да ниъматландырагъанланы тез я геч хадирин де билмей къалмайлар. Оьз арасындагъы олай кеслеге, адамлагъа халкъ уллу разилик булан Талайлы, Оразлы деп айтагъаны кёп затны англата.

Мен бугюн оьзюмню гиччирек макъаламны багъышлама сюеген Уллу Къазанышны за-а-лим жамиятыны гертиден де гёрмекли вакиллерини бирин,  демек Алыпкъач Шарабутдиновични оразлы деп санама ярай. Ол тийишлилеге лайыкъ болагъан кюйде яшап да, ишлеп де, гьаракат этип де гелген.

Къысмат дей бусагъыз, ол шо ягъын­дан сыналмай да, сыныкъмай да чы къалмагъан. Огъар ата бетин гёрмеге насип болмагъан. Атасы Шарабутдин мактапда орус тилден юртлу яшлагъа алай арив дарслар берип турагъанда дав башланып къала. Жагьил муаллим Ватанны фашистлерден азат этмеге фронтгъа гете. Къыргъын ябушувланы Украинада болгъанларыны биринде 1943-нчю йыл жан бере. О заман ону уланы Алыпкъачгъа 3 йыл тюгюл болмай болгъан.

Давну акъубаларын да, давдан сонггъу йылланы къагьруларын да гёрген Алыпкъач гиччиден тутуп охувда, тарыкълы еринде ишде де тирилик гёрсетген. Торайгъан сайын­ ата ёкълукъну «агъусун» сезип къайгъырма тюшгенде де бу улан ругьдан тюшмеген. Къыйынлыкъланы енге туруп, охувгъа, гьакъыл, сынав топлавгъа белсенип яшагъан. Элни эревюллю кеслеринден уьлгю уьйренивню ёлун танглап билген.

Атасы йимик сыйлы саниятны (муаллимликни) оьзюню яшавуну талайын ясайгъан касбуну меселинде гёрген. Юрт мактапны битгенде арив къыйматлагъа охуйгъан Алыпкъач институтгъа тюше. Оьр билим алгъан сонг, оьзюню йимик къурдашларыны гюбю булан Буйнакск районгъа геле. Башлап Къадардагъы школагъа ишге тюше. Мунда, демек ят ерде, адамланы барысы да булан дегенлей, тез ва арив гьаллашма бажара.

Арадан бир аз да гетмей ону Капиркъумукъдагъы школагъа  ча­къы­рып ишге къабул эте. Янгы гелгендокъ, озокъда, иш торайтмагъа яманокъ тынч да болмагъан.­ Тек гиччиденокъ къыйынлар гёрюп чыныкъгъан Алыпкъач ругьдан тюшмей, чул да билдирмей. Мунда оьзю йимик жагьил муаллимлер Давут Мамаев, Садрутдин Абакаров, Абдурагьим Гьюсейнов булан тез гьаллаша. Къурдашлыкъ кёмек булагъа, муратлагъа етишип, артда даражалар алмагъа да болушлукъ этген.

Айтагъаным да, арадан заманлар гетип, ишге гьюнери бар Алыпкъачны башлап шагьар комсомол къурумуна, бир арада буса комсомолну обкомуна къуллукъгъа алалар. Сонг ону Буйнакск райисполкомну председателини заместители этип чыгъара. Къайда, нечакъы ишлесе де баягъы муаллимлик касбугъа бакъгъан гьаваслыкъ ону мактапгъа тартып тургъан. Нечик алайда ол ата юртундагъы 2 номерли школагъа къайта, 8 йыл бою бу уллу коллективни башын тутуп уьлгюлю кюйде чалыша. Школаны да алгъа элте…

1982-нчи йыл А. Алыпкъачевни шагьаргъа ва районгъа ортакъ ерли газетни редактору этип йибере. О заман газет «Луч коммунизма» деп орусча да, «Коммунизмни шавласы» деп къумукъча да, жумада башлап уьч керен, сонггъа таба 2 керен чыгъа эди. О дюр эди партияны Буйнакск район ва шагьар комитетлерини еслигиндеги газет. О заманлар газетни таъсири де, абуру да уллу эди. Редактор этип кимни буса да салмай эди. Алыпкъач оьзюне онча таныш тюгюл къуллукъгъа гелгенде ишни «тюбюне», сырына тюшме узакъ къалмады. Биринчилей коллективни гьар къуллукъчусу булан гьазир кюйлешди, гьалал чалышагъанланы иштагьландырма умпагьатлы чаралар гёрмеге бажарды. О гелген сонг редакцияны гьар гьажат затдан таъминлиги шайлы къолайлашды. Газетни бетлери бир къадар тюрлюлюк алды, макъалаланы да маъна якъдан даражасы гёрмекли чыгъагъан болду. Ол ишни мугькам къуруп да, коллективни алгъа алып юрюп де болагъан жигерли адам экенин узакъ созмай гёрсетип болду.

Газетде о йыллар узакъ заман ишлеген ёлдашлар ёлукъса, лакъыр­ларыбызны барышында Алыпкъач баш болгъан заманланы уьлгюге алып эсгереген кюйлерибиз нечесе керенлер болгъан экен. Бу ерде мен газетде жаваплы сек­ретар болуп кёп йыллар ишлеген Элина Петрова Сергеевна айтгъан сёзлени эсгерип оьт­мекни оравлу гёремен.

«Алыпкъач газетни ва ону къуллукъчуларыны абурун нечик оьрге гётергенин мен айтмасам да сен де яхшы билесен. Биз шо заман бир къолну бармакъларыдай болуп, бирче ишлей эдик чи. Мен огъар  батып, базып дегенлей  коллективни юреги… деймен гьали буссагьат да. Ол ишде бар буса биз бир тамаша парахат бола  эдик, агьлюню башы, атасы тёрден къарап турагъандай. Чинкдеси – ери гелгенде, сёгюв даражагъа чыгъармай жавапгъа тартып да, бир башгъаланы «басгъынлар» къысасларындан якълап да биле эди. Гьар тюрлю уьзюрюлери болгъан къуллукъчуланы къайсына да харж гёрсетме нечик де ёл табып да бажара эди. Ону кимни де оьзюне исиндирип бажарагъан хасияты бар. Буланы барысыны да жамын чыгъарып айтгъанда «Адамлыкъ» деген гьасил чыгъа. Таза адамлыкъ – ондан оьрде не бар?!»

Энни айта барсам, Къазанышда янгы амалгъа гелген «Чоргъалар» деген авулдагъы яшлагъа еринде школа ёкъ эди. Мундагъы яшлар къышыязы булан сувукъ деп, ява деп къарамай юртну орта боюнда ерлешген школагъа юрюй эдилер. Бу онгайсызлыкъны нечик де тюзлемесе ярамай деп нече ерге де урунуп къарай. Бир керен юртгъа гелип къаршылашгъанда ол оьз «къыйынын» Х. Шихсайитовгъа да англата. Гьасили, ону буюрувуну яхшылыгъындан Алыпкъач янгы школаны кюрчюсюн салма бажара. Аста-аста къуруп биналар тургъузма да амал эте. Артда да школаны башын тутмагъа оьзюне тюше. Яхшы учителлени оьзюне тартма башлай. Кёп де гетмей охув, тарбия ишлени даражасына гёре 3 номерли орта школа лап алдагъы­ланы  сыдрасына къошула. Ол уллулары булан да гьакълашып, оьзю къурдуртгъан школагъа юртлусу Макашарип Асельдеровну атын къойдурта. Яшавда нелер гёрсе де адамлыкъ борчун сакълап атасыны ва юртлуларыны алдындагъы уланлыкъ борчун кютюп бажаргъанын исбат этген ва оьзю  юрютеген школа гьар даим абургъа лайыкъ болгъанны истейген А. Алыпкъачев бу ожакъгъа 15 йылдан да къолай заман башчылыкъ этди. Ишни туварды, тек буссагьат да оьзюню къызы Умрагьил башчылыкъ этеген школадан айрылмагъан. Оьзюню бир, «баласыдай» гёреген бу охув ожакъны дагъы да балкъытывгъа болагъан кюйде оьз къошумун этмеге белсенген. Бир гесек  алда Алыпкъач Шарабутдиновичге 83 йыл битди. Къарт буса да Нарт деп Алыпкъач йимик уланлагъа айта буса ярай. Сонг да «къарт оьгюз харшны бузмай» деп де негьакъ айтылмагъан.

Бу суратлав гьисапдагъы ма­къа­ламны язмагъа урунгъанча мени атланавуллу дюнья гёрген гиши – Давут Мамаев булан да лакъырым болду. Къумукъда Алыпкъач булан ишлеген вакътини бир «татли» эсделикни йимик сагъынып эсгерди ол. Ери гелгенде айтып къояйым, Давут Магьамматович кёп йыллар бою районну билим берив бёлюгюню башчысы болуп да ишледи.

— Нече де арив заманлар да бар эди. Бизин тенглилер агъа-ини йимик татывлу да, бир-биревге де бавурлу эдик. Алыпкъач саламат туруп  билеген бек сав улан. Ол гечип де, гечдиртип де билеген асил битимли эр. Къолунда да, гьаракатында да берекети бар ону. Гьалал къурдашлыкъны ону йимик хадирин билегенлер кёп ёкъдур деп айтсам бир де янгылыш болмасман. Мен лап ушатагъан хасиятын айтайым! О да бир де сатылмайгъаны ва биревню де сатмайгъанлыгъы… – деди ол.

Чагъы ондан хыйлы гиччи буса да узакъ заманлардан берли къурдашы Жанхуват Залимханов да Алыпкъачны гьакъында магъа булай деген эди:

–  Гьай аман я! Йыллар нече де чалт агъып гете оьзенни суву йимик. Алыпкъач-агъам булан совет партия органларда ишлеген заманлар буссагьат йимик гёз алдымда. Ол юваш йимик гёрюнсе де ери гелгенде къадалып да, къатып да бола эди. Билими терен, битими таза адам. Олай эрте «бишген» адамны не йыллар, не гьаллар гьеч алышдырмай. Ол оьзюне терс затны этгенлеге де бир де яманлыкъ этип де уьйренмеген. Арада мезгил йыракъ буса гьар заман телефон сёйлеп де исси кюйде къатнайбыз. Таза адам булан болгъан лакъыр юрекни исите, аврувларынгны да бир гесек замангъа унутдуртуп да къоя. Алыпкъачгъа Адам гьисапда багьана тапгъан гиши ол оьзю сав адам болуп болмас. Ону ата белинден тувгъандан бери якъгъа къырчын къылыгъын гёрген гьеч гиши ёкъ экенине мен бир де шек тюгюлмен. Алыпкъач йимиклер арада кёп болгъай эди… Оьмюрюмню ону йимик «сюрме» магъа да тюшгей эди. Шо заман оьзюм­ню насиплиге санар эдим…

Магъа энни мени редакторум болгъан иш  ёлдашымны гьакъын­да айтма зат да къалмады. Болса да мен бу ерде Алыпкъач Шарабутдиновични буюрувуна гёре ону школасындагъылар, биз айтгъынча да къарамай, гьар йыл 15-20 газетге язылагъанны эсгеремен. Бу да чы ким-ким экенни саламат кюйде гёрсетип къоягъан мугькам мисалдыр.

Гьали мен, Алыпкъач оьзю сюймесе де, узакъ йыллар ишлеп ол къазангъан савгъатланы, къыйматланы бирлерин сама малим этмекни тюз гёрдюм.

Илму, практика чалышывунда етген оьр натижалар саялы, алдынлы  сынавну яймакъ учун гёрген къастлары, илмуну оьсдюрювге этген аслам къошуму учун билимни халкъара Академиясыны «Россияны гьюрметли педагогу» деген медалы булан савгъатлангъан.

Огъар оьз заманында «Дагъыс­тан Республиканы ат къазангъан учители», «Дагъыстан Республиканы маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу», о замангъы СССР-ни 5 тюрлю медаллары, Оьр Советни Гьюрметлев грамотасы, Гьюрметлев белги орден, «Буйнакск районну алдында этген къыйматлы къуллукълары учун» деген медаль берилген. Мен инанаман, эгер де Адамлыкъны ордени болгъан эди буса Алыпкъач Шарабутдиновичге шо да берилежек эди.

Гьасили, А. Алыпкъачев оьзюню дюньялыкъ яшав ёлун ким де сукъланардай маъналы ва арив гечип тура.

 

Абдулла БУГЛЕНЛИ.