«Оьзю яшайгъан замандан алда юрюген адам» деп белгили пачалыкъ чалышывчу Абдуразакъ Марданович Мирзабековгъа айтагъанны мен нечесе керен де эшитгенмен. Ол оьзюню загьмат ёлун инженерден башлап, Дагъыстанны Гьукуматыны Башчысына ерли гётерилген ва республиканы яшавлукъ-экономика оьсювюне уллу къошум этген.

Бугюнлерде Абдуразакъ Мардановичге 85 йыл битежек эди. 30-нчу январда он йылланы узагъында ёлбашчылыкъ этип тургъан Къызлар шагьардагъы электро-механика заводда ону эсделигине «Мирза-бековские чтения» деп ат тагъылгъан регионара илму-практика конференция оьтгерилди.

Конференцияны алдында

Дагъыстанны Гьукуматыны Председатели башчылыкъ этеген уллу делегация башлап Къызлардагъы электро-механика заводну (АО «КЭМЗ») айланып чыкъдылар. А.Мирзабеков оьсювюне кюрчю салгъан завод бугюнлерде республиканы гёрмекли иш къуруму деп гьисаплана. Мунда адамланы яшавуна тарыкълы маллар булан бирге, оборонагъа тарыкълы маллар да гьазирлене. Дагъысын айтмагъанда, бир нече адамгъа учмакъ учун гиччи самолётлар ва вертолётлар да этиле. Шоланы бирлерин юрт хозяйство ишлерде къоллама да бола.
А.Мирзабековну сурат выставкасына къарап битгенден сонг, башында А. Абдулмуслимов да булан къонакълар яшавлукъгъа тарыкъ маллар булан безендирилген ерден де айланды. Цехлени айланып битип, премьер гьар экспонатны уьстюне барып, шону ойлашгъан конструктор булан ла­къыр этип де турду.

Ону заводда этилинген А 16 маркалы квадрокоптер бек тамаша этди. Шо учагъан алат асгердегилеге де, юрт хозяйство учун да бек пайдалы. Алат гюндюз йимик гече де учма ва 15 чакъырымгъа гёрсетилген юкню етишдирме де бола.

Абдулмуслим Абдулмуслимов трансформаторланы янында да узакъ турду. Сёз ёругъуна гёре айтсакъ, артдагъы сувукълар шагьарлардагъы трансформаторлар осал экенни исбат этди ва кёбюсю бузулду. Шону учун да министрлер кабинетини башчысыны шолар тергевюн тартды ва дагъыстан энергетикагъа уллу къошум этме, кемчиликлени тайдырма болажагъын исбатлай. Гертиден де, ТМГ-250 ва ТМГ-400 трансформаторланы 250 ва 400 кВа гючю бар. Концернны баш конструктору Гьимбат Гьимбатов айтагъан кюйде, бу трансформаторлар чакъны алмашынывуна чыдамлы ва бузулмай узакъ заман ишлеме бола. ­ Премьер-министр бек рази къалды ва Дагъыс­танны Гьукуматыны Председателини 1-нчи заместители Манвел Мажонцгъа «Россети Северный Кавказ» деген къурумну ёлбашчысы Роман Левченко булан гьакълашып, Дагъыстандагъы осаллашгъан трансформ-аторланы орнуна салмакъны тапшурду.

Инг яхшы ёлбашчы

Конференцияны ача туруп, Абдулмуслим Абдулмуслимов Абдуразакъ Марданович артдагъы 30 йылны ичинде инг де яхшы гьаракат этген, Дагъыстанны экономикасыны оьсювюне аслам къошумун болдургъан ёлбашчыланы гёрмеклиси экенни айтды.

– Бугюн мен оьзюне теренден абур этеген Абдуразакъ Марданович Мирзабековгъа 85 йыл битежек эди, – деди ол. – Ол бек гьакъыллы, намуслу ва адамлыгъы бар, Дагъыстанны сюеген ва халкъы яхшы яшасын деп гьаракат этегенлени бириси эди. Ол, заманындан алда юрюген адам, гьар янгылыкъны шоссагьат яшавгъа чы­гъармакъ учун къаст этип, адамлагъа пайдасы болар деген умутлар булан ишледи. Айрокъда яш чагъындагъылагъа, бажарагъанлагъа бек таяна эди. Бизин гележегибиз оланы пайдалы ишинден экенни гьасил болажакъны англай эди…

Айтмасдай да тюгюл, ол КЭМЗ заводда ишлейгенде жаваплы ишлени яш касбучулагъа тапшуруп, оланы гьаракатын къоллап, янгылыкълар яратып ишлеген. Шо йылларда завод яш касбучуланы гьазирлейген аслу ер болуп тургъан. Ишин заводда башлагъанлар сонг-сонг бажарывлу ёлбашчылар болгъан ва жаваплы ишлени кютюп тургъан.

Ол шагьарлыланы яшав гьалларын яхшылашдырмакъ учун да кёп иш этген. Ону Магьачкъалагъа ишге чыгъара­гъанда, узатмагъа деп кёп адам чыкъгъан болгъан.

А. Мирзабеков Дагъыс­танны Гьукуматыны Председатели болуп инг де къал­магъаллы, «перестройканы» къавгъасы оькюрюп турагъан заманда ишлеген. Озокъда, шо заманда ол экономика ва политика къурумланы ишин ёрукълашдырмагъан, бажарывлугъун къоллап тюз ёлгъа салмагъан буса, гьал дагъы да бузукълашма болар эди.

Шо йылларда республикада «Тав топуракълар», «Къыбла», «Гёчюрю-люв» деген программалар ишлеме башлагъан ва бугюнлерде де давам этиле. Уллу пачалыгъыбыз бузулуп гелеген вакътилерде оборонагъа ишлейген заводланы иши кемиме башлай. Абдуразакъ Мирзабеков гьар заводда адамлагъа тарыкъ бола­гъан маллар чыгъармакъны масъаласын сала. Мисал этип айтсакъ, Гьажиевни атындагъы завод – гюнге къаршы гёзелдириклер чыгъарма башлай, КЭМЗ – ток булан ишлейген итивлер, Дагдизель – эт тюеген машинлер ва Электросигнал ренкли телевизорлар чыгъара. Гидроэлектростанциялагъа тергев арта, Мычыгъыш респуб­ликаны айланып оьтеген Къызлар–Къарланюрт те­мир ёл ишлене, Къызлар–Волгоград машин ёл этиле. Айланадагъы республикалар ва Каспий денгизни айланасындагъы пачалыкълар булан сатывалыв аралыкълар болдурула.

Абдуразакъ Марданович – Дагъыстанны гёрмекли уланы. Ол халкъларыны арасындагъы бирликни ва дослукъну болдурма да бек къаст этген адам, милли маданиятны оьсдюрювде ва халкъ саниятны аякъгъа тургъузмакъ учун да ерлердеги гьаракатчылагъа имканлыкълар берген. Ол оьзюню тухум терегин теренден билеген адам болгъан ва Тарковскийлени тухумундан экенни токъташдыргъан. Биз оьсюп гелеген яшёрюмлени шолай адамларыбызны уьлгюсюнде тарбиялама герекбиз.

Абдуразакъ Мирзабековну гьакъында «КЭМЗ»-ны гьалиги ёлбашчысы Ибрагьим Агьматов да айтды. Ол да оьзюню яш йылларында къурум ишлеге ондан уьйренгенин эсге алды.

– Абдуразакъ Марданович бизин заводгъа 1972-нчи йыл гелди. Мен шо замангъа йыл ярым практикам булан янаша инженер-конструктор болуп ишлеп де тура эдим, – дей Ибрагьим Агьматов. – Мен ондан алда ишлеген 3 директорну таный эдим. Шо йылларда завод бир де планын толтуруп ишлемеди. Мирзабеков декабр айда гелди ва шо ай завод планын да толтурду. Шондан сонг завод бир де планын толтурмай къоймагъан ва дыгъарланы да заманында кютген. Абдуразакъ Мардановични ёлундан таймайбыз, ону талаплары бугюнлерде де сакълангъан ва ишлеп де тура. Ол яш касбучулагъа бек инана эди. Заводгъа бир керен самолётлагъа тарыкълы хырсны этме тапшурув гелди. «Бу заводну ишчилери шону 100 йылдан да этип болмажакъ», – деп оьрге язагъанлар да болду. Абдуразакъ Марданович инженер де булан ахтарма башлады ва аз заманны ичинде шону ишге салды ва оборонаны тапшурувларын кютме башлады. Ол не къайсы къыйын ишлени де ала эди ва завод бир де этмеген хырслар болса да, шоланы ахтарып билип, сонг къабул эте эди. Бажарывлу адамны бир де ари тебермес эди, огъар жаваплы ишлени тапшуруп, сен этип болажакъсан деп инамлыкъ бере эди. Ону булан ишлегенлер бугюнлерде де шо гьакъыллы адамны сёзлерин эсге алабыз ва шону ёлу булан барабыз. Коллективни ол салгъан ёлдан мен де юрютюп тураман.

Абдуразакъ Мирзабеков Дагъыстандагъы маданиятыны оьсювюне этеген кёмеги гьакъда, ону гьа­къында «Тамаша къысматны юлдузлу мюгьлетлери» деген китапны да язгъан, Дагъыстанны халкъ шаири Багьавутдин Гьажиев де эсделиклерин айтды. А. Абдулмуслимов буса заман-заман шо китапдан тамаша ерлерин де охуп турду.

 – Китапны язагъанда мен 17 адамдан баянлыкъ алдым, олар барысы да Мирзабековну гьакъында исси сёзлер айтды, – дей Б.Гьажиев. – Ону язывчулар да бек сюе эди. Бир керен жы­йын юрютгенче алдында Дагъыстанны халкъ шаири Расул Гьамзатов ишге гелегенде Абдуразакъ Мирзабеков ёлукъгъанны ва Язывчуланы союзуну гьакъында сорагъанны айтды. Мен шу китапда ону гьакъында бары да затны язгъанман, сизге буса шогъар багъышлангъан шиърумну охуюм.

Ондан сонг жыйылгъанланы алдында Къызлар шагьарны адми-нистрациясыны башчысы Александр Шувалов сёйледи ва шагьаргъа Абдуразакъ Марданович этген кёмеклени айтды.

 – Шагьар учун Абдуразакъ Марданович – кёп иш этген адамланы бириси, – деп башлады сёйлевюн ол. – Эгер де завод планын да толтурмай ишлей эди буса, шо ишни осал салынгъанындан бола. Шону булан адамланы алапалары да осаллаша чы. Заводгъа герти ёлбашчы гелгенде гьал алышынды. Ишчилени алапалары артды, заводну иши яхшылашды, гьатта авиация учун маллар чыгъарма башлады. Заводда Китай, Индонезия ва Эфиопия учун да маллар этиле эди. Шо йылларда заводну гючю булан уллу маданият къала ишленди, гьали шогъар Абдуразакъ Мирзабековну атын къойгъанбыз. Заводну иш­чилери учун 2 ерде ял алагъан ерлер къурулду, шагьарда олар этген 5 яшлар баву ишледи. Шагьарны кварталларында да къурулуш ишлер этди. Оьзлени ишчилери учун гьар йыл 80 квартир къура эдилер.
1982-нчи йылда завод оьзю йимик иш къурумланы арасында Совет Союзда 2-нчи ерни ала эди. Шолар барысы да башында бажарывлу ва гьакъыллы ёлбашчы баргъа болду. Ол – «Къызлар шагьарны гьюрметли ватандашы». Ол оьзюнден сонг унутулмас эсделик, давам этивчюлер къоюп гетген, шо да – бизин оьк­темлигибиз.

Шолай да, конференцияда Дагъыстанны промышленностуну ва сатыв-алывуну ­ми­нис­т­ри Низам Халилов, илмуланы докторлары Зейдулла Юзбеков ва Гьажимурат Изиев, Р.Ашуралиевни атындагъы технический коллежни директору Мафият Рагьманова, Орджоникидзени атындагъы коллежни битдирген ва заводда ишлеме башлагъан­ Камил Тажутдинов да тюр­лю-тюрлю масъалаланы гьакъында айтдылар.

Мирзабековну ёлу давам этиле

Абдуразакъ Марданович Мирзабековну ёлу давам этиле, завод ­янгы-янгы ёллар излей ва пачалыкъгъа тарыкълы малланы чыгъара. Дагъыстанны билим беривюню ва промышленностуну ва сатыв-алывуну министерликлери сёйлешип, шулай заводларда ишлемек учун тарыкълы касбучулар гьазирлевге тергев бере. Янгы касбучуланы гьазирлейген ерлер ача ва битгенлени ерли заводлагъа йибере.
Конференцияны ахырында Абдуразакъ Мирзабековну иниси, «Электросигнал» деген жамият къурумну генеральный директору Далгьат Мирзабеков шу чарагъа гелгенлеге, шону оьтгергенлеге ва къурум комитетге дос-къардашыны атындан баракалла билдирди.

– Агъабыз бек къаст этеген адам эди, мунда да эсгерилгендей, ол аз заманны ичинде кёп иш этген, – дей Д.Мирзабеков. – Мен башлап Дагъыстанны Башчысы Сергей Алимовичге, сонг сизге, Абдулмуслим Мугьудинович, гьакъ юрекден баракалламны айтма сюемен. Биз республикабызгъа ва дагъыс­танлылагъа агъабыз йимик къуллукъ этип туражакъбыз, неге тюгюл шогъар бизин агъабыз уьйретген. Мунда яшёрюмлер де бар, яшлар, сизге уьлгю алма адамлар бар, охугъуз, билимигизни артдырыгъыз ва халкъыгъыз­гъа пайдалы болугъуз.
Шолай да, ахырында Абдуразакъ Мардановични уланы Мурат да жыйылгъанлагъа баракалласын билдирди ва атасы 15 йыл алда оьлген буса да, ону аты ва этген ишлери унутулмайгъаны наслулары учун уллу оьктемлик экенни эсгерди. Ол оьзю де, ону авлетлери де уллатасыны ёлу булан барагъан­ны айтды.

Дагъыс­танны билим беривню ва илмуну минист­ри Ягьия Бучаев яшёрюмлеге Чакъырыв кагъызын да охуду.

 Жыйынны ахырында заводну алдынлы ишчилерине – уьйретив-техника центрны начальниги Роберт Ферзалиевге ва цехни токары Александр Шалашневге Дагъыстанны Гьукуматыны Гьюрметлев грамотасы ва Баракалла кагъызы берилди.

 Белгили жамият чалышывчу Абдуразакъ Мирзабековну эсделигине оьтгерилген илму-практика конференция биринчилей этилди. Арты узакъ болсун ва адатланып къалсын деп айтма сюебиз.

БИЗИН МАЪЛУМАТ:

Абдуразакъ Марданович МИРЗАБЕКОВ 1938-нчи йылда Магьачкъала шагьарда тувгъан. 1961-нчи йылда ол Грозныйдагъы нап институтну охуп битдирген ва Каспийск шагьардагъы «Дагдизель» деген заводда загьмат ёлун инженер касбуда башлагъан. Магьач-къаладагъы приборлар гьазирлейген, сонг Къызлар шагьардагъы электро-механика заводда директор болуп ишлеген.

1984-нчю йылда Министрлени Советини Председателини замести-тели, арадан 3 йыл гетип, Председатели этилип салына ва 6 йыл ишлей.

1993-1997-нчи йылларда Дагъыстанны Гьукуматыны Председатели.

1985-нчи йылда Дагъыстанны Оьр Советини депутаты.

1989-нчу йылда СССР-ни ва Дагъыстанны Халкъ депутаты.

Пачалыкъ Советни члени.

Экономика илмуланы кандидаты, ЦК КПСС-ни жамият илму-ларыны академиясын битген Абдуразакъ Мирзабеков «Гьюрметлев Белгиси» ва «Загьмат Къызыл Байракъ» орденлер, кёп санавдагъы медаллар, Гьюрметлев грамоталар булан савгъатлангъан.

1998-2008-нчи йылларда Россияны Прибалтиканы пачалыкъла-рындагъы вакили.