Университет ишин башлагъан йылларда мунда тюшеген студентлени санаву 300-ден бираз къолай болгъан. Буссагьатгъы вакътиде буса университетде 30 мингден де артыкъ жагьил адамлар билимлер ала. Сонг да, бакалавриатда 75, магистратурада ва аспирантурада 20 тюрлю касбулагъа ес болмагъа имканлыкъ тувулунгъан.
Артдагъы он йылланы ичинде он биринчи класны битдирген дагъыстанлы уланлар ва къызлар да университетни охуп битдирип, оьзлер танглагъан касбулагъа ес болгъанлар. Бугюнлерде де Къазахстангъа барып бу охув ожакъда билим алмагъа сюегенлени санаву артса тюгюл, кемимей.
Алдагъы гюнлерде бу университетни медицина факультетини 7-нчи курсуну студенти Абдулазим Сайитов ва экономика факультетини 4-нчю курсуну студенти Исмайыл Гьакимов редакцияда къонакълыкъда болду. Олар булан газетни редакциясыны къуллукъчусу этген лакъырлашывун охувчуланы тергевюне беребиз.
Б. Оь.: – Сиз савлай дюньягъа белгили университетде билим аласыз. Бу университетге охумагъа тюшмесе болмай деген мурадыгъыз да болгъандыр чы?
И. Гь.: – Гьар йыл школада охувлар битген сонг, бу университетни вакиллери Темиркъазыкъ Кавказгъа гелип, тюшмеге сюегенлер учун экзаменлер оьтгере. Олар оьр охув ожакъны гьакъында береген маълумат булан таныш болгъан сонг, биз де университетге тюшмек учун экзаменни бердик. Тек биз шонда охумагъа тюшмей туруп, тюрк миллет шунча бай экенни билмей эдик. Оьзге тюрк миллетли уланлар булан таныш болгъан сонг, дюньягъа къаравубуз генглешди.
Б. Оь.: – Сизге янгы баргъанда тил якъдан, оьзге тюрк миллетли яшлар булан гьаллашагъанда четимлик болдуму?
И. Гь.: –Болмады деп айтмагъа ярай. Неге тюгюл, барыбыз да бир къолну бармакълары йимик бирикгенбиз ва бир-бирибизни англайбыз. Биз онда баргъанда уьзбеклер, къазахлар, татарлар, тюркменлер, къыргъызлар, якъутлар, хакаслар, уйгъурлар, гагавузлар, башкирлер, ногъайлар, къарачайлар, балкъарлар ва оьзге тюрк миллетлени вакиллери булан таныш болдукъ.
Б. Оь.: – Абдулазим, медицина къыйын тармакъланы бириси санала. Ватанынгдан тышгъа да чыгъып, шолай къыйын касбугъа охумагъа четим тюгюлмю?
А. С.: – Биринчи, экинчи курслар къыйын деп айтмагъа болмайман. Уьчюнчю курсгъа чыкъгъанда, айыргъан касбунга гёре хас дарслар юрюлмеге башлай. Шоланы теренден билмесенг, билим алагъанынгны маънасы да ёкъдур деп эсиме геле.
Б. Оь.: – Сен хирургияны айыргъансан. Не себепден?
А. С.: – Школада охуйгъан замандан берли мен медицинаны айыражагъымны биле эдим. Тек Дагъыстандагъы медицина академиягъа тюшюп болмажагъымны да англамай тюгюл эдим. Неге тюгюл, Дагъыстанда бу охув ожакъгъа къабул этив шартлар нечик экени кёплеге ачыкъ. Шо себепден болмагъа ярай, тышгъа чыгъып билим алмагъа ва врач касбугъа ес болмагъа токъташдым.
Б. Оь.: – Исмайыл, сен экономиканы танглагъансан. Шо заманны талабымы? Нечик англатмагъа боласан?
И. Гь.: – Мен сатыв-алыв тармакъ булан машгъул экеним де кёп бола. Шо саялы гележекде де экономика, сатыв-алыв булан машгъул болмагъа мурадым бар.
Б. Оь.: – Сиз биринчи курсдан башлап касбугъузгъа гёре охумагъа башладыгъызмы?
И. Гь.: – Биринчи курсгъа тюшгенче, бир йылны узагъында гьазирлик курс бола. Шо заманны ичинде аслу гьалда биз тюрк ва къазах тиллени уьйренебиз. Йылны ахырында шо дарслардан экзамен де беребиз. Шондан оьтген адам биринчи курсну студенти бола ва оьзю алданокъ айыргъан факультетге тюше. Экзамен баллар булан оьлчене. Гьар факультетге тюшмек учун абитуриент алмагъа тюшеген баллары бар. Мисал учун, экономика факультетге тюшмек учун 60 бал алса бола. Медицинагъа буса кёп бал алмагъа герек. Неге тюгюл бу факультетге тюшегенде, ярыш билдириле – 20 адамгъа бир-эки ер гёрсетиле. Шо саялы кёп баллар алмагъа тюше.
Б. Оь.: – Сиз айтып гетдигиз тюрк ва къазах тиллени билмеге герек деп. Не даражада гечиле шо тиллер? Сёйлеп билсе таманлыкъ этеми?
А. С.: – Аслу гьалда бизге, къумукълагъа, къазах ва тюрк тиллени уьйренмеге тынч деп айтар эдим. Неге тюгюл, биз баргъандокъ да ондагъы тюрк миллетлер булан ана тилибизде гьаллашмагъа башладыкъ. Шо саялы бизге бир йылны ичинде гёрсетилген программаны да гечмеге къыйын тюгюл эди. Тек онда талаплар бек къатты салынгъан. Гьар дарсны охуп, билип турмасанг, озокъда, къыйын. Булай тамаша гьалгъа да рас болдукъ. Россиядан гелген тюрк миллетли уланлар ва къызлар оьзлени ана тилин теренине тюшюп билмей. Шо бир йылны ичинде олар къазах ва тюрк тиллени уьйренген сонг, оьзлени тилин де яхшы билмеге башлайлар.
Б. Оь.: – Сизин группада нече адам бар?
И. Гь.: – Башлап биз 38 адам бар эдик. Гьали 15 къалгъан. Курсда буса 300-ге ювукъ адам охуй. Ондан къайры да, булай иш бар. Студентлени бир семестргъа яда сав йылгъа Тюркиягъа йиберелер. Шонда олар билим алагъанындан къайры да, касбусуна гёре практиканы да оьте. Ондан къайры да, оьр къыйматлар алып охуйгъан студентлеге, еринде болсун, Тюркияда болсун яда Европа пачалыкъларда, гьазир иш ерлер гёрсетиле. Аслу мурат – университетде ачылгъан факультетлени битдирген касбучулар оьзлени ёлуна тюшюп, загьмат тёкмек. Болагъанлар ва имканлыгъы бар яш касбучулар тышгъа чыгъып да гетелер.
Б. Оь.: – Университетге тюшгенигизге гьёкюнюп сама турмаймысыз? Гиччи ватаныгъыздан йыракъгъа чыкъмагъа тюшген чи?
И. Гь.: – Шолай ой бизге бир мюгьлетге де гелмеген. Бир якъдан чы, юртдан йыракъгъа чыкъгъаныбыз дос-къардашыбызны сагъындыра. Тек уллу яшавгъа абат алгъан сонг, оьзбашыбызгъа чалышмагъа тюшегени яхшы деп ойлашабыз.
Б. Оь.: – Олай болгъанда, сиз яйлыкъ каникулланы вакътисинде уьйге гелип боласыз?..
А. С.: – Шолай имканлыкъ бизге къышда да бериле. Эки жумалыкъ каникулларда гелип гетмеге ихтиярыбыз бар. Тек кёбюсю студентлер къышда еринде къала ва пайдалы ишлер булан машгъул бола.
Б. Оь.: – Ондагъы яшав-туруш гьалланы гьакъында не айтмагъа боласыз?
И. Гь.: – Бизге баргъандокъ, бары да шартлар яратылгъан общежитие бериле.
Б. Оь.: – Сиз айтып гетдигиз, университетде низам къатты деп. Дарслагъа бармаса, не йимик чаралар гёрюле?
И. Гь.: – Шо якъдан алгъанда, дарс беривчюлер бизин алдыбызгъа къатты талаплар сала. Бир дарсгъа да бармай къалмагъа ярамай. Эгер шолай болса, дарсны янгыдан гечмеге тарыкъсан. Эгер де сен англап болмайгъан тема буса, дарс беривчюню табып, ону булан алдын ерли заманны белгилеп, бармай къалгъан дарсынгны англатмакъны тилейсен. Тек бу ишге айрыча гьакъ да бересен. Неге тюгюл, сен саялы дарс беривчюню заманы тас бола, ондан къайры да сагъа экинчилей англатмакъ ону борчу тюгюл. Сонг да, бир семестрны ичинде гьар дарсдан алмагъа тюшеген баллар бола. Дагъы ёгъесе семестрны яда йылны ахырында шо дарсдан оьтгерилеген экзаменге гирмеге къоймай.
Б. Оь.: – Онда бизден эсе яшавлукъ этмеге тынчмы?
А. С.: – Дюр деп айтып болабыз. Бизге берилеген стипендия, лап аз къадарын алып къойса да, асувлу харжласакъ, бир айдан бир айгъа етише. Яхшы охусакъ, стипендиябызны артгъа салмагъа да болабыз.
Б. Оь.: – Билимлер алмакъ учун дагъы да не йимик онгайлыкъланы гьакъында айтмагъа болар эдигиз?
А. С.: – Дарслардан эркин болгъан сонг, китапханагъа барып охумагъа бола. Ондан къайры да, Интернет – гьавайын, тарыкъ болагъан маълуматны алабыз. Студентлер учун поликлиника, бош заманын пайдалы йиберсин учун центр бар.
Б. Оь.: – Экзаменлер къыйын оьтеми?
А. С.: – Гьазирленсе, бир къыйын зат да ёкъ. Гьар гюн дарсны билип барсанг, экзаменден оьтмеге бола. Гьар студент оьзбашына да чалышмаса болмай.
Б. Оь.: – Университетде студентлени жамият къурумлары да бардыр чы? Сиз шоларда ортакъчылыкъ этемисиз?
И. Гь.: – Гьар миллетни оьзюню бийивлерин онгарагъан, милли ашларын гьазир этип гёрсетеген къурум бар. Шонда дарслардан бош заманында кёп студентлер де къуршала. Йылны ахырында натижаланы чыгъарып, уста бийийгенлени Тюркияда оьтгерилеген фестивальгъа йибере. Университетни яшавунда милли байрамлагъа бек агьамият бере. Биз буса университетни ичинде юрюлеген спартакиадаларда ортакъчылыкъ этебиз. Спортну гьар тюрлю жураларындан миллетлени арасында гьар тюрлю ярышлар бола. Сонг да, охув ожакъны оьзюню ботаника баву да бар.
Б. Оь.: – Абдулазим, сени касбунга ес болмагъа аз заманынг къалгъан. Гележегингни, ишни гьакъында ойлашгъанмысан?
А. С.: – Бу ерде бир затгъа охувчуланы тергевюн бакъдырмагъа сюемен. Оьзге пачалыкъгъа чыгъып ишлемек учун да, шо пачалыкъны ватандашы болмагъа герексен. Шо ягъындан алгъанда, онгайлы шартлар яратыла. Мени гьакъымда айтсам, уьягьлю булан байлавлу себеплер де бар. Тек къайда болсам да, касбума гёре ишлемеге гёз алгъа тутгъанман.
Б. Оь.: – Нечик операцияларда ортакъчылыкъ этгенсен?
А. С.: – Ассистент гьисапда енгил операцияларда ортакъчылыкъ этгенмен. Сонг да, практиканы заманында къайсы операциягъа да къошулмагъа тюшген.
Б. Оь.: – Исмайыл, сизге практика еринде боламы яда тыш пачалыкълагъа да чыгъамысыз?
И. Гь.: – Экономистлени Тюркиядагъы банклагъа практикагъа йибере. Дагъыстанда къалмагъа сюе бусакъ, шо къурум студентни къабул этип болагъанлыгъыны гьакъында университетге кагъыз йибермеге тарыкъ.
Б. Оь.: – Бу йыл ва гележек йыллар охумагъа тюшмеге сюегенлеге не ёрама сюесиз?
И. Гь.: – Бу охув ожакъгъа тюшген адамгъа хыйлы имканлыкълар ачыла. Биринчи курсну битгенде охуп болмай гетегенлер де бар. Гьар тюрлю себеплер бола, озокъда. Тек оьзюнгню билимлерингни гёрсетмесенг, къыйын болагъанны да англамагъа герек. Ондан къайры да, тыш пачалыкълагъа чыгъып ишлемеге де имканлыкъ бола. 30-дан да артыкъ факультет бар, 60-дан да артыкъ касбулагъа ес болуп бола.
Б. Оь.: – Дагъыстандан сиз билеген бармы шолай тышгъа чыгъып ишлейгенлер?
А. С.: – Бар. Айрокъда медицина тармакъда шолайлар кёп. Россияны къайсы шагьарына да чыгъып ишлейгенлер бар. Берилеген дипломлар бары да талаплагъа жавап бере.
Б. Оь.: – Сизге юрекге тутгъан муратларыгъызгъа етишип, касбугъузгъа гёре иш табып, миллетигизге пайда гелтирмекни ёрайбыз. Къужурлу лакъырлашывугъуз учун да баракалла.
И. Гь.: – Сиз де савболугъуз!
А. С.: – Касбулагъа ес болма сюегенлер бир де ойлашмай университетге тюшюп бола.
СУРАТЛАРДА: И. Гьакимов;
А. Сайитов (солдан дёртюнчюсю) бирче охуйгъан тюрк миллетли Ж. Салаев,
О. Нургелдиев, И. Аскеров ва
Т. Нурлибеков булан.
Барият ОЬЛМЕСОВА
