Ата юртда таза абур къазангъан
(Очерк)
Бир минг абурлардан да,
Ят ерлерден гелеген,
Воллагь, бир абур къолай,
Ата юртлунг береген.
Бир минг абурлардан да,
Ят ерлерден гелеген,
Воллагь, бир абур къолай,
Ата юртлунг береген.
* * *
Гьар юртну бир эсделик китабы болма тарыкъ деп эсиме геле. Гьар ким о китапгъа атын этген ишлери булан «яза». Бирлери – яхшы янындан, бирлери –яман янындан. Яхшы ишлери булан юртуну тарихинде эсделик гьыз къоюп гетгенлер, ону гьакъ юрекден сююп, огъар гьалал къуллукъ этип билгенлер – олар ата юртланы байлыгъы. Олай адамланы атлары гьар даим де юртлуланы эсинде яшажакъ. Оьр Къазаныш юрт учун Имамутдин Атаев – шолай адамлардан бириси.
Имамутдин Атаевни ата юрту учун этген бирдагъы бир гёрмекли иши бар. Оьр къуллукъларда ишлесе де, юртда яшагъан. Ишден сонггъу заманын юртлу халкъ булан бирче ясагъан, жамиятны талигьине оьз къошумун этип бажаргъан. Оьзге сёзлер булан айтгъанда, яшав шартларымны яхшылашдыраман деп, ата юртун шагьарлагъа алышдырмагъан.
Арадан 30 йыллар гетген буса ярай, токъсанынчы йылланы башында (мен о вакъти Буйнакск район газетде ишлей эдим), Имамутдин Гьажиевични гьакъында язма сююп, Оьр Къазанышгъа бардым. Ол пенсия чагъында болса да, юрт администрацияны башчысы эди.
Биринчилей, мен огъар: «Пенсия нечакъы геле?» – деп сорадым. Ол, эсимде ёкъ, бир орта пенсия гьакъ санавну айтды.
– Неге олай аздыр дагъы, простой ишчилерден де артыкъ алмай экенсиз, – дедим мен.
– О йылларда мен райкомну биринчи секретары болсам да, заводларда ишлейген токарлар менден кёп алапа ала эди, – деди Имамутдин Гьажиевич. Сонг, бир де алгъасамай, не учун гьалиги къуллукъну кютегенин айтды. Себеби, мен англагъан кюйде, юрт учун бек къыйынлы заманда, арек тайып токътама болмайгъаны. Оьзюню сёзлери булан: «Адам пенсиягъа чыкъгъан булан къарт болуп къалмай чы, уллу болгъан сайын, кёп гёрген сайын, гьакъыллы бола», – деди.
Гертиден де, Имамутдин Атаевни юртлулары гьакъыллы адам деп де яхшы таный эди. Ол юртдагъы ишинден таягъанда да оьзюню орнуна юртну намусун кютюп болур йимик мекенли жагьил адамны къоюп гетди. Оьр Къазаныш юртну башчысы гьисапда Измутдин Аселдеров да хыйлы пайдалы масъалаланы чечме, яшавгъа чыгъарма бажарды.
Имамутдин Атаев 1927-нчи йылны август айыны 31-нде Оьр Къазаныш юртда сабанчы агьлюде тувгъан. Еттинчи класны битгенде, дагъы да охуп билим алайым деп ойлашса да, агьлюдеги къыйынлыкъны англап, юртдагъы Дахадаевни атындагъы колхозну мечинде темир устаны кёмекчиси болуп ишлеме башлай. Арадан бир нече йыл оьтгенде, 1949-нчу йылда, Магьачкъаладагъы зооветеринар техникумну битдире, 6 йыл Тёбен Къазаныш юртда «Къызыл Октябрь», Орджоникидзени атындагъы, Оьр Къазанышда «Дахадаевни» атындагъы колхозларда ветеринар-техник болуп, Эрпели ва Тёбен Къазаныш юртларда зооветеринар участкаланы заведующийи болуп ишлей.
Ол 1955-нчи йылда партияны Буйнакск район комитетини инструктору бола. Арадан эки йыл гетип, 1957-нчи йылда, Буйнакск районну Ишарты юртундагъы Ленинни атындагъы колхозну баш зоотехниги этип белгилей. Сонг партияны ерли комитетини секретары этип сайлайлар. 1959-нчу йыл болгъанча, эки йылны ичинде Имамутдин Гьажиевич артда къалып юрюйген колхозну районну оьзге хозяйстволарыны арасында алдагъы сыдыраларда юрюйгенлерине къошма бажаргъан. Дагъыстандан къайры, оьзге республикалардан, крайлардан Ишартыгъа гелип де сынав уьйренип гетегенлер болгъан.
Партияны толу таъсири бар о йылларда оьзюню ишине мекенли берилип ишлейген адамлагъа уллу жаваплыкъ ишлер де тапшурула болгъан. Олайланы оьр гьакимият канзилеге гётерегенде, озокъда, бир башлап къурумчулукъ гьаракаты нечик экенине тергев этилген. Имамутдин Атаевни де къайда ишлесе де гёрсетген натижалары шо янындан оьр партия къурумланы тергевюн тартгъан. Сонггъу йылларда ол, 1959-нчу йылдан 1965-нчи йылгъа ерли аралыкъда, Буйнакск ва Ленин (Гьалиги Къарабудагъгент), районларда гьар тюрлю хозяйство ишлени кютген. Артда да, 1965-нчи йылда, ону Буйнакск производство управлениесини начальнигини заместители этип, аз да къалмай начальниги этип белгилейлер. Шо къуллукъда алты йыл ишлеген. Районну юрт хозяйство тармагъыны алгъа барыву айрыча гьис этиле болгъан. Шону учун болма да ярай, 1968-нчи йылны октябр айыны 11-нде чыкъгъан ДАССР-ни Оьр Советини Президиумуну указы булан огъар «Дагъыстан АССР-ни ат къазангъан зоотехниги» деген ат берилген.
1970-нчи йылда гьар тюрлю къуллукъларда къыйматлы натижалар гёрсетме бажарагъан Имамутдин Атаевни КПСС-ни Дагъыстан обкому, партияны Буйнакск район комитетини 2-нчи секретары этип белгилей. Тек о къуллукъда ол кёп ишлемей. Себеби де, мен англайгъан кюйде, Имамутдин Гьажиевичге ону пайдасы дагъы да кёп тийме болагъан иш, демек, Буйнакск район исполкомну председателини къуллугъу тапшурула. Шо вакътини ичинде район оьлчевде кёп иш этилген. Буглен, Атланавул, Чиркей, Гьапши, Тёбен Къазаныш, Оьр Къазаныш, Халимбекавул, Ишарты ва бир нече оьзге юртларда да медицина пунктлар ишлеме башлагъан. Чиркей, Тёбен Жюнгютей юртларда больницалар ачмакъ учун биналар гьазирленген. Бары да этилген ишлени такрарлап турма бажарылмай.
Етмишинчи йыллар айрокъда Буйнакск район учун четим башлана. 1970-нчи йылны май айыны 14-нде гючлю ер тербенив гелтирген зарал уллу эди. Районну яшавлукъ имаратларыны гьалы бузукълашгъанындан къайры, идараланы, биналарыны бирлери де бузулгъан эди.
Районну тарихинде о йыллар къайратлы загьматны йыллары деп де белгили. Инг аслусу, халкъны яшав шартлары яхшылашгъан. Шо гьакъда айрыча эсгерме тюше. Имамутдин Атаевге район исполкомну председателини къуллугъунда гёрсетген натижалы иши саялы,1971-нчи йылны февраль айыны 14-нде Дагъыстан АССР-ни 50 йыллыгъына, хозяйство ва маданият къурулушда гёрсетген актив ортакъчылыгъы учун Дагъыстан АССР-ни Оьр Советини Президиумуну Гьюрметлев грамотасы тапшурулгъан. О йылларда ол юрт, район депутат гьисапда да хыйлы яхшы ишлени ахырына чыкъгъан.
Имамутдин Атаевни ата юрту учун этген къуллукълары кёп. Олардан бириси ону загьмат ёлунда айрыча ер тута. Демек, 1973-нчю йылда Оьр Къазаныш юртда Дахадаевни атындагъы колхозну председатели этилип сайлангъан сонг тозулуп барагъан колхозну эки йылдан районда алдынлы хозяйстволаны арасына къошма болгъаны. О заманны гёрген юртлулары айтагъан кюйде, ол бир башлап уруну токътатгъан. Оьзлер оьсдюрген продукцияны ишлетмек учун гиччи завод къургъан. О заводгъа хоншу районлардан да емиш, овощлар гелтире болгъан. Онда ишлейген адамланы санаву 50-ден артыкъгъа гётерилген, сезон вакътиде 100-ге де чыкъгъан. Завод эки сменде ишлей болгъан.
Шоллукъда, Дахадаевни атындагъы колхоз районда тюгюл, республикада да айтыла башлагъан. Колхоз кёп тармакълы хозяйство экени саялы да, юртлулар учун онгайлыкълар тувдургъан. Гьайванланы санаву 1 минг 400-ден, малланы санаву 18 мингден артыкъ болгъан. Ондан къайры да, колхоз 3 минг асил юнлю эчкилер сакълай болгъан. Оланы юню нас болмасын учун, айрыча къурулгъан аранлар болмаса бажарылмай. Шогъар да алданокъ тергев берилген. Гьайванчылыкъ тармакъны гётермек учун онгайлыкълар болдурулгъан. Етишген уьстюнлюклери саялы колхоз, 1973-нчю йылда КПСС-ни обкомуну, ДАССР-ни Министерлер Советини ва профсоюзларыны Гьюрметлев грамотасы булан савгъатлангъан. Гьали шо колхоздан ва гиччи заводдан къалгъан гьеч зат ёкъ деп айтма да ярай. Оьзге ерлерде йимик, мунда да ортакъ мал таланды, ёкъ болду.
Имамутдин Гьажиевич 1975-нчи йылда КПСС-ни Буйнакск район комитетини биринчи секретары этилип белгилене. Шо къуллукъда 1980-нчи йыл болгъунча ишлей. Ону Дагъыстан АССР-ни Оьр Советине депутат этип де халкъ эки керен сайлагъан.
Балики, савлугъуна шеклик эте болгъан буса да ярай, огъар оьр гьакимият къурумлар, сексенинчи йыл Буйнакск мехлесхозну директоруну къуллугъун тапшура. Сонг Буйнакск РАПО-ну начальнигини заместители этилип белгилене. 1986-нчы йылда пенсиягъа чыгъып, бай сынавлу гьар гюнлюк яшавун ата юрту Оьр Къазанышгъа багъышлай.
Оьзюню загьмат ёлунда Имамутдин Гьажиевич 20-гъа ювукъ тюрлю ишлени бойнуна алып кютген. Барысында да гьаракатчылыкъ, жаваплыкъ, бажарывлукъ ва оьзге тюрлю яхшы хасиятлар гёрсетип ишлеген. Имамутдин Гьажиевичге «Дагъыстан АССР-ни ат къазангъан зоотехниги» деген ат да берилди. Загьмат Къызыл Байракъ, Макътавлукъ Белгиси деген орденлери, «В.И.Ленин тувгъанлы – 100 йыл» деген юбилей медаль булан савгъатлангъан. Инг де гёрмекли савгъат –Имамутдин Атаев ата юртунда тап-таза абур ва халкъны сюювюн къазанма бажаргъаны.
Имамутдин Гьажиевич, къайда ишлесе де, ата юртунда яшап тургъан. Ата юртунда оьмюрюн оьтгерген юртлуларындан оьзюню яшав гьалларын да яшырмагъан. Балики, шо саялы дюр буса да ярай, о адамгъа этилеген гьюрмет, оьзлени Оьр Къазаныш юртуну къыбла боюндан чыгъагъан «зем-зем» сувдай таза.
