Дагъыстанда яшавлукъ-экономика масъалаланы ёрукълаш-дырывну оьлчевюнде «Дагестанские огни» ва Каспийск шагьарлар айрыча экономика агьамияты булангъы бойлар деп белгиленгенли арадан бир нече йыллар оьтдю. Шо вакътини ичинде агьамиятлы проектде белгиленген не йимик борчлар яшавгъа чыгъарылгъан деген сорав тувулуна. Неге десегиз,  айрыча онгайлыкълары булангъы экономика зонаны талаплары учун республикабызны топуракъ фондундан гёрсетилинген майданлар  оьз болжалларда  пайдаланды-рылмай, агьамиятлы проектлерде белгиленген борчланы яшавгъа чыгъарылыву чаналай. Шону гьисапгъа алып, дыгъарларда токъташдырылгъан борчлагъа байлангъан маячы гьисапда белгиленген компаниялагъа Республикабызны Башчысы Сергей Меликовну янындан  къатты кюйде буварыв этилинегени де англашыла.

Белгили болгъаны йимик, Каспийск шагьарда «Тенглик» деген янгы индустрия паркны къурулушун яшавгъа чыгъармакъ мурат булан 38 гектар ер айырылгъан эди. Оьтген заманны ичинде агьамиятлы проектни яшавгъа чыгъармакъ учун не йимик ишлер этилинген ва этилине? Шо масъалагъа ва оьзге тюрлю инвестиция проектлеге байлавлу болуп бугюнлерде ДР-ни промышленностуну ва сатыв-алыв министрини биринчи заместители Гьажимурат Исрапилов республикабызны маълумат къуралларына баянлыкъ берген.

– Гертиден де, Каспийск шагьарны ювугъунда янгы индустрия паркны къурмагъа ва йыл ярымны ичинде пайдаландырывгъа бермеге гёз алгъа тутулгъан, – дей Гьажимурат Артурович. – «Тенглик» деген янгы парк федерал оьлчевюндеги талаплагъа жавап береген даражада къурулуп ишге берилмеге герек. Къурулуш ишлени юрютюв булан машгъул болагъан компанияланы токъташдырмакъ учун хас конкурс билдирилген. Конкурсну гьасиллери толу кюйде бу йылны уьчю­нчю кварталында чыгъарылажакъ. Гьалиге ерли шонда ортакъчылыкъ этмеге сюеген компаниялардан 8 арза гелген ва къабул этилинген. Паркны къурулушунда ортакъчылыкъ этмеге муштарлыланы алдына борчлар  болжалларын токъташдырып салынгъан. Шолар бугюн-тангала ишге гиришмеге гьазир.

– Гьажимурат Артурович, индустриальный паркны къуруп пайдаландырывгъа берив бизин республикабызны экономикасыны оьсювюне не йимик имканлыкъланы яратажакъ?

– «Тенглик» паркны къурулушу учун, биринчилей, пачалыкъны, мадарлы тайпаланы акъча маялары пайдаландырылажакъ. Шолайлыкъда, бизин аграр республика­бызда промышленный малланы чыгъарывгъа да лайыкълы къошум болажагъы шеклик тувдурмай. Лап да аслусу, загьматгъа муштарлы тайпалар учун янгы иш ерлер ачылажакъ ва гьар тюрлю бюджет­леге тёленеген налог гелимлер къолай болажакъ.

–  Индустрия парк промышленностну оьсювюне гюч бережеги англашыла. Шонда гьар тюрлю онгайлыкълар болгъан сонг, оьз ишин къурмагъа кимлеге ихтияр берилежек?

– Индустрия паркда оьз ишин ачма муштарлы онгача иш гёреген гьар тюрлю тармакъланы предприятиелерине оьз имканлыкъларына гёре тенг ихтиярлар берилежек.  Тенгликми, тенгсизликми – ону заман гёрсетежек. Олар учун паркда онгайлы шартлар, гьар тюрлю къуллукълар – ёллар, сув, газ, ток ва башгъа имканлыкълар болдурулажакъ. Топуракъ ва топуракъдагъы производство гючлер, онгайлыкълар инвесторланы иштагьландырмакъ учун этилине. Производствону даражасын гётермек учун янгы къайдалар, къураллар паркны оьлчевюнде гьаракат этегенлени бары­сына да бирни йимик кёмек этежегине инанмакъ къала.

– Технопаркны индус­триальный паркдан не башгъалыгъы бар?

– Индустриальный парк­лар производство малланы чыгъара ва сатывгъа сала. Технопаркларда ишлемеге хыялы барлар учун янгы технологияланы имканлыкълары ва асувлулугъу аянлашдырыла.

– Шо паркны статусуна ес болмакъ учун не йимик онгайлыкълар, имканлыкълар болмагъа тарыкъ?

– Биринчилей, индустриальный паркны даражасындагъы базаны болдурма башына ала­гъан иш юрютюв компания оьзюню инамлыгъын аян этмеге герек. Экинчилей, онгайлы ёллар ва шолай да инженер къуллукълар болмаса бажарылмай. Уьчюнчюлей, производство ишлер булан машгъул болма сюеген предприятиелер учун тарыкълы болагъан уллу къурулушланы биналарын толу кюйде гьазирлемеге тюше. Дёртюнчюсю буса, инвестиция майданда гёз алгъа тутулгъан этилмеге герекли ишлени юрютмеге ихтияр береген документлерсиз паркны къурулушу гери урула.

– Инвестиция майданлар учун топуракълар алып ес болуп сатып къазанмагъа сюеген муштарлылар да къаршылашмай тюгюл. Шо масъалагъа сиз нечик янашасыз?

– Гьали-гьалилерде ДР-ни Гьукуматыны уллу генгешинде инвес­тиция майданлар учун гёрсетилинеген топуракъланы къысматына байлавлу генг кюйде пик­ру алышдырыв болду. Гьакълашывланы жамын Дагъыстанны Башчысы Сергей Меликов чыгъарды. ДР-ни Гьукуматыны янында иш гёреген инвес­тиция комиссиягъа да хас тапшурув берилди. Инвестиция проект­лени яшавгъа чыгъарывну болжалларын йырагъан маячылардан топуракъ пайланы чыгъарып алып, республика еслигине айландырмагъа ДР-ни Гьукуматына таклиф этилди.

– Ватандашланы ва къурумланы ихтиярларын якълайгъан къурумланы вакиллери шо масъалагъа нечик янаша? Топуракъ байлыкъларыбызны къысматын гьисапгъа алып, не йимик чаралар гёрюле?

– Айрыча къорулагъан топуракъ байлыкъларыбызны, табиат, тарихи, дин ва маданият эсделик­лерибизни къысматы бизин де теренден ойлашмагъа борчлу эте. Гьалиги заманда туризмни оьсдюрювде де айрыча къорулагъан ерлени-варислени айланасында туриндус­трияны къуллукъ-ларын болдурувдан къачмагъа тюшмей. Ватандашланы ва предприятиелени ихтиярларын якълайгъан къурумлар пачалыкъны ва халкъны пайдаларын гьисапгъа алып иш гёре. Озокъда, шолай агьамиятлы масъалагъа ерли администрация къурулувларыны башчылары ва жамият къурумлар ерли гьакимлик булан байлавлукъда иш гёрсе, ерлерде йиберилеген кемчиликлени алдын алмагъа рагьат болажакъ эди.

Гьали-гьалилерде Магьачкъаладагъы Акъкёлню айланасындагъы 35 гектаргъа ювукъ майдан да ерли ватандашланы сиптечилигине гёре айрыча иш гёреген къурумдан чыгъарылып алынды. Ленин районну судуну гьукмусуна гёре шо ер къайтып тахшагьарыбызны еслигине айландырылды.

Пачалыкъны ва халкъны пайдаларын якълайбыз деп, гьакимлик къурумланы, къоллавчуланы ялгъан негетлери булан башын-гёзюн чырмамагъа муштарлы тайпалардан – «маячылардан-инвесторлардан» асув къаравулламагъа тюшмейгенин заман ачыкъ этип гёрсете. Йиберилген кемчиликлени алдын алмакъ учун алгъасавлу кюйде чаралар гёрмек агьамиятлы. Неге десегиз, бизин республикабыздагъы ва тышдан гелип ишлемеге рази предприятиелени вакиллери далапчылыкъ булан машгъул болмакъ муратда онгайлы шартланы къаравуллай. Сёзден ишге гёчмеге герек.

Къ. КЪАРАЕВ.

СУРАТДА: Гьажимурат Исрапилов – Екатеринбургда.