Тёбен Къазаныш – гьатта Темиркъазыкъ Кавказда да инг уллу юртланы бири. Район центрына ювукъда ва табиатны бир гёзел буччагъында ерлешгенин де эсгерсе, яшама онгайлы ер. Ариден къарагъанда да арив экени гёрюне. Таза къумукъ юрт. Буйнакск шагьардан Оьр Къазанышгъа ерли созулуп «ятгъан». Узуну 10 чакъырымдан кёп, генги де 5-ден аз тюгюл. Мунда бугюн 20 мингге ювукъ адам яшай.

Юрт йыл сайын оьсюп уллу бола. Халкъны яшав шартларын яхшылашдырмакъ учун уьлкеде юрюлеген гьай этивге гёре булай ерлерде этилген ишлер де, ёлугъагъан четимликлер де кёп бола. Шо гьакъда ерли администрацияны башчысы Нюрютдюн ­ИР­БАЙЫНОВ булан лакъыр этебиз.

– Нюрютдюн, ата юртгъа бакъгъан сююв – уллу даража, гьар адамда бир йимик де болмай. Айрокъда юртлуланы бугюнгю яшавун ва гележегин яхшылашдырмакъ учун этилеген къуллукъгъа туврадан таъсир этеген герти сююв болмагъа тарыкъ деп эсиме геле.

 – Шагьарларда яшасакъ да, тувсакъ да, къайсыбызны да ата юртубуз бар. Ата юрт ата-анадай аявлу ер де дюр. Огъар бакъгъан сююв бизин халкъда девюрден-девюрге де арта гелген. Къазанышлылар чы айрокъда оьзлени юртун бек сюе. Бираз алда коронавирус булан байлавлу болуп четимликлер арагъа чыкъгъанда, бизин юртдан чыгъып оьзге ерлерде коммерция юрютегенлер де харж булан кёмеклер этди. Гьали де жагьиллер не тарыкъ, не этейик деп тура. Бир-бирине кёмек этме тарыкъ болса, къазанышлылар бир де ойлашмай болагъанын этежекге мен тезден берли де инангъанман. Оьзге мисаллар да гелтирме боламан.

 –Къазанышлыланы бирлигин гёрсетген бырынгъы девюрлерде де хыйлы агьвалатлар болгъан. Гьалиги бизин заманда юртлулар ­оьзлени гьаракаты булан уллу ва бек арив жумамежит къуруп бажаргъаны да о гьакъда айта. Шо вакъти юртну имамы болгъан Абукъагьир гьажи шо гьаракатны яшавгъа чыгъарма кёп кёмек этди. Ону аты шо янындан даимликге халкъны эсинде сакъланажакъ. Юртну ичинде этилеген ишлеге де къазанчы барлар къол ялгъап къошулагъанны билемен. О гьакъда сёз чыкъгъан сонг, шолай адамланы гьакъында айтма яхшы эди.

 – Къой, эсгермейим. Олар шолай инсаплы ишлени халкъ билсин, абур къазанайым деп этмей. Юреклеринде юртлуларына бакъгъан сююв бар экенге, иманы бар экенге эте.
Этилме герекли ишлени янгыз администрацияны гьаракаты булан яшавгъа чыгъарма бек къыйын. Харж янындан, биринчилей, етишмейгенлик бола. Олай – оьзге къуллукълар да. Бир-бирине кёмек этип яшайгъанлар герти насип не экенни де яхшы биледир деп эсиме геле. Ич арада татывлукъ арта.

  – Тюз айтасан, иманы барлар юртгъа болагъан яхшылыкъгъа кисесинден де кёмек эте. Тек юртгъа юкъсун деп гелеген харж маялагъа сутурлукъ юрютегенлер де бола. Юртларда, янгыз Къазанышны айтмайман, яхшылыкъгъа аты айтылгъанлар йимик, колхозлар, совхозлар тозулгъан сонг талавургъа атлары айтылгъанлар да болду. О вакъти шолайланы туврадан гёрме де бола эди. Гьали де шо къалипдегилер ёкъ тюгюлдюр, тек гёрюнмей юрюме уьйренген.

 – Озокъда, яхшы булан бирче яман да яшай. ­Дюньяны о аламатындан къачма кюй ёкъ. Халкъынгны арасында бир агьлюде йимик яшагъан сонг, ­дюньядан яхшы деген атны алып гетме тарыкъбыз. Биревлер ону англай, биревлер англамай. Тек мен гертиден инанагъан бир зат бар, о да ата юртунга этген къуллукъ бир заманда да зая гетмежеги.

 – Сен юрт админист­рацияны башчысыны заместители болуп юртну гьалын яхшы билесен. Ондан къайры да, юртдан чыкъмай яша­гъансан. Бугюн къазанышлылагъа не етишмейгенни айтсанг яхшы болур эди. Бола чы: сувлар, ёллар, ишчи ерлер ва башгъалары.

 – Ёлланы яхшылашдырма тарыкъбыз. Хыйлы орамланы онгардыкъ. Бирлерине чи авуллулар харж булан да кёмек этди. Оьр Къазанышгъа барагъан кёпюрлени де онгарып турабыз. Юртну ортасындан уллу ёлгъа чыгъагъан орамны да ёлун программагъа гёре мекенли ярашдырдыкъ. Бираз алда юртдан шагьаргъа бармакъ учун оьркъазанышлылагъа да тарыкълы кёпюрюбюз бузулуп къалгъан эди. Гьали ишленип битген, транспорт юрюме башлады.

 – Юртланы гёрмеклигин артдырагъан жамият биналар бола. Къазанышда да олар аз тюгюл.

 – Уллу жумамежитибиз айтылгъан эди. Бетавулда да бек арив гёрюнюшлю авул межит бар. Авул межитлерибиз къайсы да тергевню тарта. Оланы санаву 20-гъа етише.
Бек арив къурулгъан маданият уью бар, гьали огъар «адатлы мада-ниятны центры» деп де айтыла. Уллу бина, сагьнасы, залы ярашдырылып онгарылды. Шо бинада чебер школа, библиотека ва музей уью де ерлешген. Федерал программагъа къошулгъан эдик. Шо ерде парк да этдик.

Уллу къайдада ишленген бинасы ва айрыча поликлиникасы булангъы участка больницабыз бар. Юртда уьч къабатлы «Керим». «Байтерек», хозяйство маллар, мебель сатагъан арив, гёрмекли тюкенлерибиз де бар. Мебель этегенлер юртда кёп. Учуз сата деп оьзге ерлерден де алма гелегенлер бола.
Банкет заллар да 4 бар: «Океан», «Мираж», «Къазаныш», «Насип». Олар халкъ учун онгайлыкълар болдурагъандан къайры да, ­юртну гёрюнюшюн арив эте.

Юртну ичинде бир нече йыл алда къурулгъан «Солнышко» деген яшлар баву, къырыйындагъы «Мои документы» деген арив гёрюнюшлю биналар да ерлешген. Бирдагъы янгы авулубузда да яшлар бавуну бинасын ишлетме башлагъанбыз. Олар юртда уьч болажакъ.

Шагьардан гелеген ёлну сол янында уллу бетон завод гёрюне. Лайла тёбеде, Гьаркасгъа бара­гъан ёлну къырыйында да мебель фабриклерибиз бар. Къазаныш, гертиден де, артдагъы йылларда бек алгъасавлу гьалда тюрленме башлады. Футбол майданларыбыз, стадионубуз, халкъны кёмеги булан ишленген спортзалыбыз бар. Спортзалда гьар тюрлю секциялар юрюле.

Орта билим береген 5 школабыз бар. Бешинчиси – инг де аривю – юртну ортасында ерлешген. Хас проект булан этилген. Охувчу яшлагъа да, дарс беривчюлеге де оьр даражада онгайлыкълар болдурулгъан.
Белгили шайых Абдурагьман Сугъирини зияраты бар. Огъар абур этип оьзге районлардан да гелегенлер бола.

 – Къазанышда жамият транспортну ишине рази тюгюллер кёп. Ахшам сагьат алтыдан сонг шагьардан юртгъа гелеген маршруткалар болмай. Гьар ким оьз ­онгайына гёре амал эте. Олагъа график этип, низам салма болмаймы? Сонг да, маршрут таксилер центргъа тюгюл гелмей. Шагьаргъа барагъанда да олар токътайгъан еринден толуп гете. Ёлда ёлукъгъанланы алмай. Юртну бир башындан бириси башына ерли юрюмек учун кёп заман тарыкъ. Гертиден де, бек онгайсыз .О гьакъда бизге язагъанлар да болгъан.

 – Жамият транспорт деп айтсакъ да, олар ­оьзлени машинлери булан адамланы къуллугъун кюте. Оьзлер еси де дюр. Юртлуларынг экенин де ойлашып, олагъа къатты сёйлеме болмай къаласан. Оьзлеге де шолай ерлерин билмеге ярай эди.

Бетавулдан да шагьаргъа барагъан маршрут такси ёкъ. Олагъа иелеген кёпюрден чыгъып центргъа гелмеге йыракъ тюгюл. Кёпюрге де гетген йыл янгы сетка тутуп ремонт этдик. Тюбюндеги такъталарын да алышдырма сюебиз.

 – Юртну ортасында, гиччирек базар этмеге бек онгайлы ер бар. Алагъаны болса, адам тюкенлерден де амал этер, сатагъаны барлар да юртларда бола чы?

 – Биз шо гьакъда ойлашгъан эдик. Базарлар этме юртну ичинде оьзге онгайлы ерлер де ёкъ тюгюл. Уллу тюкенлерибиз де бар. Базарда олтуруп сатыв этме сюегенлер аз. Ёкъ десе де ярай. Болгъан буса, о масъала гётерилип арагъа чыгъажакъ эди. Эт сатагъан айрыча тюкенлер де бар.

 – Гетген йыл яшавгъа чыгъарылгъан ишлеригизни арасында къайсын алда айтма сюер эдинг?

 – Балики, юртну ортасында шаир, таржумачы ва ярыкъландырывчу Абусупиян Акаевге эсделик салгъаныбыз ва къонакълар да чакъырып ону 150 йыллыгъын белгилегеникни айтма ярай.

 – Сиз юртда Абусупиянны музей уьюн къурма умут эте деп эшит-дим. Шо муратны не къайдада яшавгъа чыгъарма бола деп эсинге геле.

 – Озокъда, бола туруп, оьзю Абусупиян яшагъан уьйлени сатып алып, онда къурсакъ яхшы болур эди. Тек о – бек къыйын масъала. О уьйлени гьалиги еси сатма сюймей. Сатмай да чы не этсин, багьасын ­кёклеге чюе. Сонг да, о ерде янгыдан бина ишлеме чакъы бирдагъы харж тарыкъ. Яшавгъа чыгъарылма къыйынлы масъала.
Бизде юртда музей уью бар. Шо уьй маданият къаланы гиччи залында ­ерлешген. Огъар янгы бина къурма сюебиз. Шо бинада Абусупиянны музейин де ерлешдирсек яхшы болур деп эсибизге геле.

 – Ерли администрацияланы башчылары – ата юртну къысматына инг де бек таъсир этип болагъанлар. Бек уллу жаваплыгъы булангъы къуллукъ. Узакъ йыллар халкъны разилигин алып яшама, гёз алгъа тутгъан умутларыгъызгъа етишме насип болсун.

 – Кёп савболугъуз, сизге де ишигизде, яшавугъузда кёп яхшылыкълар ёрайман. «Ёлдаш» не заманда да халкъны сююмлю ва абурлу газети болуп гелген, энниден сонг да шолай болур деп умут этебиз.

БИЗИН МАЪЛУМАТ:

Нюрютдюн ИРБАЙЫНОВ Къазанышда тувгъан. Бир номерли орта школаны битдирген сонг Магьачкъаладагъы гидромелиоративный техникумну, сонг 1993-нчю йылда Новочеркасск шагьардагъы инженер-мелиорация институтда охугъан. 20 йылгъа ювукъ Буйнакск районну топуракъ сугъарыв идарасында инженер болуп ишлеген.

2010-нчу йылдан берли, Тёбен Къазаныш юрт администрациясыны башчысыны заместители болуп ишлеген, 2021-нчи йылдан берли – гьалиги къуллугъунда.

Уьягьлюсю Абидат булан бир къыз, бир уланъяш оьсдюрген, тарбиялагъан, оьзтёрече яшав ёлларын тапма кёмек этген.