1957-нчи йылны июль айында ДАССР-ни Министрлер Советини ва КПСС-ни Обком бюросуну къарары булан ДАССР-ни Министрлер Советини янында радио ва телевидение пачалыкъ комитети къурула. Комитетни биринчи ёлбашчысы болуп Анвар Гьажиев белгилене. Тарихде уллу агьамияты булангъы бу агьвалат шо гюн жыйылгъанлар учун аслу себеп болду. Телевидениеде ва радиода Анвар булан бирче ишлеген белгили адамлар ва гьали де шонда загьмат тёгеген касбучулар шо гюнгю «дёгерек столну» айланасында пик­ру алышдырды.

Ёлугъувну белгили журналисти, «Ракурс» деген маълумат-аналитика центрны президенти  Абдурагьман Юнусов ачды ва юрютдю.

– Биз бугюн Анвар Гьажиевни янгыз яратывчулугъуну гьакъында айтып къоймайлы, ол жамият ишлерде ортакъчылыкъ этегенин де, журналист болуп да тартынмайлы оюн айтып болагъанын да, телевидениеге ва радиогъа къарайгъан комитетни биринчи ёлбашчысы болуп чалышгъаныны гьакъында айтмагъа жыйылгъанбыз. Бугюн бу ёлугъувгъа ону булан бирче ишлеген ва гьали де ол тутгъан ёлну узатып турагъан ёлдашлар жыйылгъан. Гелигиз биз олагъа тынглап къарайыкъ.

 

– Магьаммат Халимбекович Гьамитов, Дагъыстанны халкъ шаири. Отуз йылланы боюнда сизге «Дагъыс­тан» деген гостелерадиокомпаниягъа ёлбашчылыкъ этмеге тюшдю. Ондан къайры да, симфония оркестр, пачалыкъ хор, халкъ музыка алатланы оркестры да бу  компанияны табилигинде эди. Шо заманланы эсге алып не айтмагъа боласыз?

 

– Магъа шо якъдан насип иржайды деп айтмагъа ярай. Белгили адамлар Анвар Гьажиевден ва Гьажи Гьамзатовдан сонг коллективге тийишли даражада ёлбашчылыкъ этмеге тынч тюгюл эди. Бу эки де адамны арасында мен Анвар Гьажиевни айрыча эсгермеге сюемен. Анвар Абдулгьамитович иш ёлдашларыны арасында абургъа ва сыйгъа лайыкълы адам эди. Мен шо къуллукъгъа тюшген заманда, ишлейгенлени кёбюсю сынав топлагъан адамлар эди. Телевидение 1960-нчы йыллар ишлемеге башласа да, 9 милли тилде берилишлер юрюлеген радио 1927-нчи йылда сёйлемеге башлагъан. Шо йылларда бу коллетив лап да уллу деп санала эди. Иш ёлдашларымны арасында 105 адам оьр атлагъа ес болгъан эди. Умуми алгъанда, 310 къуллукъчу бар эди. Сонггъа таба дагъы да ногъай, тат, агъул, рутул, цахур тиллерде радио берилишлер юрюлмеге башлады.

Россия Федерацияны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу, «Дагъыстан» деген пачалыкъ телерадиокомпанияны ёлбашчысыны орунбасары Салам Хавчаевге сёз бериле.

 

– Салам Абдурагьимович, шо йылларда, гьалиги техника имканлыкълар булан тенглешдиргенде, телевидение осал эди. Тек яратывчулукъ якъдан гючлю коллектив экенин бирев де инкар этип болмас. Шо якъдан не айтмагъа боласыз?

 

– Мен телевидениеге 1968-нчи йылда ишлемеге тюшдюм. Шо йылларда Анвар Гьажиев комитетде ишлемей эди. Тек ол салып гетген ёлдан иш ёлдашларым таймай ишлей эди десем, янгылыш тюгюл. Анвар Абдулгьамитовични де, Магьаммат Халимбековични де къасты булан кёбюсю язывчулар, композиторлар, шаирлер учун телевидение къулач яйып къаршылайгъан уьйге айланып битген эди. Шолай ёлугъув­ланы вакътисинде еринде ишлейген къуллукъчуланы арасында яратывчулукъгъа, сан янлы иш гёрсетип билегенликге аслу тергев бакъдырыла эди. Шо себепден буса да ярай, телевидениеде ва радиода ишлейгенлени кёбюсю яратывчулукъ булан теренден машгъул болагъан ва бир къадар уьстюнлюклеге етген адамлар болуп да чыкъды. О заманларда поэзиягъа, чебер сёзге аслу тергев бакъдырыла эди. «Поэзияны сокъмагъында», «Поэтика тептер», «Дагъыстан поэзияны бетлери», «Поэзияны 10 минутлугъу» деген ва шолай да башгъа теле ва радио берилишлер бола эди.

Бугюн мен пагьмулу ва белгили адам Анвар Абдулгьамитовични уланы Багьавутдин бизин арабызда бар экенине бек шатман. Ол оьзюню савлай яшавун атасыны эсделигин уьнемлешдиривге ба­гъышлагъан. Ону къасты булан къурулгъан  адабият музей Темиркъазыкъ Кавказда инг биринчилерден санала.

 

– Бу ерде мен поэзиягъа гёчмеге сюемен, – деп узатды сёзюн «дёгерек столну» юрютеген Абдурагьман Гьажиевич. – Магьаммат Агьматович Агьматов – Дагъыстанны язывчуларыны союзуну ёлбашчысы. Сиз жыйынларда шаирни жамият арада уллу агьамияты бар деп нече керен де айтгъансыз. Анвар Гьажиевни яратывчулугъуну гьакъында не айтмагъа боласыз?

 

– Халкъ шаир деген ат берилген адамланы яратывчулугъуна тюрлю-тюрлю гёзден къарамагъа бола. Тек табиат берген пагьмусу булан халкъ шаир болгъан буса, ол адамны аты халкъны эсинде даимге яшай. Анвар Гьажиев де шолай шаирлени сыдырасында токътагъан. Ону яратывчулугъу адабиятны терен къатлавларындан баш алагъаны гёрюнюп тура. Ол халкъ булан бирче болгъан, ону къыйынына-тынчына табылгъан. Аривлюкню юреги булан сезип язгъан, халкъны башындан гетген къайгъы­лы гюнлеге къыйналгъан. Анвар «Дослукъ» деген альманах журналгъа да кёп йыллар редакторлукъ этди. Анвар йимик чебер сёзге уста адамны тапмагъа къыйын. Шо себепден ол язгъан асарлар орус тилге таржума этилсе де, охувчугъа чеберлиги етишмей. Неге тюгюл, уллу шаирни асарларын таржума этип, охувчулагъа ол язгъан даражада етишдирмеге бек къыйын.

Музей къурулгъан ерде Анварны ругьу бир де таймай. Неге тюгюл, мунда сав йылны боюнда къонакъланы гёрмеге боласан. Школаланы охувчулары, белгили адамлар геле.

Шо гюн «дёгерек столда» белгили шаирлер Анварбек Култаев ва Шарапутдин Сулейманов да ортакъчылыкъ этди.

– Оьзюм ногъай шаир бусам да, мен Анвар язгъан шиърулар булан оьсгенмен деп айтмагъа боламан. О йылларда биз къумукъ радиогъа гьар гюн эртен ва ахшам ара бёлмей тынглай эдик. Шаир ва адам гьисапда ол бизге лап ювукъ эди. Бир керен мен къумукъ тилде чыгъагъан «Ленин ёлу» деген газетни редакциясына бардым. Онда ишлейген къуллукъчулар магъа: «Анвар жыйгъан ногъай халкъны сарынларын сагъа берип болабыз», – деди. Муна шо замандан берли шо сарынланы гьали де къоллап турабыз.

Анварны поэзиясыны гьакъында оьзюню ойларын белгили шаир ва журналист Шарапутдин Сулейманов да айтды.

– Анвар Гьажиевни кёбюсю шиърулары музыкагъа салынгъан ва гьали де йыравлар шоланы йырлай. Ол аз сёз булан да кёп ва терен маъна береген ойланы, гёрюнюшлени айтмагъа ва къапиялашдырып уста язмагъа болагъан адам эди. 1963-нчю йылда оьзюм язгъан шиъруланы уяла туруп Анваргъа алып бардым. Ол шиъруларыма къарап чыкъгъан сонг, яхшы къыймат бергени де бугюн йимик эсимде.

Алим, тарихчи, Дагъыстанны илму центрыны тарих, археологиягъа ва этнографиягъа къарайгъан институтну директору, тарих илмуланы доктору, профессор, А. Гьажиевни къызыны агьлюсю Агьмат Ибрагьимович Османов да бу «дёгерек столну» айланасына жыйылгъанланы арасында абургъа ва сыйгъа лайыкълы адамланы бириси эди.

– Мени учун бу гюн инг де насипли ва бир вакътини ичинде пашманлыкъ гелтиреген гюнлени бириси, – деди ол, сёзюн башлай туруп. – Мен Анвар Абдулгьамитовични гьакъында кёп хабарлап боламан. Гетген асруну 50-нчи йылларыны ахырларында къысмат мени ону къызы булан табушдурду.  Агьлю къургъан гюнден башлап, Анвар Гьажиев мени учун инг ювукъ адамларымны бириси болду. Ону бир де ишсиз гёрмеге болмай эди. Къайда болса да, къолуна ручка да, тептер де алып, языв эте туруп бола эди. Анвар Абдулгьамитович бавну, яшыллыкъны кёп сюеген адам эди. Шо себепден ону кёбюсю шиърулары да табиатгъа, тазалыкъгъа, сюювге багъышлангъан. Бавунда ял алмагъа деп салынгъан стол-шанжалны артында ол хыйлы кагъызны йырлагъа айландыргъан. Ол итти сёзню устасы ва бажарывлу ёлбашчы эди.

Шо гюн музейге жыйылгъан Анварны ювукъдан таныгъан ва ону яратывчулугъу булан теренден таныш болгъан адамлар герти шаир булан болгъан ёлугъувларыны гьакъында да хабарлап, юреклени ачдылар. Анвар Гьажиевни ярыкъ эсделигин сакълап, ону гьар кагъызын аявлап, чанг къонмагъа къоймайгъан уланы шаир Багьавутдин Гьажиев де атасыны гьакъындагъы эсделиклерин шо гюн арагъа чыгъарды. 

– О заманларда радиогъа ва телевидениеге къарайгъан  пачалыкъ комитетни ёлбашчысы болуп ишлейген атам Анварны гьаракаты мени савлай яшавума уьлгю болуп токътады. Ондан сонг ол Дагъыстанны халкъ шаири деген атны алгъанда, мен оьзюме салагъан жаваплыкъ дагъы да артды. Шиърулар язмагъа башлагъанда, биринчи сатырлар язылгъан, яшыл жылты булангъы тептеримни атама гёрсетдим. Шо шиърулар атамны столуну уьстюнде бир ай ятды. Мен де не багьа берер экен деп къаравуллап тураман. Шолай адам эди атам Анвар. Огъар адабият асар берилсе, тындырыкълы къарап битгенде, танкъыт этмеге тюше буса, оьзюню ойларын да айтып, есисине тапшура эди. Ону пагьмусу магъа берилген буса ярай.

А. Гьажиевни 100 йыллыгъына багъыш­лангъан ёлугъувда ортакъчылыкъ этген оьзге ёлдашлар да ойларын айтды.

 

 

 

Барият Оьлмесова.

Суратда: «дёгерек столдан» гёрюнюш.

Б. Аскаров чыгъаргъан сурат.