«Сют булакъ»
Чакъ-чакъда тюшашны вакътисинде биз ишибизни къырыйындагъы гиччи тюкенге гиребиз. Оьз арабызда «Къакъашуралы тюкен» деп ат къойгъанбыз. Мунда сиз къачан да оьр сан янлы дарман къошулмай этилинген акъкъатыкъланы–сютню, бишлакъны, къаймакъны, каманы сатып алма боласыз.
Йыллар гетип тура, амма биз бугюн де «Къакъашуралы тюкенге» элтеген сокъмакъны унутмайбыз. Бир гезик биз «Сют булакъда» оьзюн алда бир де гёрмеген исбайы жагьил къатынгишиге къаршы болдукъ. Сатывчу бизин таныш эте: «Муна тюкенни есиси Узлипат!» – деди. Бирибизден-бирибиз алып дегенлей, тюкенни ишлейген кююн, оьзюнде сатылагъан ашамлыкъ малланы макътама башладыкъ ва гьакъ юрекден баракаллабызны билдирдик. Бизин макътавлардан уялгъандай, ол иржайып: «Аллагь рази болсун! Тек, тюзюн айтгъанда, юрт ерде бары да къатынлар шолай татувлу бишлакъны да, къаймакъны да эте!» – деп жавап берди. Биз ону гьакъында язмагъа, охувчуларыбыз булан ювукъдан таныш этмеге сюйдюк – «Сют булакъ» неден башлангъан, не даражагъа етишген, не йимик четимликлер тувулуна? Тек бары да затны гезиги булан хабарлайыкъ.
Атай ва Узлипат Расуловлар – «Къакъашура «Сют булакъ» деген сабанчы-фермер хозяйствону къурувчулары. Бугюн фермада 300 гьайван сакълана, 15 адам ишлей ва дагъы да генглешмеге хыял этелер.
Узлипат айтагъан кюйде, фермада гьар гюн 3,5 тон сют ишлетиле. Оланы Магьачкъалада бир нече тюкенлери бар. Ондан къайры, шагьарны хыйлы универмагларыны къапеселеринде оланы малларын гёрмеге бола. Бир сама «Сют булакъны» бишлагъыны, сютюню, къаймагъыны татувун билген адам, даимге оланы алывчуларына айланагъанын да айрыча эсгермеге тюшедир.
Муна гьали Узлипат бизде къонакълыкъда. Огъар берме сюеген хыйлы соравларыбыз бар эди: эри булан гьар-бир затгъа нечик етишме бажара? Яшлагъа заман къаламы? Акъкъатыкъланы гьазирлевде не йимик къайдалар къоллана? Ва шолай башгъалары…
Узлипат соравлагъа мекенли, тындырыкълы жаваплар бере.
– Мен уллу агьлюде тувгъанман, бизде бары да затны башы загьмат эди – берекетликни, парахатлыкъны, бирликни, юрт жамаатны арасындагъы абурну. Ата-анабыз бизин яшавгъа янашывгъа янгыз сёз булан тюгюл, оьзлени уьлгюсю булан уьйрете эди. Гьалал кюйде яшай эдик, ишлей эдик. Балики, шо саялы юртлуларыбыз да бизге гьюрмет эте болгъандыр. Атамны иниси тувар ферманы заведующийи эди. Ол оьзюню къурдашына ону уланын да ишге алма сёз берген болгъан (алданокъ эсгерип къояйыкъ, къурдашыны уланы Атай – гележекде Узлипатны эри). Ол сёзюнде табылгъан. Атайны армиядан къайтгъанда оьз янына фермагъа алгъан ва бир де шогъар гьёкюнмеген. Атай оьтесиз бажарывлу касбучу болуп чыкъгъан, гьатта Амайым ферманы ишин огъар къоюп гетмеге де гьазир болгъан, – деп оьктем кюйде хабарлай Узлипат.
– Айрыча, онгача предприятие къурмакъ деген ой къачан тувду? – деп, соравларыбызны узатабыз.
– Атай фермада ишлейген вакътилеринде онда сютню уллу бидонлар булан гьар тюрлю хозяйстволардан гелтире эди, о буса сонг шону шагьардагъы сют заводгъа етишдире эди. Колхозлар тозулгъанда да юртлулар алда уьйренген кюйде фермагъа сют гелтире эди. Муна шо заман ол шагьаргъа ташымай, неге биз шону оьзюбюз ишлетсек деп ойлашгъан. Ол бары да технологияланы яхшы биле эди, янгыз бинаны ва тарыкъ-герек къуралланы масъаласын чечмеге герек эди. Къардашланы ва танышланы кёмеги булан шону эбинден де гелип болдукъ.
Узлипат айтгъан кюйде, олар сютню ишлетмеге бир бидондан башлагъанлар. Инг алдын юртда юрюле гелген бырынгъы къайдалагъа гёре гьазирленеген акъкъатыкъланы сан янына адамлар дагъы да алма сюердей кюйде этмекге айрыча тергев бере гелген. Озокъда, жагьил эр-къатынгъа тынч болмагъан. Гьатта бир-бирде шу ишге къайдан да урундукъ деген пашман ойлар да тувмай къалмагъан. Лап да кёп четимликлер адамлардан сатылып алынагъан сютню сан янындан тувулуна. Шо заман Расуловлагъа колхоздан бош къалгъан ферманы бинасын ижарагъа алып, шонда оьзлеге гьайванланы сакълама тюшедир деген ой геле. Нечакъы къаравулланмагъан масъалалар арагъа чыгъажагъын билген болгъан буса, янгы ишине гиришгенче, балики, дагъы да юз керен ойлашып къаражакъ болгъандыр. Тек гёз къоркъач, къол батыр дегенлей, оьзлени биринчи онгача предприятиесини кюрчюлерин салма белсенген…
Узлипат бары да акъкъатыкъланы оьзю гьазирлей. Гьали алдагъы йылланы эсге ала туруп, гьар-бир затгъа етишме заманы да, гючю де табылгъанына оьзю де тамаша бола. Ондан къайры, ол этеген ишингни писти-пистисине ерли дегенлей билмесенг, яхшы натижалагъа да етишме бажарылмайгъанына тезден берли тюшюнген. Сыйырлардан савулагъан сютню алда йимик бидонларда тюгюл, уллу-уллу оьзюне 500 литр сют сыягъан ванналарда сакълай. Шо заманда да даим тергевлю болуп турма герек, неге десе оьзюнден чий ва къатты бишлакълар этилеген сютню иссилиги башгъа-башгъа бола.
Узлипат ишинде ёлугъагъан четимликлени гьакъында айта туруп, гьалиги заманда яхшы, бажарывлу касбучуланы тапма къыйын экенин эсгере. Иш гюн кёп эрте башлана, неге тюгюл адамланы столларында эртен ашгъа гьазир чий бишлакъ болмагъа тарыкъ. Заманында иш гёрмей, бишлакъ ачыгъан гезик де болгъан. Тек Узлипат осал сан яны булангъы малны бир де сатывгъа чыгъармагъан, шо саялы бугюн Расуловланы тюкенлерине шагьарны гьар тюрлю ерлеринден гелелер ва гьёкюнмейлер.
– Артдагъы йылларда фермер хозяйстволагъа пачалыкъны янындан гьар тюрлю къайдаларда кёмек этилмеге башлангъан, – деп узата Узлипат. – Муна бугюнлерде янгы сют линияны ишге гийирежекбиз.
Агьлюсюню гьакъында хабар чыкъгъанда, ол оьзлер къошулгъанындан берли ожагъында татувлукъ сакъланагъанын эсгере. Атай гьар-бир затда Узлипат булан гьакълаша. Узлипат да огъар толу кюйде инана.
Эрини гьакъында Узлипат айрыча исси кюйде айта: ону учун ол – агьлюню кюрчюсю, тамуру, аркъа таяву. Бир ишге урунса, ахырына ерли етишдирмейли къоймай. Ондан къайры, сёз бердими – шексиз кюйде эргиши сёзюнде табылажакъ.
– Ол арымай-талмай чалыша, мен ону бир ишсиз бош айланагъан заманын гёрмегенмен. Оьзюбюзню «чёрегибизни» нечик къазанагъаныбызны мен билемен. Къарап огъар да, мен бош турма яда шонча къыйынлыкъ булан жыйылагъан акъчаны ойсуз харжлама боламанмы? Мен даим эримни янындан таймажакъман. Уьйню есиси, яшларыбызны атасы гьисапда мени огъар айып этмеге чакъы бир себебим де ёкъ. Аллагьгъа къызларыма да, олар уьч бар, Атай йимик черлер тюшгей эди деп тилеймен.
Расуловланы дагъы да кёп планлары бар: бираздан «Экоферма Какашура» деген уллу янгы тюкен ачылажакъ – шо оьзтёрече сатыв центрда адамлар лап оьр сан янлы акъкъатыкъланы, емишлени, овощланы, балны, гьюрбечни тапма болажакъ. Узлипатны янгы проектини гьакъында оьктем кюйде сёйлейген кююнден оьзлер учун шону уллу агьамияты бар экени гёрюнюп тура эди. Шо оланы къайратлы загьматыны, гьаракатыны натижасы булан къурулгъан шо центр – оланы бирдагъы бир алгъа алгъан абаты болажакъ. Олар къалгъан умутлары да яшавгъа чыгъажагъына инана.
Биз де Атайгъа ва Узлипатгъа инанабыз – оланы бары ишлери тюзележек!
