Инсанны тыш гёрнюшюне къарап ону яшавун, къысматын билме бажарылмай. Белгили къумукъ язывчу Умукюрсюн Мантаева (1924-2011 йыллар) орта бойлу, аз сёзлю адам эди. Ону асарларындан да ол оьзю ким ва нечик адам болгъанын билме къыйын. Тек язывчуну 2010-нчу йылда орус тилде чыкъгъан «Сияние минувших лет» деген китабындан Умукюрсюнню оьзюню оьзтёрече оьтген, кёп-кёп къыйынлыкълардан, намуслардан чыныгъып чыкъгъан яшавун билгенде, ол бизин герти сюювюбюзню къазана.

У.Мантаева Хасавюрт районну Эндирей юртунда белгили Давутовланы татывлу ва интеллигент агьлюсюнде тувуп оьсген
.
Гиччи заманындан берли сырын сакълап уьйренген Умукюрсюн я сююнчюн, я хатири къалгъанын оьзгелеге билдирмей болгъан. Ону къурдаш къызлары да болмайлы, оланы оюнларына къошулмайлы оьсген. Умукюрсюн табиатны гёзел гёрюнюшлеринден къуванып, къурч хыяллары булан ругьланып, демек, бай ич яшаву булан оьсген. Тек уллу бола туруп болажакъ язывчуну хасияты алышынгъан, ачыкъ болгъан.

Умукюрсюнню яратывчулукъ ёлу тегиш болмагъан. Огъар кёп четимликлерден, талчыгъывлардан оьтме тюшген. 1958-нчи йылда ону «Дагъыстанлы къатын» деген журналны редактору этип салгъанда, ол башлап шиърулар язма урунгъан. Оьзюню шиъруларын Умукюрсюн «Дослукъ» альманахны редактору, белгили шаир Анвар Гьажиевге гёрсетген.
Арадан заман гетип, Умукюрсюн бир хабар язып «Ленин ёлу» газетде ишлейген белгили язывчу Абдулвагьап Сулеймановгъа берген. Ол хабарны бек тергевлю охуп, оьзю тувра, зек адам болгъангъа гёре: «Сен къачан буса да урлукъ чачгъанмысан?» – деп сорагъан. Сонг ону эсер-месер болгъанын гёрюп: «Чачгъынча башлап урлукъну тазалайгъанын билесен. Алып хабарынгны элекден чыгъар, сонг ону чачып арив гелим аларсан», –деген. Шо заман Умукюрсюн пьеса язмагъа токъташып, «Юртлу къыз» деген пьеса яратгъан. Арадан заман оьтюп, «Юртлу къызны» белгили драматург Амир Къурбановгъа алып барып, ону арагъа салып къарагъанда ол: «Ура, бирдагъы драматург тувду», – деген. Муна шулай четим шартларда яратылгъан Умукюрсюнню биринчи пьесасы ону драматург пагьмусу барлы­гъын исбат этген. Драматургиягъа багъышлангъан генгешде белгили адабиятчы И.Аштан да огъар: «Сенде драматургну пагьмусу бар», – деген.

Умукюрсюн гьакъыллы, ягьлы, чыдамлы, къоччакъ адам болгъангъа гёре, белгили къумукъ шаирлер ва язывчулар Анвар, Абдулвагьап, Аткъай берген насигьатлар Умукюрсюн учун бек пайдалы болгъан ва огъар герти язывчу болма кёмек этген. Заман гете туруп, Умукюрсюнню пагьмусу проза жанрларда да ачыкъ болгъан.

1964-нчю йылда «Эгизлер» деген хабар китабы чыкъгъан сонг ону «Алгъасавлу чакъырыв», «Ойлар», «Биринчи язбаш», «Бир увуч топуракъ», «Мени наслум», «Яшавну маржанлары» деген китаплары чыгъа. Олар элге гьалал къуллукъ этмекни идеялары булан яратылгъан.
Умукюрсюн – «Юртлу къыз», «Юлдузлар», «Намус», «Алмалы бавлар» деген кёп актлы пьесаланы да автору. Олар къумукъ, авар, орус театрланы сагьналарында ойналгъан. Ондан къайры да, ол кёп-кёп бир актлы пьесаланы («Суд», «Тангда», «Къатты къоз», «Гьакъыллы Дыдымов», «Отлар») яратып, оланы бирлери Москвада «Искусство» деген журналда орусча чыгъып, сагьнада ойналма да ойналгъан.

Умукюрсюнню «Яшавну маржанлары» деген романы орусчагъа гёчюрюлюп «Ночь перед грозой» деген ат булан чыкъгъан. Артда да Умукюрсюн бютюн уьлкеге белгили язывчу болуп, огъар «Дагъыстанны халкъ язывчусу» деген оьр даражалы ат да берилген.

А-К. АБДУЛЛАТИПОВ,

Л. ШАБАЕВА.