СССР-де шо комплекс, биринчилей, 1931-нчи йылда башлангъан. 1991-нчи йылда совет девюр тозулгъанда, о девюрню бары да аламатлары да тарихге дёндю, гьасиликалам, ёкъланды. Коммунист партияны пайдалы идеяларын унутсакъ да, «Интернационалдагъы»: «Оьтген девюрню аламатларын кюрчюлерине ерли тозайыкъ..!» – деген сёзлерине яхшы тюшюнгенбиз. Ахырын ойлашмай бузабыз, янгыдан тизебиз.
ДОСААФ шо йылларда тозулду, сонг янгыдан къурулду. «Загьматгъа ва оборонагъа гьазирлик» тозулду, гьали янгыдан ачыла. Этилеген ишлер Россияда алданокъ ойлашылып этилмей, этилеген ишлени, гёрюлеген чараланы тюзсюзлюгюн яшавда сынамасакъ, ону къабул этмейбиз. Гьали яшёрюмлер этме зат билмей, ичкиге, наркоманиягъа уьйренегенни, яшёрюмлени масъаласы жамиятны, пачалыкъны къолундан чыгъып барагъанны гьисапгъа алып, не булан буса да оланы машгъул этмек гёз алгъа тутулгъан.
«Загьматгъа ва оборонагъа гьазирлик» деген комплекс адамланы яш заманындан башлап яшавгъа уьйрете, къаркъарасын чыныкъдыра. Янгы комплексни чараларыны планын гьазирлемек РФ-ни Гьукуматына 30-нчу июнгъа ерли болжалгъа тапшурулгъан. Нормаларын белгилеме 1-нчи августгъа ерли болжал белгиленген.
«Загьматгъа ва оборонагъа гьазирлик» деген комплекс совет девюрде яратылса да, о комплексге бары да ерде бирни йимик мекенли янашыв ёкъ эди. 60-нчы йылларда асгер къуллукъгъа барагъанда, Хасавюртдагъы военкоматда ГТО-ну белгиси бизге де тапшурулду. Алгъасавлукъда оьтдюмю, нечик болду, биз чапма да чапмадыкъ, не атылма да атылмадыкъ, не граната атмадыкъ. Тек ГТО-ну белгиси бизин тёшюбюзню де безеди. О девюрде де кёп затлар гёземеликге этиле эди. Амма школада охуйгъанда, гьаракатчы адамланы къастлыгъы булан шо комплексни нормаларын толтурмакъ учун къаныгъывлу кюйде уьйрене эдик.
Гьар этилеген иш шо ишни юрютеген, ёлбашчылыкъ этеген адамдан гьасил болагъаны белгили. Гьаракатчы, къастлы адам буса, ону къолунда иш къайнай. Бу ишге, биринчилей, шолай физкультураны ва спортну законларын билеген адамны башчы этме тюшедир.
Гьалиги заманда шагьардагъы уьйлени абзарлары автомобилден толуп, бир метр бош ер къалмайгъанда, «загьматгъа ва оборонагъа» гьазирлик гёрме кёп четимликлер тувулуна. Ондан къайры да, гьали адамлар янгы шартлагъа уьйренген. Шагьарларда маршрут автомобиллени гьайдавчулары акъча жыймакъ учун не ерде токътатмагъа да рази экенинден пайдаланып, адамлар яяв эки абат алма да сюймейген, оьктемлик этеген болуп къалгъанлар. Школаларда физкультура ва спорт майданлар, спортзаллар аз болгъан.
Буса да гьаракатчы, ишин сюеген адам не ерде де имканлыкъ таба. Чабывгъа, атылывгъа, граната атма, турникде оюнлар этме кёп имканлыкълар тарыкъ тюгюл.
Балики, болажакъ программада ГТО-гъа гьазирлик гёрювню шартлары белгиленир, охувчу яшланы физкультурагъа къуршайгъан имканлыкълары гёрсетилер. Амма бизин уьлкеде адатлангъан кюйде, закон къабул этилди – къалгъаны бизге авара тюгюл деп къойса, озокъда, гёз алгъа тутулгъан чараны пайдасы болмас. Яшланы, уллуланы «Загьматгъа ва оборонагъа гьазирлик» деген комплексге къуршамакъ учун бир уллу умутну гёз алгъа тутма герекдир. Шо ишде савлукъну, таза яшавну мисаллар булан пропаганда этмек де аз роль ойнамас.
США-да школаланы, оьр охув ожакъланы гьарисини баскетбол, волейбол, регби, хоккей ва башгъа тюрлю командалары бары белгили. Онда оьзлени яхшы гёрсетген яшлагъа профессионал клублар гёз сала, оланы оьзлеге ала. Профессионал клублагъа ёл тапгъан яшлагъа гележек яшавуну гьакъында ойлашмаса да ярай, олар харж булан толу кюйде таъмин этилелер. Шолай оьр даражагъа талпынагъан шартлар бизде де яратылса, ГТО-ну жамият арадагъы пайдасы да, абуру да артар эди бугъай.
Физкультураны ва спортну оьсдюрювге багъышлангъан программа яшёрюмлени тамакю тартывдан, ички ичивден, наркоманиядан азат этме кёмек этер деген умут да бар. Тарбия масъалада уьлкебиз буссагьатгъы вакътиде дюньяны пачалыкъларыны арасында арт сыдыраларда деп айтсакъ да ялгъан болмас. Яшёрюмлер не пачалыкъ оьлчевде, не жамият оьлчевде тарбия масъалалагъа къуршалмагъан. Шо себепден болмагъа ярай, яшёрюмлени бирлери, сакъаллар да къоюп, вагьгьабыланы ёлун сайлагъан, башгъалары наркоманиягъа, ичкичиликге тарыгъан. Тиштайпалар да шолай. Бирлери башындан-аягъына ябагъан опуракълар гийип юрюй, башгъалары санларын ачып, «найнай» этип юрюйлер. Бир къайдагъа гелип, оьзюбюзге къыйышагъан милли опуракъланы гийип юрюсе, физкультурагъа къуршалса, ругь якъдан да, гюч якъдан да яшёрюмлеге ва савлай жамиятгъа пайдалы болур эди деп эсибизге геле.
ДОСААФ шо йылларда тозулду, сонг янгыдан къурулду. «Загьматгъа ва оборонагъа гьазирлик» тозулду, гьали янгыдан ачыла. Этилеген ишлер Россияда алданокъ ойлашылып этилмей, этилеген ишлени, гёрюлеген чараланы тюзсюзлюгюн яшавда сынамасакъ, ону къабул этмейбиз. Гьали яшёрюмлер этме зат билмей, ичкиге, наркоманиягъа уьйренегенни, яшёрюмлени масъаласы жамиятны, пачалыкъны къолундан чыгъып барагъанны гьисапгъа алып, не булан буса да оланы машгъул этмек гёз алгъа тутулгъан.
«Загьматгъа ва оборонагъа гьазирлик» деген комплекс адамланы яш заманындан башлап яшавгъа уьйрете, къаркъарасын чыныкъдыра. Янгы комплексни чараларыны планын гьазирлемек РФ-ни Гьукуматына 30-нчу июнгъа ерли болжалгъа тапшурулгъан. Нормаларын белгилеме 1-нчи августгъа ерли болжал белгиленген.
«Загьматгъа ва оборонагъа гьазирлик» деген комплекс совет девюрде яратылса да, о комплексге бары да ерде бирни йимик мекенли янашыв ёкъ эди. 60-нчы йылларда асгер къуллукъгъа барагъанда, Хасавюртдагъы военкоматда ГТО-ну белгиси бизге де тапшурулду. Алгъасавлукъда оьтдюмю, нечик болду, биз чапма да чапмадыкъ, не атылма да атылмадыкъ, не граната атмадыкъ. Тек ГТО-ну белгиси бизин тёшюбюзню де безеди. О девюрде де кёп затлар гёземеликге этиле эди. Амма школада охуйгъанда, гьаракатчы адамланы къастлыгъы булан шо комплексни нормаларын толтурмакъ учун къаныгъывлу кюйде уьйрене эдик.
Гьар этилеген иш шо ишни юрютеген, ёлбашчылыкъ этеген адамдан гьасил болагъаны белгили. Гьаракатчы, къастлы адам буса, ону къолунда иш къайнай. Бу ишге, биринчилей, шолай физкультураны ва спортну законларын билеген адамны башчы этме тюшедир.
Гьалиги заманда шагьардагъы уьйлени абзарлары автомобилден толуп, бир метр бош ер къалмайгъанда, «загьматгъа ва оборонагъа» гьазирлик гёрме кёп четимликлер тувулуна. Ондан къайры да, гьали адамлар янгы шартлагъа уьйренген. Шагьарларда маршрут автомобиллени гьайдавчулары акъча жыймакъ учун не ерде токътатмагъа да рази экенинден пайдаланып, адамлар яяв эки абат алма да сюймейген, оьктемлик этеген болуп къалгъанлар. Школаларда физкультура ва спорт майданлар, спортзаллар аз болгъан.
Буса да гьаракатчы, ишин сюеген адам не ерде де имканлыкъ таба. Чабывгъа, атылывгъа, граната атма, турникде оюнлар этме кёп имканлыкълар тарыкъ тюгюл.
Балики, болажакъ программада ГТО-гъа гьазирлик гёрювню шартлары белгиленир, охувчу яшланы физкультурагъа къуршайгъан имканлыкълары гёрсетилер. Амма бизин уьлкеде адатлангъан кюйде, закон къабул этилди – къалгъаны бизге авара тюгюл деп къойса, озокъда, гёз алгъа тутулгъан чараны пайдасы болмас. Яшланы, уллуланы «Загьматгъа ва оборонагъа гьазирлик» деген комплексге къуршамакъ учун бир уллу умутну гёз алгъа тутма герекдир. Шо ишде савлукъну, таза яшавну мисаллар булан пропаганда этмек де аз роль ойнамас.
США-да школаланы, оьр охув ожакъланы гьарисини баскетбол, волейбол, регби, хоккей ва башгъа тюрлю командалары бары белгили. Онда оьзлени яхшы гёрсетген яшлагъа профессионал клублар гёз сала, оланы оьзлеге ала. Профессионал клублагъа ёл тапгъан яшлагъа гележек яшавуну гьакъында ойлашмаса да ярай, олар харж булан толу кюйде таъмин этилелер. Шолай оьр даражагъа талпынагъан шартлар бизде де яратылса, ГТО-ну жамият арадагъы пайдасы да, абуру да артар эди бугъай.
Физкультураны ва спортну оьсдюрювге багъышлангъан программа яшёрюмлени тамакю тартывдан, ички ичивден, наркоманиядан азат этме кёмек этер деген умут да бар. Тарбия масъалада уьлкебиз буссагьатгъы вакътиде дюньяны пачалыкъларыны арасында арт сыдыраларда деп айтсакъ да ялгъан болмас. Яшёрюмлер не пачалыкъ оьлчевде, не жамият оьлчевде тарбия масъалалагъа къуршалмагъан. Шо себепден болмагъа ярай, яшёрюмлени бирлери, сакъаллар да къоюп, вагьгьабыланы ёлун сайлагъан, башгъалары наркоманиягъа, ичкичиликге тарыгъан. Тиштайпалар да шолай. Бирлери башындан-аягъына ябагъан опуракълар гийип юрюй, башгъалары санларын ачып, «найнай» этип юрюйлер. Бир къайдагъа гелип, оьзюбюзге къыйышагъан милли опуракъланы гийип юрюсе, физкультурагъа къуршалса, ругь якъдан да, гюч якъдан да яшёрюмлеге ва савлай жамиятгъа пайдалы болур эди деп эсибизге геле.
