Дюнья сынаву аянлашдырагъан кюйде, гьар къайсы девюрде де оьзюню агьамиятлыгъын тас этмейген асувлу ишлеге бир заманда да арт берилмейгени де гележегибизге инандырагъаны гьакъ. Айтмагъа сюегеним, алдагъы совет девюрню «Ишлемеген тишнемес!» деген ва шолай оьзге асувлу чакъырывлары гьалиги базар аралыкълар оьмюр сюреген заманда да якълав тапмаса бажарылмай. Ёгъесе, яшавлукъ-экономика масъалаланы къыйынлашагъаныны алдын алма четим.

Ер юзюнде адамланы яшав-турушундагъы кёбюсю балагьлар ишсизликден таба гелегени белгили. Яратывчулукъ загьмат буса бизин яшавубузну беклешдире, безендире ва шолайлыкъда, байлыкъ даражасын артдыра. Экономикасы оьсген, яшаву къолайлашгъан пачалыкъланы Конституциясында гьар ватандашны ишге бакъгъан якъдагъы талапларыны яшавгъа чыгъарылыву айрыча эсгерилегени де негьакъ тюгюл..

Артдагъы йылларда Дагъыстанда гючю чатагъан тайпаланы иш булан таъмин этив теренден ойлашдыра. Адамланы яшав даражасын гётермек муратда экономиканы ­оьсдюрювде бар имканлыкъланы пайдаландырмакъ учун асувлу ёллар ахтарыла. Федерал ва регион оьлчевдеги агьамиятлы милли проектлерде белгиленген борчлар да йылдан- йылгъа яшавгъа чыгъарыла бара. Республикабызны районларында ва шагьарларында гьисапгъа алынгъан инвестиция майданларда янгы иш ерлер ачыла ва гьар тюрлю бюджетлеге гелеген налог гелимлер де къолайлаша.

Гьалиги заманда рес­публикабызны районларында ва шагьарларында ишге харлыланы санавун токъташдырагъан центрларда гьисапгъа алынагъан къазанчгъа муштарлы тайпаланы талапларын толу кюйде яшавгъа чыгъармагъа къаст этилине. Озокъда, шону гьисапгъа алып, республикабызда генглешген производствосу булангъы уллу заводланы ва фабриклени къурув лап да агьамиятлы масъала болуп токътай.

Регионну экономикасында мердешли тармакълар якълав таба демеге ярай. Дагъыстанны агропромышленный тармагъында да юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракъланы асувлу кюйде ишлетивде загьмат тёгювню ва гьакъ тёлевню янгы къайдалары пайдаландырыла. Юзюмчюлюк, бавчулукъ, чалтик оьсдюрюв тармакъланы натижалары къолайлаша демеге ярай.

Республикабызда ишге гючю чатагъан тайпаланы 60 процентден къолай пайы юрт ерлерде яшай. Тюзюн айтгъанда, бир тюрлю себеплеге гёре, сюрюлеген майданлар толу кюйде пайдаландырылмайгъаны разисизликлени тувдура. Шо саялы юртлу ватандашланы бир тайпа гюплери къазанч учун шагьарлагъа яда буса республикадан тышгъа гетмеге борчлу бола. Шону алдын алмакъ учун гьар тюрлю онгайлы шартланы болдурувгъа тергевлю янашыв гьажатлы.

Ишсизликни алдын алмакъ муратда оьтгерилген чараланы натижасында артдагъы бир йылны ичинде ишге харлылагъа этилинген кёмеклер де аз тюгюл. Дагъысын айтмагъанда, 20 минг адамны къуршамакъ учун янгы иш ерлер ачылгъан. Дагъы да ачыкъ этип айтсакъ, 2022-нчи йылда республикабызда ишсизлени санаву келмиген. Демек, 34 мингден 16,8 минг адамгъа тёбенлешген. Шо да – 1991-нчи йылдан бугюнлеге ерли етишилген лап да гёрмекли натижа.

ДР-ни загьмат ва яшавлукъ масъалаланы ёрукълашдырывуна къарайгъан министерлиги аянлашдырагъан кюйде, ишсизликни алдын алывгъа байлавлу гёрюлеген чаралар 2023-нчю йылда да давам этилинежек.

Пачалыкъ да бажарывлуланы якълай

Россия булан дос тюгюл пачалыкълар билдирген экономика-политика санкцияланы натижасында уьлкебизни бир-бир регионларында иш гёреген тышдан гелген компаниялар чалышывун токътатдылар. Шо саялы ишсизлени санаву толумлашмасын учун, пачалыкъны янындан ерли имканлыкъланы гьисапгъа алып, промышленный производствону артдырывгъа тергев гючлендириле. Адамланы иш, къазанч булан таъмин этив аслу гьалда аграр тармакъны ва шолай да ишлетив промышленностну оьсдюрюв булан тувра байлавлу. Бу йыл январ айны орталарында оьзюню сёйлевюнде РФ-ни Президенти Владимир Путин промышленный производство, аграр ва къурулуш тармакълар оьсювню ёлунда чалышагъаны гьакъда разилик булан эсгерди.

– Айлана якъда билдирилген санкциялагъа да къарамайлы, Россияны экономикасы къыставуллу гьаллар тувдурмай, – деди уьлкебизни Башчысы. – Бизин булан дос тюгюл пачалыкъланы ёравларын чаналатагъан натижалар да къолда этилине. Тюзюн айтгъанда, бизге де экономикабыз ёрукъгъа тюшежегине инанма къыйын эди. Яшавлукъ-экономика оьсюв халкъ хозяйствону бары да тармакъларында ачыкъ болуп гёрюне. Уьстевюне, ишсизликни алдын алывда да алгъа салынгъан борчланы яшавгъа чыгъарылыву гележек учун инамлыкъны тувдура. Ич туризмни оьсдюрюв – бугюнню аслу масъаласы. Шо гьакъда унутма тюшмей.

Оьтген йыл яшавлукъ къуллукъланы кютювде багьалар 13,19 процентге гётерилгенин де яшырма тюшмей. Промышленный ва сурсат малланы багьалары 12,7 ва 13,19 манатлагъа артды. Биз къаравуллайгъан кюйде, манатны учузлашыву 2023-нчю йылны биринчи кварталында 5 процентден оьрде болмажакъ.

Халкъны ва оьз пайдаларын якълап, далапчылыкъ иш булан машгъул болагъан тайпалар, оьтген йылда йимик, бу йыл да пачалыкъны янындан кёмексиз къалмажакъ. Мадары осал тайпаланы далапчылыкъгъа къуршамакъ учун дыгъарланы шартларына гёре адамланы харж булан иштагьландырыв бу йыл да узатылажакъ.

Бизин республикабызда пайдаландырылагъан регион ва федерал пачалыкъ программаланы яшавгъа чыгъарыв арт вакътилерде ишсизлени заманлыкъ ишлеге къуршамагъа имканлыкълар ярата.

Лап да аслусу, къы­йынлы гьаллагъа тары­гъан предприятиелени есилерине, адамланы загьматдан айырмай, иш ерлени сакъламакъ учун пачалыкъны янындан харж булан кёмек этилине. Уьстевюне, ишсизлени гьисапгъа алып, гьар тюрлю касбулагъа байлавлу билимлерин болдурувгъа ва камиллешдиривге байлавлу да хас чаралар гёрюле. Пачалыкъ кёмекни оьлчевюндеги кёмеклешив чараланы оьтгермек учун Дагъыстангъа федерал бюджетден 2023-нчю йылгъа 62,2 миллион манатны къадарында акъча маялар айырмагъа гёз алгъа тутулгъан. Шону 36,6 миллион манаты ­республикабыздагъы 50-ге ювукъ ишсизлени заманлыкъ ишлеге къуршамакъ учун пайдаландырылажакъ. Жамият ишлерде ортакъчылыкъ этеген 300 адамгъа 18,9 миллион ва касбучуланы билимлерин камиллешдиривге байлавлу охутув чаралагъа 6,5 миллион манатны харжламагъа умут этилине.

Бугюнлерде респуб­ликабызны регионларындагъы ишсизлени гьисапгъа алагъан центр­лар булан байлавлукъда агропромышленный, къурулуш, сатыв-алыв ва промышленност тармакъланы иш юрютюв къурумларын да къуршап, кёмекге тийишли адамланы атлары токъташдырыла. Пачалыкъны янындан этилинеген харж кёмекден пайдаланмакъ учун 46 предприятиеге билдиривлер этилингени гьакъда да айрыча эсгермеге тюше.

Оьтген йылны гьасиллерине гёре ДР-ни загьмат ва яшавлукъ оьсювню масъалаларына къарайгъан министерлигини ва ону ерлердеги бёлюклерини гьаракаты булан ишсизликни алдын алмакъ муратда 1,6 минг адамны жамият ишлеге къуршамагъа бажарылды. Шону булан янаша пачалыкъ къурумларда да заманлыкъ ишлеге 875 адам къуршалды. Ишсизлеге кёмеклешив учун оьтгерилеген чараларда «Каспийск шиша йибек завод», «Магьачкъаладагъы машинлер чыгъарагъан завод», «Дагъыстан аякъгийимлер гьазирлейген завод», «Престиж» деген ихтиярлары дазуландырылгъан акционер жамиятлар, «Бав» деген сабанчы-фермер хозяйство, «Дагэлектроавтомат» деген ачыкъ кюйде иш гёреген акционер жамият ва оьзгелери айлана якъдагъы талаплагъа тергевлю янаша.

2023-нчю йылда ишсизлени заманлыкъ ишлеге къуршамакъ учунгъу чаралар давам этилине. Шону учун юрюлеген гьаракатда 35 иш беривчю ва шолай да республикабызны 25 муниципал къурулувлары ортакъчылыкъ эте.