12-нчи август – физкультурникни гюню

Байрамын уьстюнлюклер булан къаршылай

Шо байрам бизин уьлкеде, СССР-ни йылларындан тутуп, 43-нчю гезик белгилене. Школаланы муаллимлери булан байрамны районну спортшколаларында чалышагъан 30-дан артыкъ тренерлер-муаллимлер де къаршылай.

ХХ юз йылда лап белгили орус кочап Олимпия оюнларыны 3 керен, дюньяны 9 керен чемпиону Александр Карелин Дагъыстанда болгъанда ерли журналистлени «Сиз республикада негер бек тамашалыкъ этдигиз? — деген соравуна булай жаваплангъан: «Эгер дюньяны пачалыкъларындагъы эргишилени бир квадрат километрге ерлешдирип гелсек, къулакълары сынгъанлары (кочаплар демек бола) Дагъыстанда лап кёп болур», – деп айтгъан.

Тарихден маълумат

1960-нчы йылларда тутушуп ябушув Дагъыстанда спортну милли журасы деп айтыла башлай. Али Алиевни, Суракъат Асиятиловну, Станислав Гьажиевни, Къурбан Агъаевни ва оьзгелерини биринчи уьстюнлюклери арагъа чыгъа. 1970-нчи йылларда тутушуп ябушув Магьачкъаладан Хасавюртгъа да гёче. Гьали барыбыз да билебиз оланы Россия, Европа, дюнья оьлчевлериндеги уьстюнлюклерин. Арадан 50 йыл оьтген. Шо йылларда спортну бу журасы Къаягент районда да гюч ала. Янгыкъаягентли агъа-инилер Гьажибек, Магьаммат, Абакар Шагьбановлар, оьтемишлилер Багьавутдин Муртузалиев, Мама Мамаев, алхожагентли Магьаммат Жалилов, первомайскоелилер Магьаммат Омаров, Гьабиб Къубаев, башлыгентли агъа-инилер Чамса, Ибрагьим, Магьамматсайыт Чамсаевлер де кёбюсю республика, Бютюнсоюз ярышларын утмагъа бажардылар.
Биз оланы гьарисинден уьлгю алып, олагъа ошамагъа къаст этедик. Эсимде бар 1973-нчю йылны гюз айларында биз 16-17 йыллыкъ оьрюм яшлар Башлы якъда тутушуп ябушув булан машгъулланмагъа тийишли шартлар ёкълугъу гьакъда «Комсомолец Дагестана» деген газетге макъала язгъаныбыз. Тек, тилевлерибиз, умутларыбыз «денгизге гетип къайтмагъан къайыкъдай» къалды. Ким биле, эгер масъала тюз чечилген буса «Абсаидовлар, Абушевлер» бизин якълардан да шо вакътилерде арагъа чыгъар эди.

Гьали арадан 50 йыл гетсе де, масъала толу чечилмеген. Шолай гьал районну кюрчюсюн салгъан къумукъ юртлар Башлыгентде, Оьтемишде, Алхожагентде гьали де къалып тура. Озокъда гиччи-миччи шартлар яратылгъан. Тек оланы бириси де бугюнгю талап­лагъа жавап бермей. Гьар юртда тутушуп ябушувну сюеген адамлар ерли гьакимлеге айта туруп заманлыкъ шартлар яратмагъа бажаргъан. Олар буса аз. Биз билеген кюйде бугюн ­Къаягент районда тутушуп ябушув булан бир минге ювукъ оьрюм яшлар машгъул.

Натижалар къувандыра

Артдагъы бир нече йыллар къаягентли Ильяс Бекболатов кочапланы «дюньясында» лап уста кочап гьисапланып турду. Огъар, Нариман Исрапиловгъа йимик, «Спортну ат къазангъан устасы» деген сыйлы ат да берилди. 1998-нчи йылда Къаягентде ачылгъан спортшкола спортну 20 устасын гьазирлеген. Шолар барысыда спортзалгъа айландырылгъан юртдагъы эсги клубну бинасында ерли тренерлени гючю булан гьазирленген.
Къаягентлилер артдагъы 7-8 йылны ичинде юртлу далапчыланы кёмеги булан оьрюм яшлар учун тутушуп ябушувну спорт къаласын тикмеге бажардылар. Къурулушгъа нечесе миллион акъча маялар харжланды. Шо­гъар гьали къаягентлилер йимик биз де сююнебиз. Амма бу ишде де четим­л­иклер ёкъ тюгюл. Спорт къаланы ишге гийирген булан ишлер битип къалмай. Бинада юзлер булан оьрюм яшлар тутушуп ябушувну сырларына уьйрене. Залда иссилик тарыкъ, газгъа, ярыкълагъа, оьзге къуллукълагъа ва оланы кютегенлеге бермеге акъча маялар тарыкъ. Оланы къайдан алмагъа герек? Спортшколаны директору Нариман Исрапиловну ва ону ювукъ къурдашлары шо масалана уьстюнде даим ишлеп туралар.
Артдагъы 2-3 йыл Къаягентдеги спорт къала тутушуп ябушувну ожа­гъына айлангъан демеге болабыз. Мунда гьар йыл республика, районара ярышлары оьтгериле. Ярышланы вакътисинде тренерлени арасында тутушуп ябушувну оьсювю гьакъда лакъырлар кёп юрюле. Шоланы бириси, спортну устасы, 2014-нчю йылда тутушуп ябушувда Россия ярышларында бронза медаль къазангъан Арслан Арслановну пикруларын гелтиремен:
— Биз йылда Дагъыстан, Темиркъазыкъ – Кавказ федерал округну ярышларына яшланы элтебиз. Шолагъа бармагъа, ортакъчылыкъ этмеге аз акъча маялар харжланмай. Оланы къайдан алмагъа герек? Булай суал гьар гезик арагъа чыгъа. Тек огъар жавап ёкъ. Бугюнге ерли харжланы тренерлени, ата-аналаны кисесинден этебиз, къайтарыв да ёкъ. Мен ойлайгъан кюйде, бугюн район администрация шо масъаланы чечмеге бажармай. Шолай болгъанда гьар кимге оьзтерече иш гёрмеге тюше.

Яш наслу – бизин гележегибиз

Яшёрюмлер – бизин гележегибиз. Шону учун ругь якъдан да, савлукъ якъдан да олар къатты болмагъа герек. Жавап­лы ишни яшавгъа чы­гъарылыву бугюн аслу гьалда спортшколалагъа ва оларда чалышагъан тренерлеге-муаллимлеге тапшурулгъан. Олай болгъанда буланы гьарисине иш уьстде тийишли шартларын яратмагъа тарыкъ. Айтагъаным, гьар тренер-тарбиялавчу группасына гирген оьрюм яшлар булан мекенли иш юрюте. Тренерлер гьар спорт­смен яшны гьалын: пагьмуларын, билим, савлукъ даражасын тергей, оланы артдырывну уьстюнде чалыша. Къысгъача айтгъанда ону оьзюню тенг­лилери булан тогъатарт­магъа гьазирлей.

Сонг да, яшланы школада охувуна, ругь якъдан, Ватанын сююв якъдан даражасын гётере, адам арада оьзюн тюз тутмагъа уьйрете. Мисал учун, спортзалгъа юрюйген яшлар савлугъун беклешдирип къоймай, тазалыкъны тутувгъа машгъуллана, ислам динни юрютювге къайта. Шоланы барысы да яшланы орамдан, яман хасиятлардан айыра ва яшавда пайдалы адамлар болмагъа кёмек эте.

Бугюн Къаягент районну юртларында 6 спорт­школа бар. Оларда спортну кёбюсю журалары булан оьрюм яшлар машгъул бола. Бу ишде спортну тутушуп ябушув журасы айрыча ерни тута. Районда уллу юртлар гьисапланагъан Къаягентде 500 яш, Первомайскоеде, Янгывикъриде, Янгыкъаягентде гьарисинде 100-ден артыкъ яшлар гьар гюн спортзалгъа гелелер. Оьтемишде, Сагасидейбукъда, Дружбада, Гергада, Башлыгентде, Жавангентде тутушуп ябушув булан машгъуллана­гъанланы санаву йыл са­йын арта. Шо бизин гьакъ юрекден сююндюре.

Къаягентли тренерлер Магьаммат Магьамматовну, Магьамматзагьир Керимхановну, Иса Гьасановну, Саадулла Арслангереевни, Малик Жалиловну, Арслан Арслановну, янгывикърили тренерлер Магьаммат Алиевни, Рашит Алиболатовну, первомайскоели тренер Расул Магьамма-товну, янгыкъаягентли тренер Абдулжалил Шагьбановну тутушуп ябушувну оьсдюрювдеги къошуму уллу. Уьстде эсгерилген тренерлер булан оьзге юртлардагъы тренерлер де тенг болмагъа гьаракат этип чалышалар. Натижада район ярышлары йыл сайын гючлене.

Бизин гиччи кочапларыбыз бу йыл Дагъыстанны зона чемпионатыны медалларыны яртысын къазандылар демеге ярай. Уьчев республика ярышларында оьр канзилеге гётерилдилер. Шоланы бириси, первомайскоели тренер Расул Магьамматов гьазирлеген Магьаммат Магьамматов (48 кило) февраль-март айларда оьтгерилген ярышларда Дагъыстанда ва Темиркъазыкъ – Кавказ федерал округда биринчи ерлер къазанды. Россияда буса экинчи болду. Гьали-гьалилерде Магьаммат экинчи гезик Европаны чемпиону, гьюсемегентли яш кочап Ибрагьим Къадиев оьрюм яшланы арасында Россияны чемпиону болдулар. Ибрагьим август айны орталарында дюнья ярышларында ортакъчылыкъ этежек.

Къаягент районну кочаплары бугюн Магьачкъала, Хасавюрт шагьарлардан сонг мекенли уьчюнчю ерде деп айтмагъа болабыз. Дагъыстанда спортну милли журасы гьисапланагъан тутушуп ябушувда гёрмекли уьстюнлюклеге етишмеге бажаргъан тренерлеге ва олар тарбиялагъанлагъа касбу байрамыны алдында янгы ва уллу уьстюнлюклер ёрайбыз.