Яшлар бизин гележегибиз деп кёп эшите болабыз. Шону бирев де гери уруп да болмай. Амма шо якъдан жамият оьлчевде не ишлер этиле? Неге биз уллу жы­йынларда къычырып айтагъан сёзлени яшавгъа яртысын сама да чыгъарып болмайбыз? Мен оьзюмню макъаламда яшавда ёлгъа йибермеге ярамайгъан, бугюн-тангала чечмеге герекли масъалаланы уьстюнде токътамагъа сюемен.

Артдагъы йыллар бизин яшёрюмлер наркотик­лени кёп къоллайгъан болуп барагъанлыкъны, оланы арасында ичкичилик ­яйылгъанлыкъны барыбыз да эслейбиз. Озокъда, гьали болгъанча шолай гьал Россияны уллу шагьарларында бек яйылгъан эди буса да, яман аврув тез яйыла дегенлей, шо эмсиз аврувланы балагьы Дагъыстанны шагьарларына ва юртларына да тез етишди.

Шогъар инг башлап ата-аналар, олар булан тенг оланы тюз ёллагъа салмагъа борчлу муаллимлер ва савлай жамият гюнагьлы экени ачыкъ. Айтагъаным, бизде шо иш толу кюйде къолдан чыкъгъан, яшёрюмлер булан тарбия иш юрюлмей десе де ялгъан болмас. Ата-аналар авлетлерин тарбиялавда тийишли даражада ортакъчылыкъ этмейлер. Авлетлерин артыкъ сюегенлигинден яшлар ёнкюме, айтгъан-айтгъаны болуп оьсеген болуп къалды.
Гьасили, бир-бир ата-аналар яшын тюз ёлгъа салма сюеген муаллимлер булан да сенге-менге чыгъып эришелер. Сайки, олар мени авлетим, сюйген кюйде тарбиялайман деп туталар. Амма шолайлыкъда, яшлар оьзлер сюйген кюйде юрюйлер, терс ёллагъа тюшмеге амракъ болалар.

Яшёрюмлени ичкиге байланып барагъанлыгъы дагъы да яман. Юртну орамларында да оьр класларда охуйгъан яшлар къолларында ичкилери булан айланагъанны гёрген сайын, юрегинг авурта. Уллугъа сый этип, ичкисин яшырыв чу къайдагъы затдыр. Гьатта бир-бирлери гечелер школаны абзарына да жы­йылып, гиччирек йыбавлар этеген гезиклер де ёлукъмай тюгюл. Оьзлер охуйгъан школагъа, билим береген муаллимлерине абур да ёкъ, сый да ёкъ. Ингдеси, школаны айланасында къурулгъан тюкенлерде яшлар учун ички де, сигарет де сатыла ва шо бир мердешге айланып бара.

Гьалиги яш наслуну гьакъында яза туруп, арекден уланны къыздан, къызны уландан ­айырып болмайгъан даражагъа етишгенибизни де эсгермей гетмеге бажарылмай. Йылдан-йылгъа чачларын узун оьсдюреген уланланы санаву артып тербей. Гьатта шо модгъа да айлангъан бугъай. Къызъяшлар буса, терсине, чачларын къысгъа да этип, шалбарлар да гийип юрюйлер. Неге шоланы эршилигин ата-аналары гёрмей? Яда уьйден чыкъгъанча ­оьзлер сама да гюзгюге къарамаймылар? Шо чу гёзге бек эрши тие. Эгер уьстюнден гийген гёлеклери узун буса чы амал да бар. Ёкъ, модгъа гёре аркъаларын да ачып юрюмеге герек. Юрюме де юрюйлер.

Бусурман ата-анадан тувгъан аламатдай къызларын тюз ёлгъа салмагъа аналары неге къарамай экен деген сорав да оьзлюгюнден тува. Не эте, олар авлети школагъа барамы яда тойгъа барамы – билмеймилер? Биле буса, неге школагъа барагъан къызъяшны ягъынма да, алтынгъа чомулмагъа да къоялар? Озокъда, шо соравгъа жавап тапмагъа къыйын. Тек гьар ата-ана шо гьакъда ойлашмагъа герек эди.

Бугюн бизин яшёрюмлер сукълангъан ва олагъа ошамагъа сюеген гюнбатыш уьлкелердеги яшланы тарбиялаву нечик салынгъанны биз гьар гюн дегенлей гёрюп турабыз. Эдепсизлик, намуссузлукъ, наж­жаслыкъ – адамны къаркъарасында болмагъа ярамайгъан гьаллар бары да дегенлей шо уьлкелерден чыгъып тура. Чачлары тюрлю тюслеге боялгъан яшёрюмлер оьзлени кимлигин тас этип, Аллагьгъа арт берип, иблисге баш урагъан ерге чыгъып бара. Шо ойлар пачалыкъ оьлчевде де макътала ва якълана.

Оьзгесин айтма­гъанда, артдагъы гюнлер Американы Бирлешген Штатларында «Дюньяны лап да гёзел тиштайпасы» деген конкурс­да алдынлыкъны эркекден тиштайпа болгъан «белгисиз» адамгъа бергенлигин нечик англамагъа бола. Парижни жумамежитинде жумагюн шолайланы байра­гъын гётергени чи бир дин булан да къыйышмай.
Биз шолай мердешлени, къаравланы якъламагъа борч­лубузму? Шолай гьалланы гёре туруп, гележегибизге, авлетлерибизни ­гележеги учун ­къор­­­­къ­унчлукъ тувула. Бугюн биз оланы тарбиясына гёз юмсакъ, шолай гьаллар тангала бизде де болмажакъ деп айтма тил айланмай. Неге тюгюл де, бугюн яшлар бары да яман къылыкъланы сувалагъан кагъыз йимик ­оьзлени къаркъарасына сингдирелер.

Патриот ругь чу арадан бютюнлей тайып да бара. Бугюн дюньяда болуп тура­гъан гьалланы биз барыбыз да гёрюп турабыз. Аты башгъа буса да, шо, баягъы, дав къапубузгъа етишип битген. Мобилизациягъа тюшюп, шо дав чарада ортакъчылыкъ этеген къоччакъ уланларыбыз да бар. Тек не хайыр, бирлер олайланы башын сёйлеме де етишмейлер. Сайки, къапубузгъа гелип къакъмай туруп, савутланмагъа тюшмей. Буса да, намарт душман шо вакътиде бизин савутланмагъа къоярмы деген соравгъа олар жавап берип де болмайлар. Шогъар да узакъ йыллар пачалыкъда яшланы тарбиялавгъа бакъдырылгъан бир тюрлю идеологиясы болмагъаны себепли. Бизин яшёрюмлер оьзлеге тарыкъ тарбияны Интернетни ва телевидениени кёмеклиги булан алып турдулар, оьзлени хошуна гёре оьсдюлер. Тыш пачалыкълардагъы бары да эдепсизликни ва терс юрюшлени яшлар гьар гюн телевидениеден ва Интернетден алып, олар терс кюйде ойлашмагъа башладылар. Озокъда, бугюн дюньядагъы гьаллагъа себепли болуп, пачалыкъны янындан яшланы тарбиялавгъа тергев этилмеге башлады. Шо ­оьсюп гелеген гиччипавлагъа таъсирли болмакълыкъ бар. Амма 90-нчы йыллардан башлап арадан гетген 30 йылны боюнда тарбиялангъанлагъа шо таъсир этмес деп эсиме геле. Неге тюгюл де, бизде чубугъунда иелмеген, къазыгъында иелмес деген сёзлер бары негьакъ тюгюл.

Яшлар булан айрыча иш гёрмеге гереги ачыкъ. Шону артгъа салмагъа да ярамай. Шо гьакъда бугюн тюгюл, тюнегюн ойлашмагъа герек эди. Бугюн этилеген чаралар бары да оьтген янгурну артындан ямучу алып чапгъан йимик гёрюне. Буса да мен шолай ишлени башламагъа тарыкъ тюгюл, геч болгъан демеге сюймеймен. Геч бир заманда да болмай. Амма дёрт де яныбызда ач бёрюлер йимик бизин таламагъа къарайгъанлар барны эс этгенде сама да яшланы тарбиялав ка­гъызда тюгюл, яшавда да болажакъгъа инанмагъа сюемен.