• 2023-нчю йыл – Муаллимни ва насигьатчыны йылы
«Инсаплы», – дей, сагъа къарап, гёргенлер.
Саламат деп сукъланалар оьзюнгден.
Бавгъа битген гюл деп сенден къувана,
Адамларынг ишлерингден, сёзюнгден.
Намуслагъа байлангъанны ягьы кёп.
Ишинг булан элинг сыйлап яшадынг.
Яшлар булан аямагъан талайынг
Тарихлерде, агъавунга ошадынг.
Айшат АНСАРОВА.
Бу шиъруну Исбаният Темукъовна Алиевагъа багъышлап къурдашы, оьзю булан бирче охугъан шаир къатын язгъан. Исбаният Алиева 1953-нчю йылда Къарабудагъгент районну Аданакъ юртунда тувгъан. Ол бютюнлей оьмюрюн яшлагъа, школагъа багъышлагъан. Кёп яшланы охутгъан, тарбиялагъан, уллу яшавгъа абат алывда аслам къошум этген. Исбаният Темукъовна школада дарс берегенли 48 йылгъа айлангъан.
Къарабудагъгент райондагъы Гьели юрт орта школада завуч болуп ишлейгенли де, 38 йылгъа ювукъ бола. Исбаният Темукъовнаны иш ёлдашлары, охувчулары, оьзюню къурдашлары, яш муаллимлер, иш ёлдашыны гьакъында сёз чыкъгъанда, бары да уллу разилик булан эсгере, баракалла сёзлер айта. Тек оьзю муаллим оьзюню тухумуну, уллуларыны яшав ёлуну гьакъында хабарламагъа сюе.
Муаллимлени наслусу
Оланы агьлюсю – муаллимлени белгили наслусу. Тухумдан биринчи муаллим – Халит Абузагьирович Загьиров. Ол 1917-1922-нчи йылларда Гьели юртда муаллим болуп ишлеген, 2 йыл Паравулда мактапны, сонг Къарабудагъгент районну халкъгъа билим берив бёлюгюню заведующийи болгъан. Ону уланлары белгили журналист кёп йыллар «Ленин ёлу» («Ёлдаш») газетде чалышгъан Вагьап Загьиров да касбу ёлун муаллим гьисапда башлагъан. Гьели юртдан биринчилерден болуп Дагъыстанны ат къазангъан муаллими Жамалпаша Халитович Загьиров де бар. Булар – Исбаният Темукъовнаны атасыны зукъарилери.
Атасы Темукъ Гьажиевич Загьиров буса Дагъыстан пачалыкъ университетни тарих-филология факультетин тамамлагъан. Кёп йылланы узагъында Аданакъ ва Гьели юртларда школаны директору, Къарабудагъгент районну билим берив управлениесини ёлбашчысы, юрт советни председатели болуп чалышгъан. Атасыны агъасы, белгили сувтюп гемечи, капитан Загьир Загьиров да Буйнакск шагьардагъы педагогика училищени битдирген сонг, Дахадаев районну Къалкъни деген юртунда башлапгъы класланы муаллими болгъан. Ону аты Магьачкъала шагьардагъы бир орамгъа къоюлгъан.
Оьзю Исбаният Темукъовна – 7 яшны бириси. Къызардашлары, эркъардашлары да гьар тюрлю жаваплы къуллукъларда ишлеген. Агьлюсю Абусайит Алиев де Гьели юртда кёп йылланы узагъында дарслар юрюте. Буланы агьлюсю де 2 уланны ва 1 къызны тарбиялагъан. Уллу уланы Ибрагьим Алиев врачны касбусун сайлагъан. Бугюнлерде ол УФСИН-ни Дагъыстан Республикадагъы медицина къуллугъуну ёлбашчысыны заместители болуп чалыша. Бириси уланы Завур аманлыкъ болдурув къурумда чалыша. Къызы Нуриян Абдусаламова да Гьели юрт школада муаллим болуп ишлей. Ол да – Россия Федерацияны умуми билим беривюню гьюрметли къуллукъчусу.
Исбаният Темукъовна 2006-нчы йылда «Дагъыстан Республиканы ат къазангъан муаллими» деген атгъа лайыкълы болгъан. 2011-нчи йылда буса «Россия Федерацияны умуми билим беривюню гьюрметли къуллукъчусу» деген атны къазангъан. Ол оьр даражалы муаллим де дюр. 2021-нчи йылда Дагъыстан Республиканы билим берив ва илму министерлигинден Исбаният Алиевагъа охутув ва тарбиялав ишни камиллешдиривде, яш наслуну къылыкъ ва тарбиялавда етишген уьстюнлюклери учун Баракалла кагъыз берилген.
Исбаният Темукъовна булан хабарлайгъанда, ол школада охуйгъан вакътисинде врач яда инженер болмагъа гьасирет экенин эсгерди. Гёресиз, къысмат огъар да муаллим болмагъа буюргъан. Герти муаллим бир гезик гьаллашгъан сонг оьзюню тутагъан кююнден, сёзюнден де билине. Гертилей де, Исбаният Темукъовна бюс-бютюнлей герти муаллим экенине ону булан лакъыр этегенде де шагьат боласан.
Кёп йылланы узагъында орус тил ва адабият дарсланы муаллими, школаны завучу Исбаният Темукъовна бай сынав топлагъан.
– Юрегигизде врач яда инженер касбу бар туруп, муаллим болуп касбу ёлугъузну башламагъа къыйын болмадымы? – деймен.
–Атам кёп йылланы узагъында муаллим, школаны директору болуп чалышгъангъа гёре буса ярай, бир де къыйын болмады. Ол школаны директору болуп ишлейген вакътиде ахшам геч, гьатта сагьат 10-ндан сонг гелсе де, уьюбюзге охувчу яшлар геле эди. Низамгъа бек тергев бере эди. Бизге, яшларына, 4 томлукъ сёзлюк алып, гьарибизге уьйренмеге сёзлер бере эди. Ишден гелген сонг барыбызны да тизип, шо берген сёзлени сорай эди. Шо замандан берли де охувгъа гьасиретлигим бар. Алда муаллим айтгъан сёзню гючю бар эди. Яшлар муаллим хата йибермеге болмай, огъар тынгламагъа герек, ол айтгъанны этмеге герек экенни биле эди. Оьзюм де школаны бешлеге битдиргенмен. 6-нчы класда охуйгъан йылларым эди бугъай. Школагъа тергевлер гелди. Бизин класгъа гелген тергейген адам мени яныма гелип олтурду. Муаллим доскагъа дарсны темасын яза. Бираз талчыкъгъан болгъандыр, жумланы ахырын бир бузуп тюзледи, бирдагъы бузуп тюзледи, мен де муаллим этгенни этемен. Шону гёрген тергевлеге гелген гиши: «Сен чи бешлеге охуйгъан, лап яхшы билимли охувчусан, неге оьзюнг ойлашып язмайсан?» – деди. Шо заманда муаллим де хаталар йибермеге бола деп ойлашдым. Шондан сонг дагъы да тергевлю болдум.
Школада да кёп сююп ишлемеге башладым, муаллим болуп он йыл ишлеген сонг, школаны шо замангъы директору (гюнагьларындан Аллагь гечсин) Бабатгьажи Зайнутдинов завуч болмагъа таклиф этди. Муна завуч болуп ишлейгеним де 33 йылгъа айлангъан.
Тарбия шартлардан гьасил бола
Исбаният Темукъовна муаллим гьисапда охувчулагъа орус тилни ва адабиятны сюймеге уьйрете, школаны директоруну охув ишлеге къарайгъан заместители гьисапда кёп тюрлю методика ишлени юрютегенден къайры, школадагъы муаллимлеге уьлгю болуп, ёл гёрсетип, билмейгенин уьйретип иш гёре. Шо гьакъда айта туруп ол булай дей:
–Касбусун, айрокъда яшланы сюймесе, муаллим болуп ишлемеге бажарылмай. Тек муаллимлер де гьар тюрлю бола. Янгы гелген муаллимлеге де яшлагъа йимик гьарисине бир ёл тапмагъа герек. Бир муаллимге хатасын, кемчилигин гёрсетсенг, хатири къалып, талчыгъып, гьатта йылайгъанлары да бола, башгъалары буса кемчиликлерин гёрсетгенни сюе, дагъы да яхшы ишлемеге къаст эте. Кёбюсю гьалда муаллимлени иши, дарсланы юрютеген кюю, низамы школаны завучу яратгъан психология шартлардан гьасил бола. Муаллимлеге де адилли янашыв герек, оланы да къыйынына тынглап, кёмек къолун узатмакъны уллу маънасы бар.
Университетни 3-нчю курсун битген сонг Гьели школагъа ишлемеге гелген Насрулла Байболатов (гьали «Къарчыгъа» журналны редактору болуп чалыша) Исбаният Темукъовна булан ишлеген йылланы эсгере туруп булай дей:
–Мен 25 йыл школада ана тил ва адабият дарсланы юрютгенмен. Халкъ арада, эл арада сыйлы болгъан шо асил касбуну сырларына мени инг башлап тюшюндюрген Исбаният Темукъовна болду. Ишге урунгъан биринчи гюнлеримден тутуп, ол инг бажарывлу касбучуланы бириси экенине тюшюндюм. Оьзю юрютеген касбусуна бюс-бютюнлей берилип, гьар гюнлюк, артгъа салмайлы кютюлмеге тюшеген аваралар булан яшайгъанын гьис этдим. Янгыз касбу борчларын кюте туруп тюгюл, юрегини талабына гёре де, охув ожакъны директоруну биринчи ойчусу, насигьатчысы гьисапда белсенгенин англадым.
Шо якъдан алгъанда, ол янгыз яшланы тюгюл, муаллимлени де муаллими болуп токътайгъаны гьакъда эсгермекни айрыча тийишли гёремен. Неге тюгюл, Исбаният Темукъовна гьар къачан да яшдан берли кёп сююп танглагъан касбусуна берилгенлиги иш ёлдашларына, айрыча алгъанда, муаллимлик касбуну юрютювню ёлуна янгы тюшген яш касбучулагъа уьлгю болгъан.
Гьаракатыбыз негьакъ гетмеген
–Яшланы гьакъында айтгъанда буса, охувчуларынгны разилиги, баракалласы ва эсделиги бары да затдан къыйматлы. Мен охутгъан яшланы кёплери уллу болгъан. Гьариси яшавда оьзлени ерин тапгъан. Оланы бирлери уллу шагьарларда яшай. Юртгъа гелгенде гелип: «Муаллим, сагъындым сизин»,– деп, ёлугъуп лакъыр этип гете, байрамланы къутгъармай. Булар барысы да – муаллимни юрегине балгьам. Янгыз магъа тюгюл, бары да муаллимлеге де шолай янашыву бар. Биз берген билим, тарбия негьакъ болмагъанына сююнебиз. Бизин школада охугъан яшлар уллулагъа эдеп, къылыкъ тарбия янындан да айрыча билине. Озокъда, бизин яшлагъа да телефонлар, Интернет таъсир этмей тюгюл. Шогъар да къарамайлы, бугюнлерде билим алагъан яшланы эдеп-къылыкъ тарбиясына айрыча агьамият берип къаст этебиз. Тек охувчуланы алдагъы наслулар булан тенглешдиргенде, яхшы янлары да бар. Гьали яшлар гиччиденокъ оьзлени билимине, бажарывлугъуна инана. Оьзлеге инамлыгъы артгъан, – дей И. Алиева.
Исбаният Темукъовна ишлейген йылланы узагъында ол охутгъан яшлар кёп тюрлю олимпиадаларда, ярышларда ортакъчылыкъ этген, биринчи ва савгъатлы ерлени алгъан. Илму конференцияларда ортакъчылыкъ этип уьстюнлюклеге етишген охувчулары да бар. Тек барында да уллу ва сыйлы савгъат деп ол охувчу яшлар оьзюню суратын да этип, атларын да язып, оьзлени класын алмакъны тилеп чыгъаргъан тамгазетни гьисап эте.
Исбаният Темукъовна Алиева апрель айны 22-синде оьзюню 70 йыллыкъ юбилейин белгилежек. Ону юбилейи булан къутлай туруп, савлукъ, насип, илгьам, сабурлукъ, агьлюде татывлукъ ёрайман. Яшларыгъыз, охувчуларыгъыз сизин тарбиясы, яхшы билими ва яшавда къастлы гьаракаты булан даим сююндюрсюн.
