Мен айтма сюеген зат: бизин Гьели юртда халкъны гьайын этеген, юртну тарихин ахтарагъан бир асил Хосар Хосаров деген улан бар. Ону гьаракаты булан юртну белгили адамларыны гьакъында хыйлы тарих материал жыйылгъан ва жыйылып да тура.
Бугюнлерде Хосар, видеосу, сурат чыгъарагъан аппараты булан Гьели орта школаны къурум ишлеге къарайгъан завучу Рагьманият Ягьияеваны да алып, охувчу яшлар булан давдан къайтмай къалгъан адамлары бар агьлюлеге гирип, олар булан лакъыр этип, архивлерден тапгъан янгылыкъларын айтып, агьлюдегилер билеген затланы ахтарып, тезги суратланы жыйып туралар, оланы гьакъында китап чыгъарма да сюелер.
Воллагь, сизге охувчу яшлар геле, сизин булан ёлукъма сюе деп магъа да хабар гелди. Мен де бираз тамаша болдум: мен не этгенмен мени булан ёлукъмагъа деп эсиме гелди. Тек ёлугъув башгъачалай болду. Рагьманият ёлугъувну башлай туруп, булай сёйледи: «Юртубузну давда ортакъчылыкъ этген адамлары да бите бара. Давну яшлары дейген маънада оьсюп гелеген яшлар бар затны унутуп къалмасын учун, уллу класдагъы яшлар булан давда адамларын тас этген агьлюлер, дав йылларда тувгъан яшлар булан ёлугъувлар оьтгеребиз. Сизге де сени анангны уланкъардашы Макъсут Акъаевни эсгерип гелгенбиз. Патимат, сизин анагъыздан англагъан затыгъыз бар буса, анангны уланкъардашыны гьакъында хабарласанг, биз сизге тынглайбыз», – деп тергевюн магъа бакъдырдылар.
– Мени анамны уланкъардашы Макъсут 1915-нчи йылда тувгъан, ол юртлу къызны бек сююп къошулгъан. Йыл да битгинче, яшгъа авур сюйгенин де къоюп, 1941-нчи йыл Ватанын фашист елевчюлерден якълама гете. Ол гетип, бираздан агьлюсю улан таба. Огъар да Макъсутну атасыны аты къоюла. Эрине де бозарып, ана, дагъы эрге де бармай, агьлюсюн къаравуллап оьлюп де гете. 2009-нчу йылда уланы да дюньядан гете. Шондан къалгъан Макъсутну аты къоюлгъан улан да, бир къыз да бар. Уьйленгенлер, Магьачкъалада яшайлар.
Юртда буса менден ювукъ адамы ёкъ. Мен анамны уланкъардашы къачан гечингенни де, къайда гёмюлгенни де билмеймен. Анам да билмей болгъандыр, ол охуп-язып болмай эди. Тек оьлген деп хабар гелгенде, чачларын да гесип, гючлю яс этгени гьакъда магъа иш ёлдашым Ибрагьим Бийболатов айта эди. «Тазиятда эретургъан эренлер де ананг айтагъан яс ваягьлагъа йыламай чыдап болмай эди, нече де гючлю сарнап да, айтып да бола эди», –деп хабарлай эди. «Сарай, бираз сабур бол, Аллагьны ишине амал ёкъ», – деп, кёплер мени анама насигьат эте болгъанлар. Анама, ата-анасындан айрылып, биргине-бир амалына бозарып турагъан гишиге шолай хабар гелсе, нечик бола? Ол бозламай, ол йыламай, ким йыласын?
Бозлай къалсын давну отун якъгъанлар! «Мени къаравулла» деген берилишге язма сюе эдим анамны уланкъардашыны гьакъында. Къачан оьлгени, къайда гёмюлгени гьакъда сорав этип, балики, сав къалып да болма бола, о якъларда уьйленип, яшы-башы бар буса дейген ойлар да геле башыма. Шо берилишден таба хыйлылар оьзлени адамларын табып сююнюп къала дегенде, Хосар: «Менде анангны уланкъардашы гечингени гьакъда извещение бар, мен сагъа гёрсетермен, архивден тапгъанман», – деди.
Мени юрегим шо хабардан ажайып сююндю. Яшавда бирев де, бир зат да унутулмайгъанына, яшавда халкъны гьайын этеген уланлар, къызлар барына гьакъ юрекден инандым.
Хосар, Рагьманият, яшлар, сизин этеген пайдалы ишигизни ахырына чыгъармагъа сизге Аллагь савлукъ берсин. Оьсюп гелеген наслуну кёгюн бир заманда да къара булут япмасын. Барыгъызгъа да насипли болугъуз, яхшылыкълагъа юрюй къалыгъыз деме сюемен.
Бу команда юртда хыйлы ожакълагъа гирген. Оьзлени ахтарып геле деп, оланы арив кюйде столлар да къуруп къаршылагъанлар, олар барысы да сююнгенлер. Хыйлыдан берли булай ишлер къалып тура эди. Ахтарып, сыйлап гелгенигиз саялы сизге баракалла, Аллагь янындан сыйлы болугъуз деп ёлгъа салгъанлар. Команда баргъан ожакъланы санаву кёп. Къалгъанланы да юреклерин сююндюрме шо командагъа Аллагь къуват берсин, шу ишигиз мердешге айланып къалсын.
Команданы башын тутгъанлагъа, ону ортакъчыларына, давну йылларында тувгъан яшлагъа, давдан адамлары къайтмай къалгъан агьлюлеге, юртда бар Афгъанистанда, Венгрияда, Мычыгъыш Республикада болгъан къалмагъалланы ортакъчыларына гьакъ юрекден савлукъ, агьлюлерине татывлукъ, шатлы гюнлер, ачыкъ кёк ёрайман.
Нечакъы бола буса да къыйын заманлар гелген. Гьар гюн – атышыв, атылтыв. Бир гюнагьсыз адамлар, жап-жагьил яшлар, яшайым дегенде, яманланы къолундан негьакъ яшавдан гете. Уланлар, къызлар шагьит болабыз деп, оьзлени оьзлер атылта, Аллагьны алдына къараюзлю болуп баралар.
Неге ярамай бу уьч гюнлюк дюньяда бизге татывлу, татли кюйде, бирев-биревден сююнюп, бирев-биревге кёмек этип яшамагъа?
Бугюнлерде Хосар, видеосу, сурат чыгъарагъан аппараты булан Гьели орта школаны къурум ишлеге къарайгъан завучу Рагьманият Ягьияеваны да алып, охувчу яшлар булан давдан къайтмай къалгъан адамлары бар агьлюлеге гирип, олар булан лакъыр этип, архивлерден тапгъан янгылыкъларын айтып, агьлюдегилер билеген затланы ахтарып, тезги суратланы жыйып туралар, оланы гьакъында китап чыгъарма да сюелер.
Воллагь, сизге охувчу яшлар геле, сизин булан ёлукъма сюе деп магъа да хабар гелди. Мен де бираз тамаша болдум: мен не этгенмен мени булан ёлукъмагъа деп эсиме гелди. Тек ёлугъув башгъачалай болду. Рагьманият ёлугъувну башлай туруп, булай сёйледи: «Юртубузну давда ортакъчылыкъ этген адамлары да бите бара. Давну яшлары дейген маънада оьсюп гелеген яшлар бар затны унутуп къалмасын учун, уллу класдагъы яшлар булан давда адамларын тас этген агьлюлер, дав йылларда тувгъан яшлар булан ёлугъувлар оьтгеребиз. Сизге де сени анангны уланкъардашы Макъсут Акъаевни эсгерип гелгенбиз. Патимат, сизин анагъыздан англагъан затыгъыз бар буса, анангны уланкъардашыны гьакъында хабарласанг, биз сизге тынглайбыз», – деп тергевюн магъа бакъдырдылар.
– Мени анамны уланкъардашы Макъсут 1915-нчи йылда тувгъан, ол юртлу къызны бек сююп къошулгъан. Йыл да битгинче, яшгъа авур сюйгенин де къоюп, 1941-нчи йыл Ватанын фашист елевчюлерден якълама гете. Ол гетип, бираздан агьлюсю улан таба. Огъар да Макъсутну атасыны аты къоюла. Эрине де бозарып, ана, дагъы эрге де бармай, агьлюсюн къаравуллап оьлюп де гете. 2009-нчу йылда уланы да дюньядан гете. Шондан къалгъан Макъсутну аты къоюлгъан улан да, бир къыз да бар. Уьйленгенлер, Магьачкъалада яшайлар.
Юртда буса менден ювукъ адамы ёкъ. Мен анамны уланкъардашы къачан гечингенни де, къайда гёмюлгенни де билмеймен. Анам да билмей болгъандыр, ол охуп-язып болмай эди. Тек оьлген деп хабар гелгенде, чачларын да гесип, гючлю яс этгени гьакъда магъа иш ёлдашым Ибрагьим Бийболатов айта эди. «Тазиятда эретургъан эренлер де ананг айтагъан яс ваягьлагъа йыламай чыдап болмай эди, нече де гючлю сарнап да, айтып да бола эди», –деп хабарлай эди. «Сарай, бираз сабур бол, Аллагьны ишине амал ёкъ», – деп, кёплер мени анама насигьат эте болгъанлар. Анама, ата-анасындан айрылып, биргине-бир амалына бозарып турагъан гишиге шолай хабар гелсе, нечик бола? Ол бозламай, ол йыламай, ким йыласын?
Бозлай къалсын давну отун якъгъанлар! «Мени къаравулла» деген берилишге язма сюе эдим анамны уланкъардашыны гьакъында. Къачан оьлгени, къайда гёмюлгени гьакъда сорав этип, балики, сав къалып да болма бола, о якъларда уьйленип, яшы-башы бар буса дейген ойлар да геле башыма. Шо берилишден таба хыйлылар оьзлени адамларын табып сююнюп къала дегенде, Хосар: «Менде анангны уланкъардашы гечингени гьакъда извещение бар, мен сагъа гёрсетермен, архивден тапгъанман», – деди.
Мени юрегим шо хабардан ажайып сююндю. Яшавда бирев де, бир зат да унутулмайгъанына, яшавда халкъны гьайын этеген уланлар, къызлар барына гьакъ юрекден инандым.
Хосар, Рагьманият, яшлар, сизин этеген пайдалы ишигизни ахырына чыгъармагъа сизге Аллагь савлукъ берсин. Оьсюп гелеген наслуну кёгюн бир заманда да къара булут япмасын. Барыгъызгъа да насипли болугъуз, яхшылыкълагъа юрюй къалыгъыз деме сюемен.
Бу команда юртда хыйлы ожакълагъа гирген. Оьзлени ахтарып геле деп, оланы арив кюйде столлар да къуруп къаршылагъанлар, олар барысы да сююнгенлер. Хыйлыдан берли булай ишлер къалып тура эди. Ахтарып, сыйлап гелгенигиз саялы сизге баракалла, Аллагь янындан сыйлы болугъуз деп ёлгъа салгъанлар. Команда баргъан ожакъланы санаву кёп. Къалгъанланы да юреклерин сююндюрме шо командагъа Аллагь къуват берсин, шу ишигиз мердешге айланып къалсын.
Команданы башын тутгъанлагъа, ону ортакъчыларына, давну йылларында тувгъан яшлагъа, давдан адамлары къайтмай къалгъан агьлюлеге, юртда бар Афгъанистанда, Венгрияда, Мычыгъыш Республикада болгъан къалмагъалланы ортакъчыларына гьакъ юрекден савлукъ, агьлюлерине татывлукъ, шатлы гюнлер, ачыкъ кёк ёрайман.
Нечакъы бола буса да къыйын заманлар гелген. Гьар гюн – атышыв, атылтыв. Бир гюнагьсыз адамлар, жап-жагьил яшлар, яшайым дегенде, яманланы къолундан негьакъ яшавдан гете. Уланлар, къызлар шагьит болабыз деп, оьзлени оьзлер атылта, Аллагьны алдына къараюзлю болуп баралар.
Неге ярамай бу уьч гюнлюк дюньяда бизге татывлу, татли кюйде, бирев-биревден сююнюп, бирев-биревге кёмек этип яшамагъа?
Не етишмей бизге, гьейлер,
Яшамагъа бу дюньяда.
Яман этеген адамлар,
Тувмагъанмысыз анадан!
Ана сютню эммегенми?
Яманлыкъдан безмегенми?
Дав болса, шав болагъанны
Бу намартлар сезмегенми?
Пана дюнья, пашман ахырат,
Болмайбыз болуп парахат.
Гьей, яманлар, эс табыгъыз!
Къоюгъуз юхлама рагьат.
Дав сюйгенни башы тюшсюн,
Дав болардан умут уьзсюн.
Дав сюеген давлубазлар
Дав отуна оьзлер гюйсюн.
Давдан улан да тувмады,
Давдан савлукъ да болмагъан.
Давда къырылгъан инсанны
Башы гьали де толмагъан.
Патимат Пахрутдинова.
Гьели юрт.
СУРАТДА: Абдулла Батырмурзаев (ортада) колхоз бузулгъунча
устаханада ишлеп тургъан.
Атасыз оьсген улан эки агъасын да дав майданларда тас этген.
