Россияны регионларында базар аралыкълар оьмюр сюреген девюрде ерлерде яшавлукъ-экономика масъалаланы ёрукълашдырмакъ муратда маячылар (инвесторлар) оьзлер учун онгайлы шартлар ва тизив къуллукълар болдурулгъан бойланы танглайгъаны ачыкъ. Шолай онгайлы къуллукълардан магьрюм болагъаны саялы, бизин республикабыздан чыкъгъан гьаракатчы ва далапчы тайпалар оьз мадарын болдурмакъ учун тышгъа, оьзге регионлагъа гетегени де белгили. Гертиден де, балыкъ сувну теренин, адамлар буса тергев бар ерни танглама сюе.

ДР-ни Башчысы Сергей Меликовну сиптечилиги булан Дагъыс­танны муниципал къурулувларында инвестиция майданлар учун топуракъ пайланы айырып, есилерин токъташдырывгъа янашыв да ёрукълаша бара.
Артдагъы беш-алты йылланы ичинде Каспийск, Дагестанские Огни шагьарларда далапчылыкъны генглешдирмек муратда айрыча енгилликлер булангъы инвестиция программалагъа гёре айрыча ерлер айырыла.
Пайдаландырылагъан асувлу чаралар яшавлукъ-экономика масъалаланы оьсювюн чалтлашдырывгъа, инвесторланы ва ерли халкъны пайдаларын якъламакъ муратда белгиленгени англашыла.

– Инвестиция майданлар учун топуракъ пайланы айырып пайдаландырывгъа берив артдагъы вакътилерде Сергей Алимовични хас тапшурувуна гёре юрюлеген агьамиятлы чаралардан санала, – деди ДР-ни Гьукуматыны премьер- министри Абдулмуслим Абдулмуслимов гьали-гьалилерде республикабызны маълумат къуралларыны къуллукъчуларына берген баянында. – Белгиленген тапшурувну яшавгъа чыгъармакъ учун 2017-нчи йылны декабр айыны 29-нда чыкъгъан 112 номерли Дагъыстанны Закону да къуллукъ эте.

Шону талапларына ерлердеги муниципал къурулувларыны башчылары ва касбучулары гьюрметли ва жаваплы кюйде янашмагъа гереклер. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, бир-бир гезиклени гьисапгъа алмай къоя бусакъ да, аслу гьалда мадарлы маячылар учун топуракъ пайланы базаргъа салмай, кадастр багьасына гёре токъташдырып бермеге тарыкъ бола. Бизин республикабыз да, савлай уьлке йимик, Россиягъа къаршы билдирилген санкцияланы гьисапгъа алып чалышма борчлу.

 Бизин булан дос тюгюл пачалыкълардан гелтирилеген импорт малланы орнуна бизде чыгъарылагъанларыны оьлчевлерин, сан янын къолайлашдырмагъа бажарылажа­гъы шекликни тувдурмай.
Заманында эс табып, оьз ишин къуруп, топуракъ пайлардан асувлу кюйде пайдаланагъан далапчылагъа тийишсиз тергевлер булан четим этмеге къоймайгъан законлар, къарарлар бар. Шоларда белгиленген енгилликлеринден де далапчы тайпаланы-инвесторланы магьрюм къоймагъа ярамай. Шо гьакъда буварыв эте туруп, оьзюню баянында Абдулмуслим Мугьутдинович республикабызны муниципал къурулувларында йиберилеген кемчиликлеге разисизлигин билдирди. Алдагъы йылларда йимик, инвестиция майданлар учун белгиленген топуракъланы талавургъа тюшме къойма ярамай. Алгъа салынгъан борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун бар имканлыкъланы пайдаландырма тюшегени гьакъда да айрыча эсгерилегени негьакъ тюгюл.

Топуракъны ва ону уьстюндеги мал-мюлкню кадастр багьасын гьисапгъа алып, айры-айры гезик­лерде токъташдырылгъан багьасына гёре 25 — 60 процент оьлчевлеринде къыйматлап, эки арада сатыв-алывну юрютмеге таклиф этилине.

Ижара масъалалар

Бизин республикабызда оьр даражалы натижалагъа етме болагъан предприятиелени санаву 116 бар. Шоланы арасына Къызлардагъы, Дербентдеги, Магьачкъаладагъы, Къызылюртдагъы ва оьзге муниципал къурулувларындагъы агропромышленный комплексине ишлетив про-мышленностуну предприятиелери де гийирилген.

Артдагъы йылларда юрт хозяйствону мердешли тармакъларыны асувлулугъун къолайлашдырмакъ муратда гьар тюрлю онгайлы къуллукълар болдурула. Муна шо саялы да пачалыкъны ва халкъны сурсат аманлыгъын болдурувгъа къол ялгъайгъан предприятиелер, компаниялар, жамиятлар учун ижарагъа топуракъ пайланы беривде сатывгъа салмай иш гёрюв асувлу.

Мисал учун айтсакъ, сурсат маллар чыгъарагъан «Кизляр­агрокомп-лекс», Дербентдеги юзюмню ишлетеген заводлагъа ерли административ къурулувларыны янындан кёп йыллыкъ ижарагъа топуракъ пайланы къоллавгъа берив де хайыргъа токътай. Экономикасы беклешген предприятиелерден алынагъан хайыр производствону генглешдирмеге, янгы иш ерлени ачмагъа ва налогланы бюджетге тюшеген пайларын артдырмагъа имканлыкълар ярата.

– Айлана якъдагъы къыйынлыкълагъа бойсынмай, производствону артдырагъан далапчылыкъ гьаракаты гьар тюрлю енгилликлерден, пачалыкъ кёмекден биринчилей таъмин этилмеге герек, – дей ДР-ни Гьукуматыны Председателини заместители, мюлк ва топуракъ байлыкъларыны министри Завур Эминов. – Борч­ларына намуслу янашагъан маячылар, ищин ­генглешдирегенлер, янгы иш ерлени болдурагъанлар биринчи гезикде оьз гьажатлары учун топуракъ пайлардан таъмин этилме тюшегени англашыла.

Маячыланы ­ пайдалары якълана

Топуракъланы асувлу кюйде пайдаландырывгъа байлавлу болуп ишге берилген законланы юрютювде алыш-бериш, сатыв-алыв гьаракатда маячыланы талапларын гьисапгъа алып иш гёрюв пачалыкъгъа ва къоллавчулар учун асувлу болур. Шону учун Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны депутатлары да топуракъ пайланы асувлу кюйде пайдаландырмакъ учун ерли муниципал къурулувларына маячыланы якъламагъа тюшегени гьакъда пайдалы таклифлер берегени негьакъ болмас деп инанмагъа сюесен.

– Инвестиция майданлар учун онгайлы ерлени танглап, оланы есилери булан гьакълашывну ва гьаллашывну натижасында алыш-бериш ишлени юрютювде биринчи гезикде маячыланы пайдаларын якълап, олар учун айрыча ихтиярлар яратмагъа тарыкъ экени гьакъ, – дей ДР-ни Халкъ Жы­йыныны экономика, политика, инвестиция ва далапчылыкъ комитетини председателини заместители Осман Болатов да. – Айтмагъа сюегеним, шогъар байлавлу болуп уьлкебизни алдынлы регионларында топлангъан сынавну имканлыкъларын къолламагъа бизге де заман гелген ва шону учун имканлыкълар да болдурула. Гележекде де Дагъыстанны яшавлукъ-экономика мердешли тармакъларыны оьсювюне онгайлы шартлар яратылса, белгиленген милли агьамияты булангъы борчлар яшавгъа чыгъарылажагъы ­шекликни тувдурмай.

Инвестиция ­майданлагъа – ломай харжлар

Гьалиги заманда савлай Дагъыс­танда яшавгъа чыгъармакъ учун пайдаландырылагъан 380 миллиард манатны оьлчевюнде белгиленген 49 инвестиция проект бар.

– Шону булан дазуланмайлы, ювукъ гележекде промышленный тармакъда къолламагъа дагъы да 14 инвестиция проект гёз алгъа тутулгъан, – дей ДР-ни промышленност ва сатыв-алыв министри Низами Халилов. – Тышдан гелеген импорт малланы орнун толтурмакъ учун, бу йыл эсгерилген инвестпроектлени лап да аслуларыны уьчюсюн пайдаландырывгъа бермеге умут этиле. Шоланы арасында авур аврувлар учун лап да тарыкълы кислород балонланы толтурагъан заводну къурув – аслусу.

Агьамиятлы проектлени яшавгъа чыгъарылывуна тармакъ министер-ликлер йимик, ерли гьакимлик къурулувлар ва бары да оьлчевдеги депутатлар тапшурувлагъа гёре этген ишлерине ДР-ни Башчысыны алдында жавап бережеклер.

Гьалиге ерли инвестиция майданларда маячыланы 15 миллиард манатгъа ювукъ харжлары пайдаландырылгъан ва шону натижасында республикабызда 1500-ден де кёп янгы иш ерлер болдурулгъан.

Дагъыстанны Башчысы Сергей Алимович аян этген кюйде, гележекни гёз алгъа тутуп, бизин республикабызда буссагьатгъы вакътиде регион экономиканы оьсювюне къошум этеген дагъы да инвестиция проектлер яшавгъа чыгъарыла. Шоланы агьамиятлыгъын гьисапгъа алып, РФ-ни экономика министерлигини янындан да харж айырывгъа байлавлу масъалалар якъланажакъ.

Каспий денгизни ягъа бойларында туризмни имканлыкъларын къоллап оьсдюрюв, Къыбла Дагъыстанда къайтарылагъан емишлени ва авлакъ ниъматланы ишлетив, аякъгийимлер тигеген предприятиелени пайдалан-дырывгъа берив, шиша заводланы производствосун генглешдирив ва шолай да Магьачкъала аэропортну янгыртыв агьамиятлы инвестпроектлер санала. Муна шо саялы да, далапчыланы якълап, маячыланы харжлары булан бирче, пачалыкъ маяланы да къошуп пайдаландырыв артып тербейген талапланы яшавгъа чыгъармакъ учун юрюлеген гьаракатда ортакъ ва жаваплы борч болуп токътай.