Гьар къайсы пачалыкъны алып къарасакъ да, законланы ва жамият низамны ёругъун бузагъаны саялы, шогъар гюнагьлылар жавапгъа тартылагъаны белгили. Жавапгъа тартылагъанланы буса этген ишине байлавлу болуп белгиленген тийишли гесимлери – оьлчевлери токъташдырыла.
Гьалиги базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде ватандашлыкъ жамиятны ва шону кюрчюсюнде адашгъанланы тюз ёлгъа бакъдырмакъ – заманны аслу талабы. Шону гьисапгъа алып, айыплыланы такъсырлавда рагьмулу янашывлагъа бир къадар тергев бериле.
Демек, туснакъгъа тюшгенлени производство ва жамият агьамияты булангъы ишлеге къуршамагъа борчлу этилинегенлиги де – демократия уьлкелерде юрюлеген асувлу чараланы бириси.
Гьали-гьалилерде «Дагъыстан» деген маълумат агентлигинде болгъан прес-конференцияда уьстде эсгерилген шолай агьамиятлы масъалагъа байлавлу болуп ДР-ни промышленност, сатыв-алыв министри Низами Халилов ва Россияны Дагъыстанда иш гёреген такъсырлангъанланы сакълав къуллугъуну (УФСИН) начальниги, генерал-майор Андрей Поляков республикабызны журналистлерине баянлыкъ берген сонг кёп къадардагъы соравлагъа жаваплар къайтардылар.
Сынав Дагъыстандан башланды
– Андрей Викторович, бизин уьлкебизде туснакъланы производство ва жамият агьамияты булангъы ишлеге къуршамагъа борчлу этив не замандан тутуп юрюле?
– Россияда туснакъланы производство ва жамият ишлеге къуршав 2017-нчи йылдан тутуп башланды. Уьлкебизни регионларыны арасында Дагъыстанда да шогъар байлавлу чаралар сынав гьисапда биринчилеринден болуп оьтгерилип тура…
– Туснакълар да башгъа-башгъа бола. Оланы арасындан ишлеге къуршав къайсыларына байлавлу болуп гери урула?
– Яшгъа токътагъан тиштайпаланы, гьакъылбалыкъ болмагъан оьрюм яшланы, 50-60 оьмюрюндеги пенсионерлени, сакъатланы ва шолай оьзге туснакъланы производство ва жамият ишлеге къуршамагъа ихтияр этилмей.
Ишге къуршала
– Туснакълар учун аслу гьалда къайсы тармакъларда ишлемеге имканлыкълар яратылына?
– Промышленностну производство предприятиелеринде ва агропромышленный комплексини сезонлукъ ишлеринде ва ишлетив промышленностуну заводларында…
– Низами Агьматович, туснакъланы республикабызны промышленный предприятиелерине ишге алмагъа не йимик имканлыкълар болдурулгъан ва нечик пайдаландырыла?
– Буссагьатгъы вакътиде производство ишлеге къуршалагъан туснакъланы талапларын гьисапгъа алып, олагъа турмагъа ерлер гьазирлевню масъаласы лап да агьамиятлы. Айтмагъа сюегеним, олар учун ишден сонг ял алмагъа ва савлугъун сакъламагъа да онгайлыкъланы болдурмаса бажарылмай. Шогъар байлавлу болуп производство предприятиелерде, инвестиция майданларда, мисал учун айтгъанда, «Уьйташда» ва оьзге ерлерде айрыча хас кюйде къорулагъан топуракъ участкалар гёрсетилине. Шолай, 75 туснакъгъа ери булан Къызылюрт шагьарны ювугъунда эргишилер ишлейген центр къурулгъан ва пайдаландырыла. Дербент, Каспийск ва оьзге Огни шагьарланы ювугъунда да шолай центрланы къуруп, гьарисинде 100-ден кем болмайгъан кюйде туснакъланы ишге къуршамагъа умут этилине.
– Дагъыстанда алда йимик гьалиги заманда уллу промышленный предприятиелер-заводлар кёп тюгюл. Шо саялы бизин республикабызда ишсизлик де гьис этилине. Туснакъланы ишлемеге борчлу этеген къайдалар гележек учун асувлу болур деп айтмагъа бажарыламы?
– Бизин республикабызда аякъгийимлер тигеген Буйнакск шагьардагъы фабрик ва оьзгелери производствогъа касбучулар етишмейгенлиги саялы, билдиривлер этип де тура. Олар булан биз де туснакъланы ишге къуршамакъ учун байлавлукъ юрютюп турабыз. Шагьарларда 100-ге ювукъ туснакъ этилген адамланы ишге къуршамакъ учун чаралар гёрюле.
Касбуланы сырларына тюшюне
– Низами Агьматович, туснакъланы касбу бажарывлугъун, билимлерин камиллешдирив гьисапгъа алынамы?
– Уьстде атлары эсгерилген ва оьзге предприятиелерде сынавлу касбучулар ишлей. Олар танглагъан саниятына арт бермей, насигьатчылыкъ ишге де тергев бере. Шону булан янаша касбуланы сырларына тюшюнмек учун хас курслар да ачылгъан ва пайдаландырыла. Бу йыл Россияда Муаллимни ва насигьатчыны йылы деп белгиленген. Туснакъланы касбу бажарывлугъун камиллешдиривде де насигьатчыланы ва бажарывлу муаллимлени кёмегине умут этебиз.
Сиз олар къайда ишлемеге бола деген алда берген соравугъузгъа да шулай толумлашдырыв этмеге сюер эдим, бизин республикабыздан туснакълар ишлемеге айлана якъдагъы талаплагъа гёре оьзге регионлагъа да йибериле…
– Оланы къазанчыны оьлчевлерине байлавлу баянлыкъ бермеге бажарыламы?
– Андрей Викторович берген маълуматлагъа гёре, республикадан тышда да, республикабызда да ишге къуршалгъан туснакъланы къазанчы-алапасы Россиядагъы лап да тёбен даражадагъы алападан кем болмажакъ. Бара-бара оланы асувлу загьматына гёре алапалары 30-50 минг манатлардан да оьтежек деп къаравуллана…
Токъташдырылгъан низамгъа гёре…
– Андрей Викторович, Дагъыстандан башгъа регионлагъа гетип ишлейген туснакъланы оьзге регионлардан бизин республикабызгъа къайтармагъа бажарыламы?
– Шо гьакъда да законгъа гёре тышдагъы регионлардан ишлейгенлени арзаларына гёре, арадан заман оьтюп, оьз республикасына къайтарагъан къайдаларыны низамы да токъташдырылгъан.
– Оланы загьматгъа къуршавну оьлчевлери, заманыны ёругъу нечик токъташдырылажакъ?
– Туснакълар промышленный предприятиелеге закон ёлунда дыгъарлашып къабул этилинежек. Дыгъарны болжаллары да 3 айдан 5 йылгъа ерли токъташдырылгъан.
– Низами Агьматович, туснакъланы къысматы такъсырлавну болжаллары битген сонг, ишге байлавлу къысматы нечик болур?
– Сонг предприятиелени администрациялары, иш булан даимлик болжалгъа таъмин этегенлер булан янгы дыгъарлар байлана.
Талаплар башгъа-башгъа
– Туснакъланы промышленный производствогъа къуршав кимлени пайдаларын якълай?
– Озокъда, туснакъланы пайдаларын якъламакъ учун тийишли онгайлыкъланы болдурув гьисапгъа алына. Олар ишге къуршалагъан центрлар да УФСИН-ни администрациясыны сиптечилиги булан къурула ва пайдаландырыла.
Уьстде де эсгерилген кюйде, туснакъланы ишге къуршавда талаплар да башгъа-башгъа. Уллу адамлар, сакъатлар, савлугъу осал тайпалар ва шолай оьзгелери производство ишлеге къуршалмай. Къалгъанлары барысы да бирни йимик ишлемеге борчлу этилине. Озокъда, дыгъарланы шартларына гёре олар башгъа ишге чыкъмагъа яда буса ишден таймагъа ихтиярлы кюйде къалагъаны гьакъда да айрыча эсгермеге тюше. Демек, туснакълар учун да Россия Федерацияны загьматгъа байлавлу чыгъарылгъан ва пайдаландырылагъан законлары къоллана.
