«Дагъыстан» деген маълумат агентлигинде гьали- гьалилерде республикабызны далапчыларыны гьажатларына кёмеклешив булан машгъул болагъан центрыны башчысы Иса Мигитинов журналистлеге алгъа салынгъан борчланы гьакъында къысгъаракъ баянлыкъ берди. Далапчылыкъны оьсдюрювге байлавлу болуп центрны янындан этилинеген гьар тюрлю къуллукъланы гьакъында хабарлай туруп, ахырында журналистлени соравларына да толу кюйде жаваплар къайтарды.

– Иса Магьамматович, хыйлы йылланы узагъында сиз башчылыкъ этеген къурум «Мени далапчылыгъым» деген центр булан бирликде далапчылыкъны ­оьсдюрювге къол ялгъай. Эсгерилген центрланы къурулушу гьакъда, амалгъа геливюне байлавлу не айтмагъа боласыз?

 – Дагъыстанлы далапчылагъа кёмеклешеген центр – хас ихтиярлары булангъы къурум. Центр Россияны экономика оьсюв министерлигини буйругъу булан къурулгъан ва айлана якъдагъы далапчылыкъ гьаракатны талапларындан баш къачырмай, кёмеклешивю булан борчларына намуслу кюйде янаша.

 – Сынавлу далапчыланы яннавуруна тюшюп, оьз мадарын этмеге уьйренегенлер де гьалиги заманда аз тюгюл. Сизин центрда янгы иш башлама муштарлы яш далапчыланы гележегин гьисапгъа алып, не йимик къуллукълар яратылынгъан?

 – Айрыча иш гёрген далапчылар булан янаша гьалиги заманда онгача ишге урунагъанлар, гертиден де, аз къаршылашмай. Бу йыл Россияда – Педагогну ва насигьатчыны йылы. Олай болгъан сонг, насигьатчыланы сынавун пайдаландырыв агьамиятлы. Шону гьисапгъа алып, биз янгы ишге урунагъан далапчыланы талапларын тергевсюз къоймайбыз ва оланы онгайы учун къуллукълар болдурабыз. ­Центрда хас охутув курслар ачылгъан. Озокъда, оланы билимлерин камиллешдирив булан дазуланмагъа тюшмей. Далапчылыкъда биринчи абатлар алагъан тайпалагъа пачалыкъны янындан этилинеген кёмекни етишдирив де – агьамиятлы масъала. Далапчы гюп­лерден айры-айры адамлагъа бизнес планына гёре 100-500 минг манатланы оьлчевюнде пачалыкъ грантлар бериле. Шону учун экономиканы яшыртгъын тармагъына бойсынмай, пачалыкъ кёмекден пайдаланмакъ муратда ачыкъ кюйде ишлемеге тюшедир. Бар имканлыкъланы къолдан чы­гъармайлы, бизин центрда гележекде далапчылыкъ булан машгъул болма муштарлы охувчу яшлагъа, тиштайпалагъа ва оьзге тюрлю яшавлукъ шартлары осаллагъа охутув курсларда тийишли билимлер де тегин бериле. Касбусун алышдырма сюегенлер де хас билимлер булан таъмин этилине. Шолайлыкъда, далапчылыкъ булан машгъул болма муштарлылар бизнес-планлар къурмагъа, маълумат экономиканы янгы электрон къайдаларын къолламагъа уьйрене. Демек, базар экономиканы иш юрютюв къайдаларына, сырларына тюшюне.

 Шону булан янаша бизин центр далапчылагъа оьз къуллукъларын ва малларын арагъа чыгъармакъ учун да къол ялгъай. Узун сёзню къысгъасы, буссагьатгъы вакътиде бизин центрда далапчылыкъ булан машгъул болма сюегенлеге ва далапчы тайпалагъа гьар тюрлю 60 къуллукълардан пайдаланмагъа имканлыкълар яратылынгъан.

– Иса Магьамматович, 60 тюрлю къуллукъ аз тюгюлю англашыла. Буса да, далапчылыкъ булан машгъул болма муштарлы тайпалар аслу гьалда къайсы къуллукълар учун сизден кёп кёмек къаравуллай?

 – Оьз ишин ачгъан далапчы тайпалагъа болдурулагъан малларын, этилинеген къуллукъларын арагъа чыгъармакъ учун байлавлукъланы уьзмей къол ялгъамагъа къарайбыз. Шону учун малланы ва къуллукъланы къоллавчуланы талапларына гёре интернет тюкенлени имканлыкълары пайдаландырылагъан къайдалары ва ёллары аянлашдырыла.

 – Центрдан таба этилинген къуллукълардан башгъа далапчыланы талапларын гьисапгъа алып, сынавда дагъы да не йимик къурумчулукъ чаралар оьтгериле?

 – Ерлердеги гьакимлик къурулувларыны ва шолай да гёз къаратыв-тергев къурумларыны касбучуларын къуршап иш юрюле. Чакъда-чакъда далапчылыкъны оьсдюрмек мурат булан оланы чалышывун толу ачыкълашдырывну масъалаларына къарала. Генгешлер, «дёгерек столлар», ёлугъувлар ва шолай да пачалыкъ кёмекни асувлу кюйде пайдаландырывну низамы, законлары гьакъында хас чаралар оьтгериле.

 – Гьалиги заманда айлана якъдагъы четим гьалланы гьисапгъа алып, центрда пачалыкъ кёмекни оьлчевюнде не йимик къуллукълардан пайдаланмагъа бажарыла?

– Мал-мюлк топлагъан тайпалар еслигин юкге салып, пачалыкъ банклардан да оьз ишин генглешдирмек учун харж алмагъа бола. Санкцияланы шартларында 3 процентлик пачалыкъ заёмлардан пайдаланма бажарыла. Шону учун хас банкны къуллукъларындан пайдаланма имканлыкъ береген онгайлы къуллукъ гьисапда яратылынгъан.

 – Шолай имканлыкъланы къолдан чыгъармай, далапчылыкъ тармакъдагъы гьаракатны дагъы да артдырмагъа тюшегени англашыла. Пачалыкъ кёмекден пайдаланагъан далапчыланы натижалары-къайтарышы сизин рази къалдырамы?

 – Айлана якъдагъы къыйынлыкълагъа да къарамайлы, гьалиги заманда Дагъыстандагъы далапчы тайпалар къоллавчуланы та­лапларына жаваплы кюйде янаша. Тышдан алынагъан малланы орнуна ерлердеги къоллавчуланы оьз малларын, къуллукъларын арагъа чыгъармакъ учун къаст этиле. Шо да оьз натижаларын бермей къоймай. Дагъы да ачыкъ этип айтсакъ, бизин регионда далапчылыкъ экономиканы оьсювюне лайыкълы ломай къошум болдура.

 – Далапчыланы талапларын гьисапгъа алып, оьтген йыл ­центрны коллективи этген кёмек рази къалдырамы?

 – Далапчыланы талапларын гьисапгъа алып, оьтген йыл олагъа гьар тюрлю къуллукъларына гёре кёмек этилинген. Бизин ишде шо да яман натижа тюгюл.

 – Гьалиги четим девюрде, далапчы тайпалагъа пачалыкъны янындан кёмек гёрсетив агьамиятлы. Бугюн олар учун не йимик таклифлер берилсе пайдалы болур?

 – Юрюген ёл алыр. Оьз ишине, бажарывлугъуна шекленмей иш гёрювден кёп зат гьасил болагъаны гьакъ. Савлугъун сакълап бажарса, озокъда, базар девюрде къалгъан масъалаланы чечилегени ачыкъ болуп гёрюне. Бугюнлерде айлана якъдагъы санкциялагъа бойсынмайлы, дагъыстанлы далапчылар да оьзлер чыгъарагъан малларыны, этеген къуллукъларыны санавун ва сан янын артдырмакъ учун гьаракат этмеге герек. Озокъда, шону учун юрюлеген гьаракатда пачалыкъ кёмекден асувлу кюйде пайдалансакъ, гележекге де хайырлы болажагъы шекликни тувдурмай.