Охув йыл битди. Яйлыкъ каникуллар башланды. Яхшы къыйматлар булан бешинчини битдирип, алтынчы класгъа чыкъгъан Багьавдин огь не сююне дагъы. Биринчилей, яхшы къыйматлар булан охув йылны битдиргени учун ата-анасы ону макътагъан. Экинчилей, каникулланы заманында ол ата юртуна баражакъ…Ондан уллу насип бармы?!. Ювукъларын гёрежек, зукъариси Набийбулла булан орамларда яланаякъ чабып айланажакъ, от чалажакъ, чалгъан отну юклеп, уьстюне де минип гьар гезик йимик яшыл авлакълагъа къарап, леззет ала туруп гелме нече де бек гьасирет, сагъынгъан… Уллу татавулда киринеген кюйлери, юртлу яшлар булан емиш бавлагъа тюшегени, авлакъларда ат чапдырагъаны…
Яшлыгъыны яшыл таласы…
Бары да оюнларын эсгерген сайын, ону юреги шекер гемире. Шагьарда тувгъан, оьсген уланны юреги юртгъа тарта. Багьавутдинде юрт яшавгъа гьасиретлик, ата юртуна сююв шо яш йылларындан баш ала. Шо мюгьлетде уьйдеги телефон зенг ура…
– Ассаламу-алейкум, Багьавдин, – дей телефондан таба базыкъ тавуш… Багьавдин ону саламын ала, гьар соравуна жавап бере…–Атанг къайда?, «Ишде», – деген сонг, о къонгурав кюлкюсю булан кюлей ва трубканы сала. Оьзюн таныйгъан, тек оьзю танымайгъан ол ким экен деп Багьавутдин де ойлаша къала. Атасы, Дагъыстанны халкъ шаири Анвар Гьажиев ишден къайтгъан сонг, огъар бу хабарны айта. Шо вакъти дагъы да зенг бола. Ол бирев булан хабарлай, кюлей:
– Мен чи дагъы ону язы-яйы булан юртда къояман,–деп хошлана атасы.
– Сагъа Аткъай сёйлеген,–дей ол уланына.–Сен къумукъча яхшы сёйлей дей. Камил Солтановгъа сёйлегенде, уланы «здрасти» булан жавап берген,– деп кюлеп атасы кеп алгъан.
Гьар гезик Кёстекге баргъанда Багьавдинни ана тилин чарлайгъан уллатасы Абдулгьамит, улланасы Ирагьмат, уллу къызардашы Зоя болгъан. Абдулгьамит дадайы гьар гезик булагъа гелсе, Багьавдинни дневнигин ачып тергей. «Уьчлени», «дёртлени» гёрсе: «Сен Анварны уланысан. Сагъа дагъы да яхшы охума герек», – деп насигьатлар берген. Оьзюне етти йыл болагъанда атасы Багьавдинни Магьачкъаладагъы 4 номерли школагъа алып бара. Мунда уллу къызардашы Зоя Анваровна муаллим болуп ишлей. Сонг ол бу школаны директору болуп да чалыша. Багьавдин школаны яхшы къыйматлагъа охуп битдире.
Шаирлик ёлда
Биринчи шиъруларын Багьавдин школаны битдирген сонг язма башлагъан. Оланы биревге де гёрсетмей тургъан. Сонг зукъариси иниши Набийбуллагъа гёрсетген. Къумукъ тилни яхшы билеген, юртда оьсген ол шиъруланы ушатгъан, макътагъан, атанга гёрсет деген. Ондан сонг да йыл оьтген. Ахырда Багьавдин оланы анасына гёрсетген. Ол да:
– Бизин Багьавдин де шиърулар яза. Сенден тартына, уяла, ярамаймы шолагъа тынгласанг, – дей.
– Къайда, охусун, – деп, ол абзардагъы хали яйылгъан тахтамекде олтура.
Багьавдин яшыл тептер толгъан шиъруларындан бир нечесин охуй. Тынглагъан ата, агьлюсюне бурулуп:
– Язып болажакъ. Тек гьали охугъанларына къалам тийдирме герек. Гьислери тыгъылгъан, тенглешдиривлери кёп. Янгы башлайгъанланы биз гьаман да тюзлеп гелгенбиз. Сонг олар оьзлер ёл таба,–дей.
Багьавдинни бу сёзлерден сонг гёнгю ачыла, язма муштарлы бола. Тек печатгъа берме алгъасамай. Атасы тынглагъандан сонг эки йыл оьтюп ону шиърулары «Тангчолпан» журналда, «Линш ёлу» газетде чыкъма башлай. Ол Анварны уланы экенни бирев де билмей. Атасыны насигьатына гёре ол шиърулагъа атын «Гь. Багьавдин» деп салып юрюй. Бара-бара ата да, улан да адабиятны, поэзияны гьакъында лакъырлар эте.
– Вёре, вёре, язгъанны чыгъарма алгъасама. Яш шаирге биринчи китабына гёре багьа бериле, –деген атасыны насигьатларын Багьавдин бир де унутмагъан. «Тал шувшув» деген ону биринчи шиъру китабы 1978-нчи йыл басмадан чыгъа.
Билимлер ва яратывчулукъ
1969-нчу йылда, оьзюне 18 йыл болагъанда, Б.Гьажиев Магьачкъаладагъы педагогика институтгъа охума тюше. 1973-нчю йыл институтну тамамлай ва Хасавюрт районгъа муаллим касбуда ишлемек учун бакъдырыла. Онда бир йыл ишлеген сонг Къарабудагъгент районну Къакъамахи юртуна муаллим болуп йиберелер. Мунда да ол уьч йыл ишлей. Поэзияны тармагъында да ара бёлмей чалыша.
1981-нчи йыл ону Таргъудагъы 19 номерли школаны директору этип сала. Муаллим касбугъа яшавуну он йылын багъышлап турагъан Багьавдинни Таргъу школадагъы кабинетини телефону гюнлени бир гюнюнде зенг ура. Дагъыстанны язывчуларыны союзуну председатели Расул Гьамзатовну заместители Нурадин Юсупов сёйлей: «Расул Гьамзатов сени оьзюню янына ишге алма сюе. Атангны да ол бек сюе, абурлай. Шолай атаны уланы шаир болгъан сонг бизин булан ишлеме тарыкъ. Башлап пропаганда бюрону директору этип белгилежек. Сонг къумукъ секцияны ёлбашчысы этип салма сюе», – дей. Арадан заман гетип, Р. Гьамзатов Багьавдинге оьзю де сёйлей.
Шолайлыкъда, ол педагогика ишни къоя ва Дагъыстанны язывчуларыны союзуна ишге чыгъа. Шонда ол 20 йылны узагъында ишлей. Белгили язывчулар, шаирлер булан республиканы бары да районларына барып, яратывчулукъ ёлугъувлар оьтгере. Гьар тюрлю форумлагъа, яратывчулукъ жыйынлагъа бара. Уьлкебизни регионларындан гелеген дюньягъа аты белгили язывчулар, шаирлер булан таныш бола, байлавлукъ юрюте.
Багьавдин поэзиясыны
Аслу иши булан янаша Б.Гьажиев поэзияны тармагъында да илгьамлы кюйде чалыша. Бирини артындан бири ону шиъру китаплары, поэмалары чыгъа. Шаир гьисапда аты Дагъыстандан оьтюп, савлай уьлкебизге белгили бола. М. Агьматова-Колюбакина таржума этген «Нарын-Къала» деген поэмасы учун ол 1986-нчы йыл Ленинчи комсомолну савгъатына ес бола. «Жанлы ташлар», «Заманны къонгураву», «Посагъа алда йыр», «Таш гюзгю» деген шиъру китапларын охувчулар кёп сююп къабул эте.
«Дербентден Парижге ерли» деген поэмасы булан ол 2008-нчи йыл ДР-ни Президентини грантын ута. Ону шиърулары «Поэзия», «Молодая гвардия», «Москва», «Аврора» деген журналларда, «Литературная газета» деген ва оьзге газетлерде де орусчагъа таржума этилип чыгъа. Ону яратывчулугъуну гьакъында дюньягъа аты белгили шаирлер Расул Гьамзатов, Олег Шестинский, Николай Доризо, Аткъай Гьажаматов, Камал Абуков ва оьзгелер яхшы багьа берип язгъан.
«Багьавдин Гьажиевни шиъруларында ва поэмаларында адамгъа бек къатты, бузулмасдай инаныв бар. Поэзияны исивю, ялыны – гьар заманда да лап яхшы исив. Шо да охувчуланы бир йимик исиндире. Шо исивню гьар шаир яратывчулугъунда оьзтёрече бере. Багьавдинни шиъруларында буса шо исив ялынгъа айланагъан гезиклери де бола, айрыча билине»,–деп яза ДР-ни халкъ шаири Магьаммат Агьматов ону асарларыны гьакъында. Б.Гьажиевни шиъруларына гёре радиода, телевидениеде 200-ден де кёп йырлар йырлана
Багьавдин Гьажиев яшлар учун язагъан шаир гьисапда да белгили болгъан. «Абатлар», «Гиччи космонавт», «Ибрашканы чабагъы», «Шапито къайда яшай?» деген ону китаплары гиччипавлар учун савгъат болуп токътай. Школаларда ана тил дарсларда къоллана.
Шо йылларда ол ниссолар яма да бошлай.
Къумукъ театр…
Заманлар алышына. Огъар гёре яшав гьаллар да алышынагъаны белгили. Язывчуланы союзунда 20 йыл ишлеген сонг Б.Гьажиев Къумукъ театрны адабият бёлюгюню ёлбашчысы болуп ишге чыгъа. Поэзияны шагьра ёлу булан барагъан улан оьзюн драматургия тармакъда да тергеме уруна. «Сюйсегиз, кюлегиз, сюйсегиз…», «Мени гиччи байрамым» деген ону къумукъ сагьнада ойналгъан комедияларын къаравчулар кёп сююп къабул эте. Ондан сонг сагьнада ойналгъан «Базалай» деген драма, «Батмакълыкъдан оьтеген кёпюр» деген трагикомедия къаравчуланы рази къалдырды, театрны репертуарында юрюлюп турду. Б.Гьажиев таржумачы гьисапда да театрны репертуарын байындырды. Ол А.П.Чеховну, А.Адигюзеловну, Х.Авшалумовну, А.Цагарелини пьесаларын таржума этип, театрны сагьнасында спектакллер ойналды.
Багьавдин – берекетли гьаракаты булангъы улан. Йигирмадан да кёп шиъру китапланы автору. Атасыны яшавуну, яратывчулугъуну гьакъында «Ты князем песни был» деген китабы Дагъыстан китап басмаханасында 2013-нчю йыл чыкъды ва охувчуланы янындан разилик билдиреген сесленивлер де болду. Ону гьаракатыны гьакъында негьакъ айтылмады. Демек, атасы яшагъан уьйлерде ол къургъан музей баргъан-баргъанны тамашагъа къалдыра. Шо музейни къурмакъ учун ол аз къыйын тёкмеди, кёп пуршавлукъланы алдын алып, мурадына етишди. Гьаракатгъа–берекет деп шулай заман айтыла.
Къумукъларда эрни эр этеген де, ер этеген де къатындыр деген калималар бар. Бу ерде бу айтывну мен ерсиз къоллай бусам да ким биле… Тек агьлюсю Уркъуят – яхшы амаллы, касбусу доктор, берекетли адам. Ожакъда татывлукъ да болдуруп, кёбюсю яхшылыкъланы яшавгъа чыгъарып, гелген къонакъдан сююнюп яшайгъан, къумукъ намусгъа берилген адам. Къызлары Элмира ва Сайида оьр билимлер алгъан, алимлер. Уллусу Элмира юрт хозяйство академияда дарс бере. Сайида – экология министерлигинде баш бухгалтер.
Багьавдин Гьажиев къумукъ халкъны тарихин мекенли ахтарып, белгили адамларыны гьакъында пьеса язма умут эте. Атасыны музей уьюн де Россияны оьлчевюнде турист маршрутгъа къошма хыялы бар. Ону учун яшавну леззетли мюгьлетлери–тюзелген сатырлар тувса. Шолар сав гюнюн гёнгюллю эте, маъналы эте.
2017-нчи йыл ДР-ни Башчысыны Указы булан Багьавдин Анваровичге «Дагъыстанны халкъ шаири» деген гьюрметли ат берилди. Ат туягъын тай басар деп шулай гезик айтыладыр. Ол Дагъыстан Республиканы инчесаниятыны ат къазангъан чалышывчусу да дюр. Яратывчулугъу учун гьар тюрлю министерликлерден, Россияны ва Дагъыстанны язывчуларыны союзларындан алгъан гьюрметлев грамоталары кёп. Хасавюрт районну гьюрметли ватандашы. Халкъ шаирибизде бугюнлерде де гьаракат да бар, пагьму да. Огъар савлукъ да, анадаш халкъыбыз учун янгы асарлар яратма насип де болсун деп ёрама сюемен.
