Аналар – яшавну сёнмес ярыгъы, яшавну аслу тамуру. Дюньяда анадан артыкъ бирев де бармы? Жан-жанывар, къушлар да ананы бавруна басыла, гиччи жижеклер де, анасыны исивюн гьис этип, къанатыны тюбюне гирип пысып токътайлар. Сыйлы Аллагь яратгъан гьар жанны да бир тюрлю аламаты бар. Шолай, бизин яшавубузда адамны баласы да анасына гиччилей ий бола, ону таза сюювюн юрегинде даимликге сакълай. Балаларын кёп гиччилей аявлап, тюз ёллагъа салагъан, геч гелгенде юхламай, гёзлей къалагъан, аврусакъ, башлыгъыбызда олтуруп бетибизни-башыбызны сыйпап, телмирип турагъан – аявлу аналар.
Мени анам къарт болгъанда гёзлери гёрмейген болуп къалгъан эди. Ону гёнгюн алайым деп янына барсам, анасын эсине алып йылайгъан вакътилерин кёп гёргенмен. Мен огъар: «Анам, сен неге йылайсан, сагъа етишмейген не бар?» – деп сорагъанда, ол анасын сагъынып, бу къыйынлы гюнюнде оьзюне табулажакъ эди деп къарсалайгъан гезиклер кёп болгъан.
Мен ойлашагъан кюйде, ата-ана авлетге уллу чагъында да тарыкъ бола. Анам да тюз айта болгъан. Озокъда, олар оьлмесге яралмагъан. Биз де олар чакъы болгъанбыз. Амма анамны йылы сёзлери юрегимден, ону пашман юзю гёз алдымдан таймай. Оьзюню тувгъан, оьсген ерин къоюп, ят эллеге де гелип, бютюн оьмюрюн мени оьсдюрювге, тарбиялавгъа, билим беривге багъышлагъан азиз анамны бир де унутуп болмасман. Гьар гюнлюк яшав учун талашсакъ да, ананы эсгерип, абур этип, ону гёзден тюшюрмей яшамагъа тийишли.
Сёзюмню узата туруп, яшавдан бирэки мисаллар гелтирмеге сюемен. Бир таныш агьлюде кёп яшлы ана яшай эди. Хапарсыздан гелини гечинди. Ана да уллу чагъына етишген. Бир гюн уланы анасына: «Энниден сонг сени мен сакълап болмайман. Гьали сени къызларынг сакъласын. Бу сен яшайгъан эсги уьйлени де мен бузаман, бу ишлеримде сен магъа четим этесен», – дей. Анасы уланына оьзю оьлгенче шу уьйде яшама къой деп тилей. Амма улан тынглама да сюймей, анасын йылата туруп, къызыны уьюне яшама йибере. Шо эдепсиз уланны тили нечик айлангъан анагъа шолай айтмагъа, ону ахыры хайырлы болармы?
Шулай бирдагъы бир мисал. Юртда абур-сый къазанып яшагъан, ахырда авруп тёшекге тюшген къайнанасына гелини яман сёйлеп, гёнгюн бузуп, къыйышмайгъан сёзлени айтгъан. Шону булан ананы негьакъ юрегин бузгъан.
Оьзюмню яшавумдан да бир мисал гелтирейим. Къачалайлы мени улланам Къурманкъыз агьлюсю оьлгенде, гиччи яшларын да алып, уланкъардашы Хизири яшайгъан юртгъа гёчген. Атам булан да мунда уьйленген. Мунда ону иниси, къызардашы, агьлюсю, оланы тувгъан яшлары да оьлюп, анасы булан янгыз къала. Ана гечегюн йылай туруп, гёзлери сокъур бола. Атам анасын янгыз беш йылны узагъында сакълагъан. Ол колхозда ишлеп, тарыкъгерекге харж болдуруп, анасын языкъ этмеген. О йылларда ёлларда арбалар да аз юрюгенге гёре, ол Къачалайдан Туршунайгъа яяв барып, тюкенден экмек, ашамлыкъ маллар алып геле болгъан.
Атам гёрген къыйынлыкъланы магъа да сезме тюшдю. Мени анам да гёзлери гёрмей, 11 йыл тёшек еси болуп турду. Анамны языкъ этмедим. Озокъда, ону шо гьалда гёрюп, аврувуна кёмек этип болмай юрегим авруп къарсалайгъан гюнлерим кёп болгъан. Ол даим магъа оьзюню гьалаллыгъын, разилигин билдире эди. Анам дагъы да яшагъан эди буса да, мен ондан бир де ялкъмас эдим.
Заманлар алышынгъан сайын, артдагъы вакътилерде оьлюню ахыр ёлгъа салып, артда къалгъан варислери уллу чатырлар да къуруп жумалап тазият туталар. Къатынгишилер оьлюню сынажасыны артына иерилип, халкъны къаратып яс этелер. Жумасында ашбазлар да тутуп, тойда йимик уллу столлар да къуруп, гелген халкъны ашаталар. Сонг арадан кёп заман да гетмей, авлетлерине тойлар да этип, бары халкъны жыялар. Озокъда, оьлгенни артындан оьлюп болмай деген айтыв бар. Буса да, адам гечингенде онча олай гёрюнюшлер де этип, сонгунда бираз сама да оьлюге абурсый этсе яхшы болар эди.
Мен жумада бир керен ата-анамны, доскъардашымны къабурларыны уьстюне бараман. Мунда тергев этип къарасанг, шо гёземелликге йимик яслар этилген оьлюлени къабуруну уьстюндеги халтадан сынлары гёрюнмей деме ярай. Шонча аявлу ата-ананы къабуруну уьстюне авлетлери айда бир де бармайгъаны гёрюнюп тура.
Бизин яшатып, насипли этген, гечелер туруп къыркъ тамурдан сют берген аявлу аналаны къыйналгъан бир гечесин сама да къайтарып боларбызмы экен деген ой мени башымны буссагьатда да къуршай. Ананы гёзлери юмулду — авлетлени чырагъы сёндю. Оланы йылы сёзлерин кёп излейбиз, тек тапмагъа болмажакъбыз. Савларына Аллагь савлукъ, насип берсин!
Сёзлеримни анамны тилинден язгъан шиърум булан битдирмеге сюемен.
Гюмез кёкню къучагъына яйылгъан,
Орман ичде бюлбюл къушлар чарнайдыр.
Къумукътюзде етим къалгъан къызынгны,
Эсге алып, обур къушлар йылайдыр.
Гёрме болсам сени, азиз Ватаным,
Аркъа-тюзюнг, оьбер эдим къучакълап.
Тизлеримден чёгюп хумлу жабаргъа,
Тёгер эдим гёзьяшларым бурчакълап.
Ана элим бир сама да бакъмадынг
Излемеге тас болгъан бир балангны.
Гюнагьы ёкъ яла ябып элинде,
Сюргюн этди атам булан анамны.
Къумукъ халкъы жыйды бизин асырап,
Ят болсакъ да орта Эдил боюна.
Умут оьлюп, къайтма ана Ватангъа,
Анам гирди къара ерни къойнуна.
Дини учун къурбан этген яшавун,
Юртну халкъы тавдай этди абурун.
Авлетлерин гёрмей оьлген атамны,
Яшыл байракъ безей гьали къабурун.
Унутсанг да мендей языкъ къызынгны,
Дуаларым сени булан башлайман.
Даимликге мени учун тас болгъан,
Азиз Ватан, гёзьяш тёгюп яшайман.
Къартлыкъ гелди къаркъарама аявсуз,
Аврув янчып къыйнай алты санымны.
Эки гёзюм юмулгъанча дюньяда,
Сени гёрмей алармыкен жанымны.
Къасумхан-гьажи ГЬАЖИЕВ.
