Мен «Ёлдаш» газетибизни бетлеринде хыйлы йыллар ара бёлмей юрютеген «Жамият ва низам» деген сагьифа башындан тутуп охувчуларыбызны хошландырардай маълуматлар булан таныш этмек учун къурулмагъан эди. Аманлыкъны къоруйгъан къурумланы гьар тюрлю жинаятчылыкъланы гьакъындагъы билдиривлерин охуп, биревню сама гёнгю ачылгъандыр деген ойдан кёп арекмен.
Биз милли маълумат къурал болгъан сонг, эл арада болуп турагъан бары да агьвалатланы гьакъында ачыкъдан язмагъа герекбиз деп эсиме геле. Амма гелигиз бу сагьифабызда шо мердешден тайышып, оьлгенлени, оьлтюргенлени, урлагъан, тонагъанланы да къоюп, башгъа затланы гьакъында лакъыр юрютейик. Язгъанымны охугъанда кюлеме себеп тапмасагъыз да, иржайма сама иржаярсыз деп умут этемен.
Магьачкъала – мени анадаш шагьарым. Мен ону тюрлю-тюрлю заманларын гёргенмен. Тек тахшагьарымны гьалиги пакарсызлыкъгъа тарыгъан кюю магъа даим, гьар гюн йимик биз капитализм девюрлеге дёнюп яшайгъаныбызны эсиме сала. Тамаша болмагъыз, амма биз совет заманларда гьали сёгюп гелеген къурумну агъулу сюлдюрлерин ва аламатларын мен гьаман сайын бугюнгю тюкенлени атларында гёремен.
Ят тиллерде язылгъанларын айта турмайым. Мени шоларда кёп англавум ёкъ. Буса да ашамлыкъ малланы сатагъан тюкенни чекесине ингилис гьарплар булан «Бункер уьй» деп язылгъанын гёргенде, хыйлы заман ойлаша къалдым. Мен биринчилей «бункер» деген сёзню уллатамдан эшитген эдим. Ол Уллу Ватан давну ортакъчысы гьисапда «бункер» деп елевчю Гитлерни ахырынчы яшынгъан уясыны гьакъында айта эди. Тюкенни есиси сатыв идарасына шолай ат къоягъанда не ойлаша болгъан экен?
Бары да тюкенлени атларын гёзден гечирип къарагъанда, не де бар: емиш ва овощлар, Патиматлар ва Магьамматлар, Ахвахлар булан Ботлихлер (яхшы чы, анадаш Къакъашура да шоланы арасына къошулгъан), компаслар булан светофорлар…Гьатта бир залим танав. Гьар тюрлю атирлени сатагъан тюкен алывчуланы тергевюн шо кюйде тартмагъа тийишли гёрген. Гертиден де, бурну тюгюл, зорба къара танав, оьтеген-барагъанны тюкенге гирмеге борчлу эте. Гьар тюрлю ичкилени сатагъанлар да артда къалмай. Тюкенни залим терезесине уллу гьарплар булан: «Гьаракъы борчгъа янгыз ата-анасы булан бирче гелген, чагъы 80 йылдан оьтген яшлагъа бериле», – деп язылгъан.
«Пых-Пых» тюкен не сата деп эсигизге геле? Яда «Долмагёзде» не тапмагъа болажакъсыз? Озокъда, биринчисинде сигарет тартывгъа амракъланы къуллукълары кютюле, экинчисинде буса, яшлар учун гёзелдириклер сатыла. Балики, мен «Лупоглазик» деген сёзню тюз гёчюрмеген бусам да ярай. Тюкенни есилери гечип къояр бугъай.
Къумукъ театр къайсыбыз учун да, къачан да «Къумукъ театр» болуп гелген. Тек шону айланасында сагьна саният ва бизин данггъа айтылгъан яратывчу коллективибиз булан бир аралыгъы да ёкъ эки къужурлу сатыв идарагъа къаршы болдум. Бириси – «Химия. Кофе». Юз тюрлю кюйде ойлашдым, тек химияны кофе булан не байлавлугъу бар экенни гьали де англап битмедим. Яхшы чы «химияны» ари боюнда къумукъ эр-къатын Гьажимурат Пашаев ва Насибат Уллубиева юрютеген музей-тюкен бар. Яш йылларыгъызны бирдагъы керен эсге алма, сезме сюе бусагъыз, бир сама шонда гирип къарагъыз. Тюкенни ерлешген ерин билмеге къыйын тюгюл. Ону алдында яшыл тюсдеги, оьзюне 60 йылдан да артыкъ болагъан «Москвич» машин токътагъан.
Хошума гелеген бирдагъы бир затны эсгерер эдим. Уллу тюкенге гирип, тахчаланы арасында ону-муну излеп айланагъанда, бирден гёзюме «Алтын» деген чай илинип гетди. Алып уьстюндеги язывланы охуйман: «Аткъулакъ да къошулуп, бырынгъы къумукъ къайдаланы кюрчюсюнде гьазирленеген чай» деп язылгъан, оьзю де Москвадагъы И.Загьирова деген онгача предприятиеде чыгъарыла.
Тамаша болдум ва гьакъ юрекден сююндюм. Сююндюм дегенде, шолай сююнме чакъы дагъы да кёп себеплер болса ярамаймы экен деп де ойлашдым. Денгиз булан байлавлулар: « Гемеге не ат къойсанг, шолай юзер», – деп айталар. Тюкенлерине ат тагъагъанлар не ойлаша экенлер?
