Ону барышында, озокъда, теплицаларда оьсдюрюлеген  овощланы къадарын артдырывну ёллары гьакъда да лакъыр болду. Шондан къайры да, абзаръягъа хозяйстволарда гиччирек теп­лицалар ишлейгенде яшавгъа гийирилген гьалиги къайдаланы къоллавну шартларына, олай да Красноармейскидеги овощчулар топлагъан  алдынгъы иш сынавну уьйренивге оьтгерилген гьакълашыв-генгешни ортакъчылары артыкъ агьамият берди. Овощланы гьар тюрлю аврувлардан къоруп сакълавну къайдаларыны гьакъындагъы касбучуланы пайдалы таклифлери малим этилди.

Гьакълашыв-генгешни ишинде ДР-ни Гьукуматыны башчысыны орунбасары Шарип Шарипов, юрт хозяйство ва ашамлыкъ министрини орунбасары Камалутдин Камалутдинов, олай да сатыв-алывгъа, инвестициялагъа, далапчылыкъгъа къарайгъан министрини орунбасары Макъсут Мусаев ва юрт хозяйство малланы оьсдюрювге тергев болдурагъан бир-бир къурумланы вакиллери, алимлер ортакъчылыкъ этди. Шо да ону ишинде ортакъчылыгъын болдургъан республиканы кёбюсю районларыны юрт хозяйство управлениелерини, олай да теп­лицаларда овощлар оьсдюреген хозяйстволаны ёлбашчыларына арагъа салынып ойлашылагъан масъалагъа байлавлу мекенли кюйде пикру алышдырмагъа  къошум имканлыкълар яратды деп айтмагъа ярай.

Жыйылгъанланы алдына чыгъып сёйлей туруп, ДР-ни Гьукуматыны башчысыны орунбасары Ш. Шарипов билдиргени йимик, савлай уьлкени оьлчевюнде алгъанда да, бизин республикада лап кёп овощлар оьсдюрюле. Биздеги  топуракъ булан онгайлы гьава шартлар шо тармакъны оьс­дюрмек учун яхшы имканлыкълар бере.

– Оьтген 2013-нчю йылда бизин республикада 1 миллион 117 минг тон овощлар оьсдюрюлген. Овощлар оьсдюрюв юрт хозяйствону лап чалт оьсеген тармагъы гьисапланагъанын айрыча эсгермеге тюше. Белгили экени йимик, оьтген юз йылны 90-нчы йылларында шо тармакъда мекенли уьстюнлюклер къолда этилди. Бизин республикада таман чакъы къадарда овощлар оьсдюрюле. Яй-гюз айларда гьар йыл 500–600 минг тон овощлар оьзге ерлеге де йибериле. Тек бизин респуб­ликада гьалиге ерли овощланы тийишли кюйде сакъламагъа шартлар болдурулмагъан. Шогъар гёре юрт загьматчылар оьсдюрген овощланы лап учуз багьасындан сатып тайдырмагъа, не де болдургъан ниъматны жыймайлы, авлакъда къоймагъа борчлу бола,– деди ол.

– Шону булан бирге къыш ва язбаш айларда бизин республикада уьстю бегилген топуракъда оьс­дюрюлеген овощлар етишмейгени айрыча гьис этиле. Шо гьал булан пайдаланып, эсгерилген вакътиде бизге тышдан оьзлени сан яны шеклик тувдурагъан кёп къадарда овощлар ташыла. Эсгерилген тармакъда умуми кюйде тувулунгъан шартланы гьисапгъа алып, овощлар оьсдюрюлеген уьстю ябыкъ топуракъланы майданларын артдырмакъ, олай да шоларда болдурулагъан гьар тюрлю оьсюмлюклени къадарын артдырмакъ муратда «2013–2015-нчи йылларда Дагъыстан Респуб­ликада уьстю ябыкъ топуракъларда овощчулукъну оьсдюрюв» деген программа къабул этилген. Шо программагъа гёре 2015-нчи йылгъа бизин республикада уьстю ябыкъ топуракъларда оьс­дюрюлеген овощланы къадарын 7,5 минг тонгъа, теплицаланы майданларын буса 30 гектаргъа етишдирмеге гёз алгъа тутула. Республикагъа инвестициялар гьисапда гелеген, олай да пачалыкъны ягъындан гёрсетилеген акъча маяланы къоллап, алда токътагъан шо борчланы кютмеге бажарылажагъына инанаман,– деп узатды ол оьзюню сёйлевюн.

Дагъыстанны Гьукуматыны вице-премьерини сёзлерине гёре, уьстю ябыкъ топуракъларда овощлар оьсдюрювню агьамиятлыгъын гьисапгъа алып, шо программа булан ерни тюбюнден чыгъагъан исси сувланы асувлу кюйде къоллап, теплицаларда  овощлар оьсдюрмек гёз алгъа тутула. Ол билдиргени йимик, буссагьатгъы вакътиде бизин республикада 23,2 гектар ерде ерлешген 34 теплица иш гёре. Шондан къайры да, бугюнлерде 14,6 гектар майданларда 17 теплицаны къурулушу юрюле. Оьтген йылда 9,75 гектарда къурулгъан теплицалар пайдаланывгъа берилген. Шо теплицаланы къурмакъ учун  оьрде эсгерилген программаны оьлчевюнде овощлар оьсдюреген 7 предприятиеге 140,9 миллион манат гёрсетилген. Овощлар оьс­дюрюв булан машгъул болмагъа сюеген юрт загьматчыланы санаву да баргъан сайын арта.

Шондан сонг чыгъып сёйлеген «Свежие овощи» деген республика инвестиция программаны ёлбашчысы Абдулла Мусаев, гиччирек теплицалар къуруп, овощлар оьсдюрмеге урунмагъа къастлылагъа бары да тарыкъ-герек булан таъмин этмеге имканлыкълар бар экенин айтды. Ол бизин республикада теплицаланы къурулушунда тарыкълы болагъан къуралланы чыгъарагъан завод ишленежеги гьакъда да билдирди. Дагъыстан пачалыкъ аграр университетни биринчи проректору Тамара Астраханова оьзюню сёйлевюнде уьстю ябыкъ топуракъда овощлар оьсдюрюлегенде оланы гьар тюрлю аврувлардан якъламакъ учун не йимик чаралар гёрмеге тюшегени гьакъда англатыв берди. Гьакълашыв-генгеш оьтгерилеген «Нива» деген СПК-ны ёлбашчысы Умар Мусаевге де ону барышында сёз берилди. Ол гьалиги технологияланы къоллап, бизин республикада аз оьлчевдеги теплицаланы комплекслерин къурувну не йимик имканлыкълары  бары гьакъда айтды.

Овощчулукъну оьсювюн болдурувгъа байлавлу оьтгерилген шо пикру алышдырывну бары да ортакъчылары  дегенлей оьзлени сёйлевлеринде теплицаларда ишлемек учун  тийишли касбу бажарывлугъу булангъы агрономлар етишмейгени гьакъда бир гёнгюлден айтдылар. Шондан къайры да, оланы пикрусуна гёре уллу оьлчевдеги банк кредитлер гёрсетилмей туруп, сонг да пачалыкъны янындан кёмек гьисапда гёрсетилген акъча маяланы асувлу харжлавгъа тийишли кюйде тергев этилмей туруп, шо тармакъдагъы гьалны яхшылашдырмагъа бажарылмажакъ.

ДР-ни сатыв-алывгъа, инвес­тициялагъа, далапчылыкъгъа къарайгъан министрини орунбасары Макъсуд Мусаев шо гьакъда айта туруп, теплицаларда овощлар оьсдюрюв булан машгъул болмагъа сюегенлеге эсгерилген министерликни янындан болушлукъ этилежегин билдирди. Ону сёзлерине гёре, овощланы янгыз оьсдюрюп къойгъан учун да болмай. Инг алда оланы жыйгъан сонг да чалт кюйде гьар тюрлю районлагъа ва шагьарлагъа етишдирмекни, олай да республикадан тышгъа ташывну шартларын болдурмагъа тарыкъ.

Буссагьатгъы вакътиде уьс­тю ябыкъ топуракъда овощлар оьсдюрмеге онгайлы деп рес­публиканы тюзлюк ва тавтюп районлары гьисаплана. Демек, бизин республикада къурулагъан теплицаланы шагьарланы юву­гъунда ерлешдирсе пайдалы болур.

 

 

Н. Байболатов.

Суратда: генгешни ортакъчылары.