Бабаюрт районда иш сапары булан Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысыны орунбасары Нариман Абдулмуталибов, Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министри Мухтарбий Ажеков ва ону орунбасары Эмин Шайхгьасанов болдулар. Дагъыс­танны Гьукуматыны вакиллерин районну ёлбашчысы Даниял Исламов къаршылады.

Олар инг башлап Бабаюртда 2019-нчу йылдан берли акъкъатыкъ малланы чыгъарыв булан машгъул «Гьайдаров» деген сабанчы хозяйствода болдулар. Эсгерилген хозяйство «Бабаюртну савгъатлары» деген ат булан увма бишлакъ, ювурт, къаймакъ, май чыгъара ва бугюнге алывчуланы янындан инаныв къазангъан.

Гюнде 10 тон сют ишлетиле

Хозяйствону ёлбашчысы Магьаммат-Расул Гьайдаров къонакълар булан этген лакъырында эсгерген кюйде, акъкъатыкъланы этмек учун сютню олар ерли хозяйстволардан сатып ала, этилген малланы буса савлай республикада, гьатта Мычыгъыш республикада ва Россияны оьзге регионларында сатывгъа чыгъара. Сонг да, оьзлени тюкенини де гьазир, таза акъкъатыкъ малланы районлулагъа етишдирмек учун пайдасы тие.

–Биз гюнде 10 тон сютню ишлетебиз, – дей хозяйствону башы Магьаммат-Расул Гьайдаров. – Амма, азындан, шо санавланы уьч керенге сама да артдырып болабыз, тек имканлыкълар етишмей. Шундагъы бары да имканлыкъланы биз оьзюбюз болдургъанбыз. Эгер де пачалыкъны янындан кёмек этилсе, хыялларыбызны яшавгъа чыгъармагъа енгил болар эди.

Шогъар байлавлу болуп Дагъыс­танны Гьукуматыны вице-премьери Нариман Абдулмуталибов хозяйствону ёлбашчысына Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министерлигини янындан таба тарыкъ къуралланы алмакъ учунгъу гьаракатда программада ортакъчылыкъ этмеге кагъызланы онгармакъны тапшурду.

– Чинкдеси, мунда бары да санитар нормалар сакъланагъаны, акъкъатыкъланы сан яны яхшы экени гёрюнюп тура. Шо саялы да булай предприятиелеге кёмек этилмеге герек, – деди Н.Абдулмуталибов.

Ону сёзлерине гёре акъкъатыкъ малланы чыгъарыв – бютюнлей Дагъыстанны алгъанда да гележеги бар тармакъ.
Ерлерде гиччи цехлени къурулушун узатмагъа герек. Сабанчы-фермер хозяйстволагъа пачалыкъны янындан этилеген кёмекге де ихтияр бериле.

Гьукуматны кёмеги булан

Шо гюн къонакълар «Абдусаламов» деген сабанчы-фермер хозяйствода да болду. Эсгерилген хозяйствода буса савун сыйырлар сакълана. Жынслы сыйырланы санаву хозяйствода 158-ге етишген. 2020-нчы йылда хозяйство агьлю гьайванчылыкъ тармакъны оьсдюрювге бакъдырылгъан грантны да алгъан. Гьакъыкъатда пачалыкъны янындан берилген 23 миллион манатгъа хозяйство мен оьрде эсгерип гетген жынслы сыйырланы, ондан къайры да бирдагъы 3 миллион манатгъа юрт хозяйство техниканы да сатып алгъанлар.

Бугюн хозяйствода уллу гьайванланы семиртмек учун айры цех, юрт хозяйство техника ва къатты емлени топламакъ учун оьз кюрчю де бар. 2022-нчи йылда сугъарыв системасын янгыртмакъ учун оьтгерген ишлени натижасында хозяйствону чачыв майданлары 110 гектардан 225 гектаргъа артгъан. Ондан къайры да, бугюнлерде тарыкъ алатлар булан ясандырылып турагъан гьайванланы соя­гъан айры цех де бар. Къонакълар булангъы гьакълашывда ачыкъ болгъан кюйде, хозяйство ювукъ гележекде этни гьазирлев ва эт малланы чыгъарыв булан машгъул болажакъ.
Ери гелгенде, къонакъланы хозяйствода янгы тувгъан бузавлар сакъланагъан кюй тергевюн тартгъанны эсгермеге ярай. Токъташгъан болжалгъа ерли бузавлар мунда аналарындан айры тийишли шартларда сакълана. Шолайлыкъда, гьайванланы гьар тюрлю югъагъан аврувлардан къоруп сакъламагъа енгил бола.

Хозяйствону ёлбашчысы Ашурбек Жагьбаров хозяйствогъа гьар тюрлю якъдан этилеген кёмеги саялы, Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министерлигине баракалласын билдирди. Ону сёзлерине гёре, ювукъ арада хозяйство 170 уллу гьайван сакъланагъан оьр технологиялы этсют комплексге айланажакъ. Ондан къайры да, хозяйствода 70 гьайванны семиртип сакълайгъан айры комплекси ва гюнде 10 гьайванны союп-тазалап болажакъ цех де ишленежек.
–Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министерлигини кёмек­лиги булан биз 2020-нчы йылда гьайванлар ва техника учун грант алдыкъ. Шо буса этилген бары да харжны уьчден бир пайын япды. Сонг да, бизге юрт хозяйство техника алмакъ ва сугъарыв ишлени оьтгермек учун да кёмек харжлар берилди. Бизге кёмек этелер – биз де ишлейбиз. Гележекде генглешежекбиз ва оьсежекбиз, – деди Ашурбек Жагьбаров.

–Мунда тармакъны оьсдюрмек учун бары да имканлыкълар яратылгъан. Кёмек де бар ва шону асувлу къоллавну да гёрюп турабыз. Хозяйствону башын тутгъанланы да ишге янашыву эс этиле, олар жаныкъаны булан ишлейгени эслене. Мунда технология къайдалар бары да сакълангъан, – деди Нариман Абдулмуталибов.

Гамиш фермада

Тахшагьардан гелген вакиллер Дагъыстанда биринчилей болуп промышленный оьлчевде ишлейген гамиш сакъланагъан фермагъа бармай гетип болмай эди. Гамиш ферма ерлешген «Сектор» деген сабанчы-фермер хозяйство – савлай Дагъыстанны оьлчевюнде алгъанда да генг­лешген ва оьсген хозяйство. Бугюн хозяйствода 940-ы – жынслы уллу гьайван. Оланы 223-ю – савун сыйырлар, 250-си – гамиш, 308 жынслы ат да бар. Йылны ичинде хозяйствода умуми кюйде 227 тон эт ва 17 тондан да къолай юн алына. Хозяйство гьайванлагъа тарыкъ къатты емлени де оьзю болдура. Мунда 106 гектарда люцерна, 147 гектарда бир йыллыкъ отлар ­оьсдюрюле. Сонг да, 140 гектар ерден гьар йыл арпа-будай къайтарыла. Артдагъы йылларда буса хозяйство чалтик чеклерини оьлчевюн де 165 гектаргъа етишдирген.

Хозяйствону ёлбашчысы Агьмат Гьасаналиевни сёзлерине гёре, башлап хозяйствода янгыз 21 гамиш сакълана болгъан. Гьали буса оланы санаву 250-ге минген, ювукъ гележекде шо санавланы дагъы да артдырмагъа умутлу. Шондан къайры да, умутларда гамиш сютню де ишлетме де сюе. Цех этме къыйышывлу ер де гьазир. Ювукъ гележекде шо цех тарыкъ къураллар булан да ясанландырылажакъ ва гюнде 10 тон сютню ишлетмеге бажарылажакъ.

– Бир гамиш авлакъда отлап гюнде 800-900 грам эт ала. Чинкдеси, огъар ем берме де тарыкъ тюгюл. Шогъар гёре де этни багьасы учуз олтура ва сатывгъа учуз чыгъарып болабыз, – деп хабарлай Агьмат Гьасаналиев, гамиш сакъламакъны пайдасын айта туруп.

Къара тувардан къайры, «Сектор» деген хозяйство малланы да оьсдюре. Шо тармакъны генглешдирмек учун хозяйство Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министерлигини янындан кёмек де ала. Ондан къайры да, министерликни башы Мухтарбий Ажеков Агьмат Гьасаналиевге сютню ишлетегенлеге пачалыкъны янындан этилеген кёмек булан да пайдаланмагъа насигьат берди.

19 районну къуллугъун кюте

Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысыны орунбасары Нариман Абдулмуталибов ва Дагъыстанны юрт хозяйство ва сурсат министри Мухтарбий Ажеков районгъа этген иш сапарыны барышында Бабаюртда гьайванланы аврувларын багъагъан лабораторияны янгы бинасында да болду. Лаборатория бизин райондан къайры, дагъы да 19 районну къуллугъун кюте. Янгы техника булан толу кюйде ясандырылгъан эки къабатлы бина къонакъланы тергевюн тартды, арагъа чыкъмагъа болагъан гьалланы гьакъында лабораторияны ёлбашчысы Адил Къочкъаров булан ла­къырлашып алдылар.

Адил Къочкъаров эсгерген кюйде, ишини лап да къыйын ери – касбучуланы етишмейгенлиги. Шогъар байлавлу пикруларын ол алда да бир нече керенлер эсгерген ва Дагъыстанны Гьукуматыны ёлбашчысыны орунбасары Нариман Абдулмуталибовгъа такрарлады.

–Бизге хас касбучулар етишмей. Оланы мундагъы аз алапалар да уьркюте. Шогъар байлавлу болуп мен бир нече керенлер больницалагъа врачланы тартагъан къайданы мунда да къоллавну таклиф этгенмен. Ёгъесе, гележекде тармакъда четимликлер тувмакълыкъ бар, – деди ол.

Нариман Абдулмуталибов тармакъгъа Гьукуматны янындан тергев берилегенни ва гётерилген масъалалагъа къаралажакъны айтды. Неге тюгюл де, Нариман Абдулмуталибовну сёзлерине гёре, гьайванчылыкъ тармакъ республиканы алдынлы тармакъларыны бириси ва оланы югъагъан аврувдан сакъламакъ буса – лабораторияланы аслу борчу.

Натижалар…

Районну юрт хозяйство ашлыкъ болдурувчулары булан ёлугъувларда районда болдурулагъан ашамлыкъ маллар районлулагъа етишдирилсин учун, ерлерде оланы сатывгъа чыгъарагъан тюкенлер болмагъа герекни масъаласы да гётерилди. Шо ишге районну билим берив идараларын да къуршамагъа ярай, неге тюгюл де башлапгъы класланы охувчуларына школаларда исси аш бериле. Бабаюртдагъы 2 номерли орта школаны ёлбашчысы булангъы лакъырында Дагъыстанны Гьукуматыны вице-премьери Нариман Абдулмуталибов яшлар учун алынагъан ашамлыкъ малланы ерли ашлыкъ болдурувчулардан алмагъа да таклиф этди.

–Шону булан биз ерли ашлыкъ болдурувчулагъа генглешмек учун да кёмек этебиз. Сонг да, ерлерде таза ашамлыкъ маллар бар туруп, оланы къырдан алмакъны не пайдасы бар? Айрокъда шо – эт ва акъкъатыкъ. Яшлар булан байлавлу ишде къыйыкъсытыв болма тарыкъ тюгюл. Аз буса да багьа болсун, амма биз оланы таза ерли ашамлыкъ маллар булан таъмин этейик, – деди ол.

Нариман Абдулмуталибов эсгерген кюйде, ерли ашамлыкълагъа районну бары да жамият къурумлары да чыкъмагъа герек. Неге тюгюл де, ерлерде болдурулагъан маллар бир де, он да тергеле. Шонда инамсызлыкъ этме де ер ёкъ.
Иш шо меселде салынса, районну ашлыкъ болдурувчуларыны инбашларында авур юк болуп ятгъан бирдагъы бир масъала чечилежекге шеклик ёкъ. Гьакъыкъатда шо лап да аслу болуп да чыгъа, неге тюгюл де этилген малны оьзюне пайдалы кюйде сатып болмай буса, шо малланы чыгъармакъны да пайдасы болмай. Базар аралыкълы экономикада буса айрокъда район оьлчевде ишлейген хозяйстволагъа базарда бош ерни тапмагъа тынч тюгюл. Районну сабанчылары буса республика оьлчевдеги гьакимлени иш сапарлары оьзлеге пайдалы болажакъгъа ва янгы умутлар булан гележекге инамлы къарайлар.