– Дагъысын айтмагъанда, йылда Къаягентни ожакъларында умуми кюйде алгъанда 300-ден кёп янгы тувгъан яш тавушлар чалына. Демек, юртагьлюлерде гьайлек йырланы сеси янгыра, – деп башлай бизин булангъы лакъырлашывун Къаягент юрт администрацияны башчысы Анвар Гьюсейнов. – Айтмагъа сюегеним, гиччилени къоруп, аявлап, уллуланы абурлап, тийишли къуллукъларын кютюп бажармакъ да бугюн юртну гьаким башына тынч масъала тюгюл. 

– Анвар, сени йимик гьаракатчы ва далаплы уланлагъа  халкъ аркъа таяп, яшавну онгайлыкъларындан артда къалмай алгъа юрюме муштарлы экени гьакъда  айта турмасакъ да англашыла. О саялы да юртну гьаким башы этип, сагъа дёрт йыл алда инамлыкъ билдирип, жаваплы къуллукъгъа сайлады. Сени шо инамлыкъгъа, сайлавчуланы тапшурувларына янашывунг рази къалдырамы?

– Юрюген ёл алыр, токътагъан ял алыр деп негьакъ айтылмай. Гертиден де, гьалиги заманда айсениликге бойсынмай иш гёрмеге герек бола. Алда мен булай ёлбашчылыкъ ишде сынавум болмаса да, гьаракатгъа-берекет деген ёравгъа бойсынып борчларымны кютмеге къаст этемен. Яшырмагъа негер тарыкъ, къаягентлилер де бугюнлерде ата юртундан айырылып тышда гечесин-гюнюн бир этип къазанч этмеге борчлу бола. Тек олар тез-геч буса да ата юртуна къайтмай къалмай. Яхшыгъа-ямангъа дегенлей етишип гелип, бири-бирине къошулуп оьмюр сюре. Мен де бир вакъти янгыртывлар башлангъанда тенглилерим булан бирче тышда далапчылыкъ булан машгъул болуп баш чарамны гёрме белсендим. Алтын еринде сыйлы дегенлей, юртумну ва юртлуларымны къысматы магъа да ювукъ. О саялы оланы  тарыкъ-герегине къол ялгъамагъа муштарлы болдум. Шолайлыкъда, юртлуларымны авадан пайы тавуш берип, жаваплы къуллукъгъа сайладылар. Гьали шондан сонг арадан дёрт йыл оьтген. Не йимик масъалалар чечилген, не зат етишмей? О гьакъда да яшырмайлы, баргъа бар, ёкъгъа ёкъ деп айтмагъа сюемен. Юртну ичиндеги жамият низам алдан эсе къолай болгъан десегиз, озокъда, шону бирев де гери урмагъа болмас. Тазалыкъ къорулагъаны гьакъында да гьалиги заманда разилик булан эсгереген юртлулар аз тюгюл. Орамланы, янгы авулланы санаву йыл сайын арта бара. Шону гьисапгъа алып, юрт администрацияны янында къурулгъан  яшавлукъ-коммунал хозяйствода касбучуларыбыз да борчларына янашывда айсениликге ёл бермейли, гьар тюрлю онгайлыкъланы яратма къастын болдура. Газ, сув, электрик ярыкъ – булар биринчи гезикде чечилмеге герекли масъа­лалар экени гьакъда магъа англатмагъа тюшмей.

– Юртлуланы абзарындан, уьйлеринден чыгъарылагъан нас, къалды-къулдулар къайда ташлана? Алда Гьамри оьзенни ичи чёп тёбелеге толуп къала эди. Гьар юртну оьзюню хас айрыча чёплюгю болма тарыкъ тюгюлмю?

– Дюр. Гертиден де, алда Гьамри оьзенни ичинде, ягъа бойларында гьар тюрлю чёплер, алагъожа, къалды-къулдулар ташланып, чёплюклер ер-ерде гёзге тюртюле эди. Гьали шо тайпа кемчиликлени алды алынгъан демеге ярай. Бары да нас «Нап къол» деген участкадагъы хас чёплюкге ташыла. Шону учун  юртну орамларындан артына тележка тиркелген дёгерчекли трактор айланып тура. Жамият кёп къатнайгъан ерлерде – автостанцияны, больницаны ювугъунда топланагъан наслар гюнде эки керен тайдырыла. Тарыкъ гезиклерде  тазалыкъны болдурмакъ учун шо ишге оьзге техниканы къуршамагъа да къаст этебиз. Озокъда, юртну ичиндеги бары да къуллукълар толу кютюлген демеге болмайсан. Канализациялар учун орамларда янгыртыв-ярашдырыв ишлени юрютегенде  орамлар бузула. Шону учун бу йыл уьч чакъырым ёлланы бузулгъан ерлери, чакъа тёгюлюп, янгыдан тегишленди. Тюзю, «Кавказ» деген федерал ёлдан таба юртгъа гелеген бузукълашгъан ёлну уьстюн асфальт салып янгыртма четимликлер тувулуна. Шихсайит Шихсайитовну атындагъы баш орамыбызда да ярашдырыв ишлени  толу кюйде оьтгермеге хыял бар.

– Анвар, бу гелеген къышны алдында дагъы не йимик ишлени оьтгермеге хыял этиле? Къышгъа гьазирлик гёрювге байлавлу ишлени барышы рази къалдырамы?

– Бары да зат башданокъ низам талап этеген кююнде этиле эди буса, янгы авулларда участкалар пайлангъынча газы, суву, электрик ярыгъы булан бирче орамларын тегишлеп, дазуларын белгилеп бермеге тюше эди. Гьалиден 20 йыллар алда  берилген участкаларда да бугюнлерде онгайлыкъланы болдурмакъ учун мен де, бугюнгю депутатларыбыз да айланмасакъ бажарылмай. Шолай кемчиликлени гележекде йибермеге тюшмей. Эсги авулларда да бар чёкме турагъан уьйлер. Шоланы арасындан 9 адамны айырып, янгы ерлеге гёчюрмекни гьайы да этиле.

– Район жыйынгъа сизин юртдан депутатлар болуп кимлер сайлангъан?

– М. Арсланалиев ва И. Магьамматов.

– Олардан не кёмек бола сайлавчулагъа, тапшурувларына янашагъан кюю рази къалдырамы?

– Мен олар булан байлавлукъда сайлавчуланы тапшурувларын чечмек учун къаст этемен. Лап да агьамиятлы масъалалар район жыйынны сессиясына салынып къарала ва тийишли къарарлар къабул этилип, сонггъунда район бюджетден де аз-кёп буса да харжлар айырыла. Юрт масъалаланы гьар тюрлю район ва республика программалагъа къошмагъа деп ортакъ гьаракат этиле. Мен уьстде эсгерген кюйде, «Ветхое жильё» деген федерал  программада да ортакъчылыкъ этебиз.

– Анвар, «Таза сув» деген республика программадан пайдаланма бажарыламы?

– Шо – бек четим масъала. Юрт  оьсе, къоллавчулар да йыл сайын кёп бола. Бизин юртну ягъасындан оьтеген Гьамри оьзенни суву арт вакътилерде айлана якъдагъы бары да юртланы талапларын толу кюйде кютмеге имканлыкъ бермей. Неге тюгюл, о къарлы тавлардан баш алмай, айлана якъдагъы булакъланы сувундан амалгъа геле. Къургъакъ йыллар оьзенни суву битип де къала. О саялы районда ер-ерде эки-уьч сама сув гьавузлар къурмагъа тюше. Шо гьакъда сёз юрюлегени де боладыр, азындан, 20 йыллар. Республика бюджетден шону учун ломай харж айырып ишлетмеге гьалиге ерли бажарылмай турагъаны талчыкъдыра. «Чакъанай» деген участкадагъы кёл де совет девюрде авлакъланы сугъармакъ учун къурулгъан эди. Гьали ону тетиклерин ярашдырмакъ учун да харж герек.

– Орамланы тазалап къойгъан булан да болмай. Айтмагъа сюегеним, гюз-къыш айларда гече вакъти оьтмеге четим, къарангы бола. Шону ёрукълашдырмакъ учун чаралар гёрюлеми?

– Айрокъда школалагъа, ясли бавлагъа барагъан орамланы, ёлланы ярыкълар тартып онгармагъа тарыкъ. Бугюнлерде шолай ишлер «Важинай» деген микрорайонда юрюлюп тура. Администрацияда 13 адам ишлейбиз, дагъы да 14 депутатыбыз да бар. Оланы гьариси комиссияларда къуршалып дегенлей, яшавлукъ ва экономика масъалаланы чечмекни гьайы этиле.

– Шону учун харж къайдан геле?

– 2014-нчю йылгъа 6 миллион 300 минг манат бюджет маялар гёрсетилинген эди. Озокъда, булай уллу юрт учун шо аз. Яшырма негер тарыкъ, гьалиге ерли гьар тюрлю ерли налогланы жыйыв къыйын юрюле.

– Топуракълар асувлу къолланамы?

– О да бизин учун лап да агьамиятлы масъалаланы бирисидир. Мен уьстде де эсгерген кюйде, юртдан тышгъа къазанч этмеге гетегенлер де ёлукъмай тюгюл. Тек алда йимик кёп гетмей деп айтмагъа ярай. Шону учун ерли топуракъланы да асувлу къолламакъ учун онгайлыкъланы болдурмагъа тарыкъ. Топуракъ – бизин баш байлыгъыбыз. Ерлени  умуми майданы 7 минг гектардан къолай болур. «Къаягент» ГУП-да да юрт хозяйство топуракълар ашлыкълар ва юзюм оьсдюрюв учун къоллана.

– Яшавлукъ уьйлер къурма сюеген жагьил агьлюлени вакиллерине топуракъ пайлар нечик бериле?

– Къаягент – уллу юрт. Талаплар йыл сайын арта. Озокъда, шону учун ерлер етишмей. Гьалиден 16 йыл алда адамлагъа ер пайлар берилген эди. Бугюн буса гезикде дагъы да кёп адам бар. Яшырмагъа негер тарыкъ, топуракъ пайланы уьстюнден юртну ичинде айтды-къуйтдулар да яйыла. «Дагестанская правда» газетде де шолай кюрчюсюз далиллер гелтирилип Къаягентни гьакъында бу йыл август айны 26-сында макъала да чыкъды. Магъа юртлуларымны топуракъгъа бакъгъан якъдагъы талапларын гьисапгъа алмасам бажарылмай. О саялы да Дагъыстанны Гьукуматыны башчылары булан бирче иш оьтгериле. Бу йыл шону гьисапгъа алып, ДР-ни Гьукуматыны янындан топуракъ масъалагъа байлавлу 217 номерли къарар да чыкъды. Гьали 163 гектар ер белгиленген. Шоланы пайлагъынча,  тийишли онгайлыкъланы болдурмакъ учун да гьай этмесек бажарылмай.

– Мен лакъырлашывубузну ахырында юртлу жамият учун сен этеген ишлерингде ва гележекде де жаваплы къуллукъда уьс­тюнлюклер ёрайман. Анвар, сен оьзюнг юртну халкъына не зат ёрамагъа сюер эдинг?

– Гертиден де, къаягентлилер учун лап да агьамиятлы масъалалар тергевсюз къалмай, бары да талаплары гьисапгъа алына. Озокъда, шоланы уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъарыв янгыз юрт  администрациядан, депутатлардан да гьасил болмай. Гьар-бир ишде ерли жамиятны къошуму болгъаны да тарыкъ. Шо да жамиятны ичиндеги низамдан гьасил бола. Шону гьар-бир къаягентли ватандаш да билгенни сюер эдим. Озокъда, юртлуларыма парахат, татывлу яшав ва аманлыкъ ёрайман.

 

Лакъырлашывну язгъан

М-З. ТЕМИРБЕКОВ.