– Дагъыстанны халкъ хозяйствосу учун балыкъчылыкъ, алдан берли мердешленип гелген кюйде, къоллавчуланы пайдасына тарыкълы лап да агьамиятлы тармакъларыбызны бириси десек, гьакъыкъатдан ари болмас, – деди бугюнлерде Экологланы гюнюню гьюрметине оьтгерилген уллу мажлисде Дагъыстанны табии байлыкъларыны ва экология министри Набиюлла Къарачаев. – Тек не этерсен, алдагъы йылларда йимик, пачалыкъны янындан къоллавчуланы артып тербейген талапларын гьисапгъа алып, балыкъ оьсдюрюв булан машгъул болагъан тайпалар толу таъмин этилмей. Озокъда, бугюнгю къытлыкъны шартларында тувулунгъан къыйынлы гьал дагъыдан-дагъы четимликлеге чырмала. Шо саялы да бизге арт вакътилерде оьз рес­публикабыздагъы ва шолай да тышдагъы мадарлы тайпаланы (инвесторлар) акъча маяларыны, еслигиндеги мал-матагьыны бир къадарын балыкъ оьсдюрювге бакъдырып къоллама бажарсакъ, тышдан ташылып гелтирилеген балыкъ продукцияны алдына тогъас салынагъан вакътилерде лайыкълы ва асувлу гьаракат булан белгили натижалагъа етишмеге имканлыкълар болажагъы шекликни тувдурмай.

Гертиден де, артдагъы йылларда бизин республикабызны балыкъчылыкъ тарма­ гъында тувулунгъан къыйынлы гьал булан разилешмеге болмайсан. Тюзюн айтсакъ, артдагъы 10 йылны ичинде Дагъыстанда балыкъ байлыкъларыбызны пайдаландырывда гёз алгъа тутулгъан борчлар яшавгъа чыгъарылмай, ярты ёлда йырылагъаны теренден ойлашма ва гьаракатны хайыргъа бакъдырма, харжланы асувлу къоллама борчлу эте.  

Гьал гьалгъа, гьалива

балгъа гёре

Республикабызны балыкъчылыкъ тармагъында гьалиги заманда чалышагъан балыкъ оьсдюрме муштарлы тайпалар да токъташдырагъан кюйде, къоллавчуланы талапларын тергевсюз къойма ярамас. Олар да бугюн халкъ учун тарыкълы тармакъны оьсдюрювге тергевню гючлендирме таклиф эте.

Шо гьакъда Дагъыстанны Башчысы да ойлаша ва балыкъчылыкъны асувлугъун артдырмакъны ерли, республика, федерал къурумлардан, хас пачалыкъ къуллукълардан къатты кюйде талап этгени англашыла. Неге?

Неге десегиз, дагъысын айтмагъанда, 2005-нчи йылдан гьалиге ерли Дагъыстанда балыкъ тутув, демек, балыкъ байлыкъларыбызны къоллавчулар учун пайдаландырыв 4 керен аз болгъан. Демек, 18 минг тондан 4,5 минг тонгъа тёбен тюшген.

Не этмеге герек?

Белгили болгъан кююнде, шолай гьалны гьисапгъа алып, Дагъыстанда балыкъчылыкъны оьсдюрювге байлавлу «2013-2017-нчи йыллагъа ерли Дагъыстан Республиканы балыкъчылыкъ тармагъын оьсдюрювню гьакъындагъы» хас респуб­лика программа къабул этилинген эди. Озокъда, законланы, къарарланы, программаланы чыгъаргъан, белгилеген булан ишлер алгъа юрюмей. Айтмагъа сюегенибиз, алгъа салынагъан агьамиятлы борчланы, умуми планланы яшавгъа чыгъармакъ учун борчларына намуслу кюйде янаша­гъан къурумлар ва оьз ишинде бай сынав топлагъан касбучулар герек. Иш шону булан да битмей. Балыкъ оьсдюрювге муштарлы тайпаланы пачалыкъ кредитлер, субсидиялар булан иштагьландырывдан да кёп зат гьасил болагъаны англашыла.

Тюзюн айтмагъа герек, шону гьисапгъа алып, арт вакътилерде къурулгъан ДР-ни балыкъчылыкъ хозяйствосуна къарайгъан комитет де уьстде эсгерилген министерлик булан байлавлукъда бир муратгъа байланып иш гёрсе, биригип чалышыв гележек учун инамлыкъны тувдуражагъына шек­лик ёкъ эди.

Имканлыкълар болмаса,

инамлыкъ да тая…

Табии шартлар онгайлы, сув байлыкъларыбызны тазалыгъы балыкъчылыкъны оьсювюне ёллар ачажакъ деп, агьамиятлы борчлагъа тергевню осаллашдырма тюшмей. Айтмагъа сюегенибиз, бизин респуб­ликабызны балыкъ оьсдюрюлеген ерлериндеги сув гьавузларында балыкъны гьар тюрлю жураларыны урлугъун оьсдюрюп, балаларын йиберив агьамиятлы иш экени шекликни тувдурмай.

Уьстде де эсгерилген кююнде, бизин республикабызны бары да бойларында балыкъ оьсдюрювге табии онгайлыкълары болушлукъ эте. Шолай имканлыкъланы къолдан чыгъармай къаст этеген балыкъчылар арт вакътилерде бир къадар натижаланы да къолда эте.

Озокъда, производство натижалар дагъы да къолай болсун учун эсгерилген комитетни ва ерли гьакимлик къурулувларыны янындан да янгы иш башлайгъан балыкъ оьсдюрювчюлени тарыкъ-герегин гьисапгъа алып кёмеклешив де пайдалы болур.

– Яшырмагъа тарыкъ болмай, бугюнлерде магъа алда йимик гьали де къы­йынлы шартларда чалышмагъа, балыкъ оьс­дюрмеге тюше, – деп, ичибушуп гьаллаша бизин булан Магьачкъаланы Киров районуну топуракъларында балыкъ оьсдюрмек учун 36 гектар майданны ижарагъа алып, оьзбашына доланагъан балыкъчылыкъ хозяйствону башы къумукъ улан Бекмурза Аташев. – Янгы-янгы комитетлер, къурумлар къурула ва чакъда-чакъда шоланы башчылары алмашына. Шо саялы да башлангъан ишлерибиз толу кюйде ахырына чыкъмай токътала. Кризисден-кризис де даим къыстап тура, айлана якъдагъы къытлыкъдан баш чыгъарма къыйын. Гьали де гьал шо саялы къыйынлы къалып тура. Шу сув гьавузланы айланасындагъы авлакъда оьтгерилген ишлер учун 32 миллион манатны оьлчевюнде акъча маялар харж этилинген. Тек не этерсен, шону да къайтарышын этмек учун пачалыкъны, къурумланы, инвесторланы янындан кёмек болмаса бажарылмай. Татавуллар, ёллар ишлемеге тийишли техника база болмаса да, аз-маз харжлар булан сув гьавузланы имканлыкъларын толу къоллап балыкъ оьсдюрме, урлугъун яйма четим.

Гьакълашып, гьалгъа гёре

кёмеклешме герек

Белгили болгъан кююнде, бизин респуб­ликабызны темиркъазыкъ боюнда сувлар эркин. Шо саялы да къарлы тавлардан баш алагъан уллу оьзенлени сувундан бутакълар алып иш гёрмеге гьажатлы. Балыкъ оьсдюрюлеген сув гьавузланы балыкъ оьсдюрювге бойсынма муштарлы тайпалар булан гьакълашып-гьаллашып дегенлей ишлеме тарыкъ бола. Шолай иш юрюлсе, гьалиги заманда бизин республикабызда 18 минг гектар майданны имканлыкъларын къоллап дегенлей, сув гьавузлар ишлеп, балыкъ оьсдюрмеге бажарылажакъ эди.

Мисал учун айтгъанда, артдагъы йылларда бизин республикабызда сув гьавузларда 1,5 минг тондан артыкъ балыкъ оьсдюрюлмей. Хоншудагъы Ставрапол край булан тенглешдиргенде шо санав алты керен кем экени ерли къоллавчуларыбызны ичинбушдурмай болмай. Муна шо саялы да ювукъ гележекде шо санавну 3 минг тонгъа етишдирмек учун да балыкъ оьсдюрюв булан машгъул болагъан тайпаланы талапларына намуслу кюйде янашып дегенлей ерли, республика, федерал къурумланы, мадарлы тайпаланы агьамиятлы программалагъа-милли борчлагъа байламагъа тюшежек.

Шолай программалар буса янгыз Широкол комбинат, ГЭС-лени гьавузлары булан дазуланмай, биз уьстде оьзюню гьа­къында эсгерген Бекмурза Аташев йимиклеге гьажатлы экени гьакъда да унутма ярамас.

Бу ишде эсгерилген комитетге де балыкъ оьсдюрювде натижаланы къолайлашдырмакъ муратда янгы иш ерлер ачыв булан дазуланмайлы, алдынлы сынавну уьйренип, илмуну ва техниканы асувлу къайдаларын, янгылыкъларын пайдаландырывгъа къол ялгъамаса, умуми регион продуктну оьлчевлерин ва шолай да сан янын артдырывгъа тийишли кёмек, ла­йыкълы къошум болмас.

 

 

Къ. КЪАРАЕВ.

СУРАТЛАРДА: Широкол (Шерекёл) комбинатны ва янгы ишленеген

балыкъ хозяйстволарында.