Супуяханым Къазмада тувгъан ва оьсген. Ону анасыны уланкъардашы Магьаммат Бийболатов язывгъа пагьмулу адам болгъан ва 1960-нчы йылларда ону «Къынгыр бутакълар» деген сатира ва юмор китабы да чыкъгъан. Супуяханымны анасы да къумукъ халкъ авуз яратывчулугъун бек билеген къатын болгъан. Шоланы таъсири болма ярай, ол гиччилей къумукъ адабиятгъа исине, кёп китаплар охуй, оьзю язма да къарай.
Ерли школаны битгенде ол Хасавюртдагъы педучилищеге тюшюп охуй. Къумукъ тилге сюювю ва огъар гьасиретлиги мунда дагъы да гючлене. Шо ягъындан билимин дагъы да теренлешдирмек муратда педучилищени битдиргенде, Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетини рус-дагъыстан бёлюгюнде охуп, ону да уьстюнлю кюйде тамамлай.
Язывлары расланып, Супуяханым кёстекли Салим булан уьй болалар. Муаллим эр-къатын башлапгъы йыллар Кёстекни хоншусундагъы Пятилетка юртдагъы школада ишлейлер. Артдагъы 21 йыл – Кёстек орта школадалар. Салим, Супуяханымгъа янгыз эр тюгюл, сырдаш ва къурдаш да дюр. О да – оланы насиби.
Супуяханымны язгъанлары печат этилегени кёп болмай. Ону башлапгъы шиърулары «Къумукъ тюз» газетде, сонг-сонг «Ёлдашда», «Тангчолпанда» чыгъа башлай. 2012-нчи йылда «Абусупиян» деген китап издательствода ону «Гёзел дюньям» деген шиъруларыны жыйымы да чыкъды. 2013-нчю йылда буса Супуяханымны шиъруларыны бёлюгю Дагъыстан китап издательствода «Булакъ башда ёлугъув» деген жыйым китапда чыкъды.
Супуяханым шиърулардан къайры, къумукъ ва орус тиллерде макъалалар да яза, орус тилден къумукъчагъа уста кюйде таржума да эте. Тек ону аслу касбусу – муаллимлик. Бу касбуну да ол ким де сукъланардай юрюте. Ону яшлар сюе, иш ёлдашлары абурлай. Ол гертилей де уьлгюлю муаллим, ишине толу кюйде берилгенни биз ону дарсларында болуп да гёргенбиз. Шу сёзлени язмагъа тынч, олар гючден чыгъарылмай, оьзлер агъылып геле. Неге тюгюл, олар гьакъ юрекден айтыла. 2013-нчю йылда Супуяханым ана тилни муаллимлери учун «Къумукъ тилден ва адабиятдан 5–9 класлар учун тематика планлар» деген китапны да чыгъарды. Шо да – методика пособиелер етишмейгенликден къыйналагъан ана тилни ва адабиятны муаллимлери учун уллу савгъат.
Гьали гелейик Супуяханым Бийболатованы поэзиясына. Мекенли адам бары да яндан мекенли бола дейгени герти экен. Ону хасиятын билип, ишине сукъланагъан адам шиъруларын да ушатмай болмажакъ. Супуяханымны шиъруларыны баш белгиси – олар гьакъ юрекден язылагъанлыкъ. Ол юрегинден оьтгермеген затны язмагъан деме де болмайбыз. Биревлер тилеп язагъан гезиклер де бола. О да тилекни гери уруп болмайгъанлыгъындандыр. Тек ону бир хыйлы шиърулары юрегини агьы булан язылгъанына инанабыз.
Супуяханымны гючлю этеген дагъы да не бар деп сорайгъанлар болса, къошма болабыз. Ол инсанны, табиатны, оьзю этеген ишин кёп сюе. Сююв булан ярашынгъан къайсы иш де уьстюнлю болмай къалмай.
Ол халкъны арасында яшап, халкъны дертин оьзюнюки этип яза ва шолайлыкъда гьар сёзюне охувчуну да инандыра. Ону охугъанда биз: «Къарагъыз да, мени ичимдеги ойланы язып къойгъан», – деп тамашалыкъ этебиз. Мисал учун, патриот темагъа язылгъан шиърулары башгъаланы да шолай тамашагъа къалдырадыр.
Дагъы да айтсакъ, Супуяханым къумукъ тилни яхшы биле. Адабият тилни йимик халкъны бай авуз тилин де мекенли сезе ва шо байлыкъны тийишли еринде къоллап бола. Профессионал шаир болмаса да, шиъру тизивню сырларына да тюшюнген. Ингдеси – ол еринде турмай, охуй, уьйрене, пагьмусун чарлай.
Супуяханым Къумукътюзде юрюлюп турагъан терс ишлени, кемчиликлени, осаллыкъланы гёрюп, рагьат туруп болмай. Шоссагьатына юреги айтгъанны этип, къайсы къувунгъа да, агьамиятлы агьвалатгъа да сеслене. «Авзунга сув алгъанмысан, къумугъум» деген шиъру Алимсолтан Алхаматовну оьлтюрювге сесленип язылгъан ва бир нече оьзге шиърулары шолайларындан.
Супуяханымны яратывчулугъунда бизин учун лап аслу аламатлар – ону рагьатсыз юрегини янывлары, патриот ругьу ва инсанлыкъ гьислери.
Рашит Гьарунов.
Супуяханым Бийболатова
Азиз анам
Азиз анам, къарагъансан суратдан
Къашларынгны бираз тююп сен неге?
Къызынг сенсиз турагъанны не этип
Сюемисен йыракълардан гёрмеге?
Мен сенсиз де яшап бола экенмен:
Аш да ашайман, сув да гете ичиме.
Чыракъ йимик шавла берип турагъан
Гюлдей юзюнг баргъа юрек ичинде.
Яшларымны уллу болгъан яшлары,
«Анавум» деп энни магъа ушана.
Алдын оьзюнг яшларыма болгъандай,
Мен де дюрмен нече яшгъа уллана.
Амма сендей сюеменми оланы?
Сени йимик балым бармы тилимде?
Анам, сени исси балгьам сёзлеринг,
Вай, не сыйлы болгъан, гьали билине.
Шаирликни адам тюгюл сайлайгъан…
Арап урлукъ демли ерге чачылып,
Тенгсиз Пушкин рус шаир деп билинген.
Таргъу шавхал салгъан гиччи урлукъдан –
Тарковскийлер оьктемлиги элимни.
Умму Камал сав дюньягъа танывлу,
Къумукъланы урлугъундан алгъан эс.
Инг пагьмулу тюрк шаир деп билинип,
Пасигь сёзню теренине о да ес .
Мурат Аджи Аресейде турса да,
Къумугъумну урлугъуну гьайында.
Огъар да сёз тапма къарай кёплери,
Этмесе де къумукъну гьеч гьайын да.
Къумукъ оьлюп къалмасын деп турагъан,
Къумукъланы къарай ерге урмагъа.
Оьзден халкъым Шималини елеген
Болгъай эдинг гене къайтып турмагъа.
Гелип сагъа алдагъы гюч ва къуват,
Гётермеге болса эди оьрлеге.
О заманда ярыкъ берип янгыдан,
Гюнеш шавла чачар эдинг ерлеге.
Тек шаирни ахтармагъыз тамурун,
Миллетинден къошма да ёкъ, тайма да.
Зайналабит къагьрумандай эренлер
Оьлген, амма герти сёзюн къоймагъан.
Шаирликни урлукълары бар буса,
Чыгъажакъ о эринлерин ярып да.
Тюрлю ойлар елегенде башынгны,
Язмай къойма къавшалып да, талып да.
Шаирлик – о оьрден гелген бир ниъмат,
Аллагь сюйсе, оьзю оьсюп турагъан.
Аллагь сагъа ихтиярны бермесе,
Тил тутулуп, сёз де чыкъмай къалагъан.
Чувлукъну сюйсем де…
Язма кепим геле мени сав дюнья
Чомулгъанда бир тамаша чувлукъгъа.
Шиърум тувуп битгенчеге сюймеймен
Бирев гелип къалгъанны да ювукъгъа.
Хасилерде тура бусам доланып,
Бир токътамай йыр язаман мен гьаман.
Генг бахчамда оюм да генг, гьисим де,
Тек, нетесен, къаламым ёкъ, гьай аман.
Узун ёлда янгыз бусам сююнюп,
Оьз-оьзюме гёнгюревлер этемен.
Ойларымны бузма сюймей бир-бирде
Ёлукъгъангъа икрам этип оьтемен.
Мунча булай адам толгъан дюньяда
Магъа шыплыкъ къайдан болсун гьар заман.
Ойларымны, гьислеримни халкъыма
Айтып битмей оьлермен деп къоркъаман.
Туврасын айтгъан тувгъанына ярамас
Тюзюн тувра айтагъангъа бетине
Чини уллу, не гиччи деп къарамай,
Оьлет чакъы сюймей мени нечелер,
Бирлери чи гёзю гёрюп ярамай.
Неге тюгюл майламайман гьеч затны,
Тюзге тюз деп ва яхшы деп айтаман.
Тюзсюзлюкню гёрсем, амма къайнашып
Йиберемен ерсизде де, гьай аман.
Тек бирев де сюймей тюзюн айтгъанны,
Ялынчлыны, яревкени бек сюе.
Иржайышып огъар ачар къулачын,
Сагъа буса гёз аралта, къаш тюе.
Иши кимни юрюй, алып къарасанг,
Тюзню тюгюл, о бермей чи гьеч мая.
Тюзюн айтса сюймей гьатта яшлар да,
«Олаймы?» – деп, башгётерип хохая.
Неге?
Не тамаша, башмайыма гюч эте
Дюньялагъа Адам нечик гелгени,
Къабургъадан яралгъаны Гьаваны,
Халкълар нечик тилни, сёзню билгени.
Нечик топуракъ парх- пархына ярылып,
Денгиз сувлар кёп ерлени алгъаны.
Бар деген бар мол къыр жанлар къырылып,
Ерни юзюн бузлар къуршап къалгъаны.
Шо заманда Аллагь оьзю буюруп,
Инсан къавум тирилгени, оьсгени.
Заман гелип, отну билип адамлар
Чий этлени ашамакъдан кюсгени.
Ругьу оьсме башлагъаны адамны,
Уьстге – опуракъ, турма уьйлер этгени.
Алышына туруп девюр, заманлар,
Алам ярып, космосгъа да етгени.
Уьйренгени чалт-чалт гьисап этмеге,
Йыракъны да тартагъаны ювукъгъа.
Сибирде де къурагъаны шагьарлар,
Къарамайлы къыркъ градус сувукъгъа.
Бар зат арив – яшав майдан генглеше,
Амма бир зат къоймай мени ял тапма.
Тонлап ашлыкъ тёге бирев денгизге,
Башгъа бирев экмек излей бир хапма.
Акъ атны къара тайы
Яз эртени, гюнеш яя шавласын,
Айлана якъ аясыдай къолунгну.
Алдым булан къача узун сызагъы
Оьзю булан мен барагъан ёлумну.
Мени гёзюм арекдеги акъ атда
Къырыйында къара тайы булангъы.
Тамашаман бир-бирине исинген,
Турушуна, гёзелине буланы.
Акъ сютдей ат ялай къара баласын,
Бала ичме авзун элтген елинге.
Акъ тор атны ел тербетип ялынын
Бетин ябып, ошата яш гелинге.
Акъ къашгъалы къара тайы байталны
Алай ёнкюй анасына телмирип,
Сав аламда олар оьзлер янгыздай
Къуванчындан етти кёкде, мен билип.
Алимсолтангъа
Къумукъ халкъны оьктемлиги, оьрлюгю,
Савлай элге танытдырдынг Кёстегинг.
Нажжас ойлу душманланы гюллеси
Тешип чыкъды Эдилдей генг юрегинг.
Къумукътюзюнг ойларынга сыйдырып,
Сен белсендинг халкъгъа къуллукъ этмеге.
Хапарсыздан юрек бавунг уьзюлюп,
Болмай къалдынг умутлагъа етмеге.
Чакъсыз гирген къабурунгну уьстюне
Ёлдашларынг салам берип гелерлер.
«Алимсолтан» деген къоччакъ атынгны
Тувгъанлардан тувгъанлар да билерлер.
* * *
Алгъа гетмек эди сени мурадынг,
Халкъынгны да гётермеге оьрлеге.
Алтын белги тийишли эди салмагъа
Сендей къоччакъ, сендей игит эрлеге.
8-12. 10. 09 й.
