Зулейха Хапчаева:

     Къарачаевск шагьарда Умар Алиевни атындагъы Къарачай-Чергес пачалыкъ университетни декоратив инчесаният ва дизайн кафедрасыны заведующийи Алина Алиева ва Темиркъазыкъ Кавказ Къарачай-Чергес пачалыкъ академияны деканыны тарбия ишлеге къарайгъан заместители, педагогика илмуланы кандидаты, скульптор Зулейха Хапчаева.

             О масъаланы гьакъында айтайыкъ, бу масъаланы чечме къарайыкъ деп бир-биревге борч да салмай, таныш болгъан сонг эркин кюйде лакъыр этебиз. Лакъырны барышында белгили болгъаны йимик, тахшагьарыбыз Москвада «Россаккредитагентство» деген къурум бар. Шо къурум Россияны оьр охув ожакъларында студентлер танглайгъан касбуланы мекенлешдирив булан машгъул бола. Демек, оьр охув ожакъ янгы касбулардан билим берме сюе буса, шо ожакъны янгы къошагъан касбугъа гёре билим берме имканлыгъы бармы, дарс беривчюлери, янгы инновация технологиялары бармы ва студентлер учун оьзге тийишли болагъан имканлыкълар яратыламы…? Оьрде эсгерилген къурумдан гелген хас касбучулар гьар янындан тергеп, гьакълашып, шу оьр охув ожакъ янгы касбулагъа студентлени уьйретме бола деп къарар чыгъара. Шолай къарарны чыгъыву да оьрде эсгерилген, бизге гелген къонакълардан гьасил бола. Дагъыстанны оьр охув ожакъларында шолай ишни юрютмекни Москвадагъы къурум олагъа тапшургъан. Тапшурагъанда да: «Онда гьал бек къувунлу, сакъ болугъуз. Барма тартына бусагъыз, борч салмайбыз», – деп де айтгъан. Алина Алиева алда да бир нече керен ишине байлавлу Магьачкъалада болгъан.

–Гьар гелсем, мени кёп сююп, сююнюп къаршылайлар,–дей ол.– Мени мунда къурдашларым да бар. Къонакъны бизде де сюе. Тек сизде башгъача, оьте кёп сюе, абурлай… Сиз онда сакъ болугъуз, ондагъы гьал яхшы тюгюл дей эди Москвадагъылар. Мен чи гёрмеймен мунда къувунлу гьалны. Бизде йимик парахат айланалар. Бир-биревге иржайып тюгюл эсе сёйлемей. Телевидениеден, радиодан гьалны оьрчюкдюрюп айтагъаны гёрюнюп тура…

– Магьачкъала шагьарны мен де бек ушатаман,–деп лакъыргъа къошула Зулейха. – Бир янында – Таргъу тав, бир янында – Хазар денгиз. Бу – уллу гёзел табиаты булангъы ер. Денгизге гелмеге гьасирет къалабыз. Ял алма барайыкъ деп йылдан-йылгъа планлар къуруп юрюйбюз. Ериндегилер шолай сююп де билмейдир денгизин…

– Сююп чю билебиз, барылмай къала…

– Биз де шолайбыз. Яныбызда Домбайгъа барма бир сагьат ёл бар. Онда ял алмагъа дюньяны кёп-кёп ерлеринден адамлар геле. Биз буса барма заман тапмай къалабыз…

–Бизин къурдашыбыз Абдулзагьир Мусаевни таныйгъаныгъыз, байлавлукъ юрютегенигиз кёп боламы?

–Абдулзагьир булан биз 2006-нчы йыл таныш болдукъ,–дей Алина Алиева. –Университетдеги худграф факультетни юбилейине байлавлу конференциягъа чакъырылгъан эдик. Алда мен ону гьар тюрлю жыйынларда гёрюп «хошгелди-савбол» булан таный эдим. Ол этген суратланы бек ушатаман. Шо гезик гелгенде ону этген ишлерине къарап гьайран болдум. Пагьмусу, бажарывлугъу, жагьлыгъы баргъа гьайран да болдум, сююнме де сююндюм.

– Бизде миллетин сорайгъан гезиклер кёп бола, – деп къошула лакъыргъа Зулейха. – Къарачайлымысан, чергесмисен деп болалар. Абдулзагьир булан шонча заман танышбыз. Миллетинг кимдир деп сорама чакъы себеп болмагъан. Ону къумукъ экенин билмей тургъанман. Биз тамурубуз тюрк къардаш миллетден экенибизге сююндюм. Ол къумукъча, мен оьзюмню тилимде де сёйлеп йиберебиз, бир-биревню арив англайбыз.

– Къарачайда бизин Алиев булангъы фамилияланы, – деп лакъыргъа къошула Алина Алиева, – къумукъ уланлар деп къаршылай. Неге тюгюл де бизин тухумну алда яшагъанлары айтып гелеген кюйде, бырынгыдан берли олар Къумукъдан чыкъгъан. Бир гезик 1-нчи каналгъа къарайман, Москвада Абдулзагьирни гёрсете. Мен сююнген кюй! Къарагъыз, Москва къумукъ уланны гёрсете, бизин улан, къардашыбыз деп йибердим. Оьктем болдум. Телефону болгъан буса, Абдулзагьирге сёйлей эдим. Шо гезик ону выставкасына гелдик. Ол этген бир сурат бек тергевюмню тартды… Сари къайыр дангыллыкълар, ариден тюелер гёрюне… абстракция, суратны алдындан тайып болмайман, шонча да тарта…Бу суратны бизин дарс беривчюбюз этген дей оьктем кюйде бир студент къыз…Гьали гелгенде ол дарс береген студентлени ишлерине къарайман. Абдулзагьирни пагьмусу, «къолу» гьис этиле оланы ишлеринде. Оьзюню билимин, пагьмусун студентлеге де етишдирип болмакъдан уллу гьюнер болармы!? Шо нечакъы да яхшы. Ону суратларында юрегини бир гесегин салып ишлейгени гёрюне. Ол этген суратлар адамны макънатис йимик оьзюне тарта. Къарай туруп, суратны алдындан тайып болмай ойлаша къаласан. Уллу пагьму да, уста да, касбучу да дюр деп айтма боламан.

– Сизин выставкагъыз Магьачкъалада болду чу…

– Болду, галереяда.

– Магьачкъаланы орамларындан бара бусакъ, мен ушатагъан адамлар оьте, яда буса эретуруп лакъыр эте, – дей Зулейха. – Билмеймен, негер буса да оланы гьар-бир къардашыма ошатаман. Ахтарып къарасакъ, къумукъ тиштайпалар болуп чыгъа. Худграфда ишлейген тиштайпаны бек ушатдым, Зумрут бугъай аты да. Къумукъ къатын экен… Айтагъаным, къумукъ миллетге къаным тартамы, жаным тартамы, билмеймен. Шолай, оьзюмден ихтиярсыз оланы къумукъ экенин айыраман, сеземен, ушатаман, къувана къаламан. Сонг да, къарачайлыны да, къумукъну да русча сёйлейгенде онча акценти болмай.

– Магьачкъалагъа биринчилей гелгеним эсимден таймай. Орам булан барабыз. Артдан биревлер бизин тилде сёйлей. Гьуя, бизинче сёйлейлер деп къычырып айтып къойгъанман. Аста, о бизин къумукъларыбыз сёйлей, деди къурдашым. Шо замандан берли (1980йыл) Анжини оьзюмню шагьарым йимик гёремен. Ишде, уьйде бир сёз болса, гьали гетежекмен Магьачкъалагъа, онда къалып къалажакъман дей боламан. Гьашыкъбыз шагьаргъа да, къардаш миллетибизге де.

– Анжини орамларындан барагъанда сизге къарачайлылар деп бирев де айтмажакъ, муна, къумукъ къызлар бара деп айтажакъ…

– Кёп савболугъуз. Сизин де Къарачай-Чергесиягъа къонакълай чакъырабыз, гелигиз!

Я. БИЙДУЛЛАЕВ.