Магъа лап да къыйын касбуланы арасында къайсыларын биринчилерден болуп эсгерер эдинг деп сораса, шексиз кюйде психологну айтмагъа унутмас эдим. Тамаша болмагъыз. Гьар гюн йимик къыйынлы яшав гьалгъа тарыгъан адамлар булан гьакълашып турмакъ, ким де чыдардай, гётерердей йимик иш тюгюл. Тек шогъар да къарамай, шо четим касбуну хыйлы йыллар уьстюнлю кюйде юрютюп турагъанлар бар.

Бугюн биз шолай касбучуланы бириси, МЧС-ни Дагъыс­тан Баш управлениесини психологу, капитан Патимат ШАЙХОВА булан лакъыр этебиз.

– Патимат, мен билеген кюйде, сени школа чагъынгда уллу сагьналарда ойнамагъа, актриса болмагъа гьасиретли умутунг бар эди. Къоюп шону да башгъа ёлну тангламагъа не себеп болду? Шо эки де касбуну арасында бир байлавлукъну да гёрмеймен.

– Гертиден де, школаны тамамлагъан сонг, мени институтну маданият факультетине тюшме хыялым бар эди, гьатта театр студияны охуп битдирдим. Тек атам-анам дагъыстанлы къызъяш учун шо касбу къыйышмай деп, магъа экономистлени гьазирлейген факультетни сайлама ёрады. Мени учун яратылмагъан, тарыкъ тюгюл экенни тез англадым ва психологгъа уьйренме бардым.

Актёрну да, психологну да арасында бир байлавлукъ да ёкъ деп эсинге геле буса, дурус ойлашмайсан. Шо эки де касбуда кёп зат яшав сынавунгдан гьасил бола. Гьар оьтген яшав мюгьлетлерингни эсингде сакълайсан. Тарыкъ минутда о заман тувулунгъан гьислеринг, ойларынг булан пайдаланасан. Актёрлагъа психологлагъа йимик инсан юрекни инженерлери деп негьакъ айтылмай.

– Дагъыстанлылар къачан да тавакаллыгъы ва къуватлыгъы булан макътала гелген. Олагъа гьатта яшавуну лап да къыйын мюгьлетлеринде де «инженерлер» тарыкъ тюгюлдюр?!

– Янгылыш боласыз. Мен къуллукъ этеген 15 йылдан да артыкъ вакътини ичинде къувунлу гьалгъа, балагьгъа тюшген бир адам да психологну кёмегин гери урмагъан. Бизге къоркъунч­лу агьвалат болгъанны гьа­къында билдирив етишгендокъ, шоссагьат оьз арабызда борчларыбызны пайлайбыз – бирибиз шо ерге барабыз, бирдагъыбыз яраланып азарханагъа тюшгенлер бар буса, олар булан иш гёребиз. Ондан къайры, экспертиза оьтгереген бюрода ва адамланы соравларына жавап береген телефонну янында да къуллукъчуларыбыз болмаса ярамай. Бизин аслу борчубуз – бир балагьгъа тарыгъан, къайгъыгъа дёнген адамны гьалын къолайлашдырмакъ.

Тамаша болмагъыз, тек телефон булангъы иш лап да авур тие. Гьалны билмек учун ахтарып сёйлейгенлеге оланы ювукъ адамы оьлгенин айтмагъа тынч тюгюл. Сен ону гёрмейсен, шо – къыйын. Янынгда буса, къучакълап, къолун алып сама боласан.

– Сагъа да шолай адамлар булан сёйлемеге тюшгенми?

– Тюшген, шо–мени ишим. Башлап оьлген адамны дос-къардашындан ихтияр алмагъа герекбиз. Нечик айтабыз? Не сёзлени къоллайбыз? Шогъар бир токъташдырылгъан къайдалар ёкъ, гьар психологну хасиятындан, касбу бажарывлугъундан гьасил боладыр. Алданокъ гьазирлеген сёзлени де унутуп къалагъан гезиклер аз болмагъан. Адамны къайгъысына уьйренчли болуп къалма къыйын, бажарылма да бажарылмай.

Мисал учун, уьюне от тюшюп къатынгишини биринден-бири гиччи дёрт уланы от-ялынны ичинде къалгъан. Экиси оьлген. Шо аччы хабарны яшланы анасына магъа айтмагъа тарыкъ эди. Шолай мюгьлетлерде адатлы: «Аллагь рагьмат этсин! Сизин эки яшыгъызны къутгъарма бажарылмагъан», – деген сёзлер къыйышмай. Шо дёртевюню оьлгенлери къайсыларыдыр, оланы атлары кимдир? Шону билмек учун, сени ихтиярынгда минутлар тюгюл, секундлар бар. Гьар сёзюнгню ярасына туз себегендей болмасын учун ойлашасан. Къучакълап: «Мариям, тавакаллы бол… биз Магьамматны ва Агьматны тас этдик», – дедим. Сонг болгъан мюгьлетлер, ананы ваягьлары бир де унутулмай, даимге эсингде къала. Яш гёммеген – къайгъы гёрмеген деп тюз айтыла.

– Озокъда, гьар гезик хатабалагьда ювукъ адамын тас этгенлени янында гьазиринде тез етишип гелген психолог болмайдыр. Шагьат болгъанлар, къырыйын­дагъылар ону юрек дертин не йимик сёзлер булан солкъ этмеге бола?

– Шону сизге бирев де айтып бермес. Неге тюгюл, бир йимик сёзлер адамлагъа башгъа-башгъа кюйде таъсир эте. Лап аслусу, ол оьзюне яда айланасындагъылагъа зарал этип къоймасын учун тергевлю болма тюше.Бир заманда да: «Бары да зат яхшы болажакъ, яшав кюйлю кююне къайтажакъ, тюзележек», – деп айтмагъа ярамай. Шо заман адам: «Нете, бу мени къайгъымны кепекге санаймы?» – деп ойлашмакъ бар. «Сизге гьали нечик къыйын экенин гёз алгъа гелтирме де болмайман», – десегиз, хыйлы да къолайдыр.

Гьар тувулунгъан къувунлу агьвалат бири бирин такрарламай, бирисин къучакъласанг да, сабур бола, башгъасына хыйлы заман яшав узатылагъанын, ким ва не зат учун яшама тарыгъын англатма тюше. Ювукъ адамын тас этгенге тынглап бажарма да герек, огъар ичиндеги дертлерин айтгъанча къоймагъа тарыкъ. Озокъда, къайгъыны басылтардай гьазир сёзлер ёкъ, гетген бир адамны башгъасына алышдырмассан. Буса да, дос-къардашы гелгенче болагъан кёмегибизни этмеге къарайбыз.

– Бир-бирде дос-къардашы моргларда оьлген адамыны сюегине къарама сюймейлер. Неге?

– Неге тюгюл, шо – яшавунгну бюс — бютюнлей алышдыражакъ гёрюнмейген бир дазу. Шолай мюгьлетлерде гьар адам : «О тюгюлдюр, башгъасыдыр, огъар оша­гъаныдыр», – деп, юрегиндеги умутуну ахырынчы къылын уьзмеге сюймей.
Бир гезик оьлген жагьил адамны къаркъарасы бек бузулгъан эди. Мен шо гьакъда ювукъ адамларына алданокъ билдирдим. Олар яшны атасына: «Барма, къарама, сонг бир де унутмажакъсан, гёзюнге гёрюнюп туражакъ», – деп тилей эди. Ол булай да авлетин бир де унутмажакъ. Ата-ана яшын ахырынчы ёлгъа узатагъаны лап да уллу къайгъыдыр.

Эсимде бар, жагьил эргишини ёл хатабалагьда эки гиччи яшы оьлген эди. Оланы бирисин къолларына да алып моргдан чыгъып гелди. Яякъларындан бюлдюр-бюлдюр болуп гёзьяшлары агъыла. Машинге мине турагъан­да, эс тапгъандай магъа багъып бурулуп: «Кёп савбол!» – деди. Юреги ярылып, пара-пара болуп турагъан­да да магъа баракалласын билдирмеге унутмады.

Бирдагъы гезик от тюшген ерге бардым – абзарда уьстю шаршавлар булан ябылгъан оьлген дёрт яшны сюеги тизилип салынгъан. Улланасы вуя салып къычыра: «Туругъуз! Туругъуз! Сизге тангала школагъа бармагъа тарыкъ…». Нечик юрегим чыдады билмеймен.

– Уллулар булан англашыла, яшлагъа ата-анасы дагъы ёкъ экенни нечик айтарсан?

– Гьар яшгъа айрыча янашыв тарыкъ. Инг алдын ону чагъын гьисапгъа алмагъа тюше. Гиччи вакътисинде оларда оьлюмню гьакъында англавлары болмай ва болгъан ишни авурлугъун сезмейлер.
Яшгъа айтмагъа къыйын, тек дос-къардашын болгъан къайгъыны яшдан яшырма тюшмей дегенге инандырма ондан да артыкъ къыйын. Адатлы кюйде олар: «Сени ананг авруп къалгъан, ол азарханада ята, шо саялы биз йылайбыз», – деп башлайлар. Мен шону уллу хатагъа гьисаплайман! Яшлар, биз ойлашагъан кюйде, онча да англавсузлар, гьакъылсызлар­ тюгюл.

Мисал да гелтирмеге боламан. Магъа 9 йыл болагъан­ яшны дос-къардашы ону ата-анасы оьлгенни билдирмекни тиледи. Оьзлер айтып болмай эди. Яс юрюлеген гюнлерде ол яп-янгыз хоншуларда тура эди. Мен огъар не болгъанны билемисен деп сорагъанда: «Атам оьлген, анам да, мен билемен», – деди. Мен ону къысып къучакъладым. Бираз йылагъан сонг: «Мени мунда янгыз къоймагъыз, мен барысы да булан бирче болма сюемен», – деп тиледи.
« Атанг- ананг сени бек сюе эди. Бизге де нечакъы да къыйын­, тек биз бирче болажакъбыз, биз янынгдабыз ва бирче шо къайгъыны башдан гечирежекбиз», – яш ювукъ адамларындан муна шолай сёзлени эшитмеге герек эди.

– Магъа сизин бир кёмегигиз де тарыкъ тюгюл дейгенлер болса, не этесиз?

– Биз гьар адамны пикрусуна, янашывуна гьюрмет этебиз ва огъар бир тюрлю кюйде гючден илинмеге къарамайбыз. Огъар булай да тынч тюгюл. Буса да ону тергевюбюзню тюбюнде сакълайбыз ва лакъыргъа гьазир экенни англагъанда, ювукъ гелип янында олтурабыз.

– Озокъда, ювукъ адамынг гетгенде яшавунг алдагъы кююне къайтар деп умут этмеге тюшмейдир?

– Гьар адам къайгъысын башгъа- башгъа кюйде башындан гечире, юрек дертлерин басылтмакъ учун гьар тюрлю ёлланы танглай. Масала, къызын тас этген къатын яхшы эсимде къалгъан. Озокъда, ону къыйналагъан кююн суратлама да бажарылмас. Арадан ярым йыл оьтюп, ол магъа орамда ёлугъуп къалды. Ол касбусун алышдыргъанын айтды. Деллекчи уста болуп ишлей. Къызы да деллекчилени гьазирлейген курслагъа юрюген экен, гьали янгы ишинде оьзюн хыйлы къолай гьис эте. Шолай гьариси бир тюрлю ёлланы таба.

– Гюнден-гюн адам къайгъы булан рас болуп турмакъ тынч масъала тюгюл. Дагъы болмайман, къояман, таяман деген ойлар тувулунмаймы? Сиз шолай гьалгъа тарымас учун не этесиз?

– Озокъда, тынч тюгюл. Мен иш ёлдашларыма чакъ-чакъда: «Къайгъыгъа тюшген адамны алдында янгыз бир тамычы гёзьяш тёкме ихтиярыгъыз бар», – деп айта боламан. Тек, тюзюн айтгъанда, гьар заман гьислерингни ичингде сакълама бажарылмай. Оьзгелени къайгъысына сабур кюйде къарамакъ учун, сени таш юрегинг болмагъа герек. Эсимде бар бизге бир хатабалагьда яшлары оьлген ана булан гьакълашмагъа тюшген эди. Шондан сонг машинге минип гьарибиз оьз ойларыбыз, гёзьяшларыбыз булан къалып, 20 минут сёз айтып болмай, шып болуп турдукъ. Гьар къайгъылы агьвалатдан сонг шолай аналагъа биз де кёмек этмесек, ким этер деп ойлаша къаласан.

Ондан къайры, мени агьлюм – мени инамлы аркъатаявум. Олар – мени ругьдан тюшме къоймайгъан, гюч береген къанатларым. Уьйде бир де ишни гьакъында сёйлемеймен. Ювукъ адамларымны якълаву болмагъан буса, балики, баягъанокъ башгъа ишге чыгъар эдим.

БИЗИН МАЪЛУМАТ:

Патимат ШАЙХОВА Магьачкъалада тувгъан. Санкт-Петербург-дагъы МЧС-ни пачалыкъ университетин битдирген. МЧС-ни къурум-ларында 2005-нчи йылдан берли ишлей. Бош заманында шиърулар яза, китап чы­гъармагъа умут эте. Уьйленген. Уьч яшны анасы.