İşte böyle bir ortamda iki genç akademisyen, araştırmacı-yazar Mehmet Perinçek ve Arda Odabaşı Jön Türkleri içinde bulunduğumuz zaman içerisinden değil de neredeyse bir asır öncesinde, 1909-1910 yıllarında Rusya’dan İstanbul’a gelmiş olan devrimcilerin penceresinden ele alıyorlar.
Yalnız Türkiye’de değil Rusya’da da neredeyse hiç bilinmeyen bir gazete olan ve İstanbul’da yayımlanan Stambulskie Novosti yani "İstanbul Haberleri" Türkiye’de çıkan ilk Rusça gazete.
2,5 yıllık bir çalışmanın ürünü olan ve raflarda yerini alır almaz iki baskı yapan "Stambulskie Novosti’de Jön Türk Devrimi" kitabında, Rus devrimcilerin gözünden 1908 Devriminin dünya çapındaki önemi ve etkisi irdeleniyor.
Kitabın hazırlanış süreci de oldukça zor koşullar altında gerçekleşmiş. Odabaşı’yla ele ele veren Perinçek, tutuklu bulunduğu Silivri Cezaevi’nde adeta ilmek ilmek dokuyarak, çalışmayı neticelendirdiler ve büyük bir katkıda bulundular.
TÜRK-SOVYET İLİŞKİLERİNDE ÖNEMLİ BİR İSİM: KORKMASOV
Gazetelerden yayınlandıkları dönemin siyasal, sosyal ve toplumsal olaylarına mercek tutmak görevini yerine getirmeleri beklenir. Bunu yaparken kendilerine has bir üsluba sahip oldukları ve bir bakış açısının bulunduğu gerçeğini göz ardı edemeyiz. Stambulskie Novosti’nin öyküsüne şüphesiz Dağıstan kökenli Rus devrimci Celalettin Korkmasov’un öyküsünü öğrenerek başlamak gerekir. Kumuk Türklerinden olan Korkmasov, 1898’de öğrenimini Paris’te Sorbonne Üniversitesi’nde sürdürmüş, önce Kropotkin’le tanışmış, ilerleyen süreçte ise sosyalist fikirleri olgunlaşmıştır.
Daha sonra sırasıyla önce Dağıstan, ardından Rusya’dan sürgün, yeniden Paris ve mülteci yaşam… Bu zorunlu geri dönüş Korkmasov’un Paris’te sosyalist hareketin ve işçi hareketinin içinde yer almasını sağlar. Ve ardından Jön Türk temsilcileriyle tanışır ve Temmuz 1908’de Meşrutiyet’in ilanından sonra bir grup Türk devrimciyle birlikte devrime katılmak üzere İstanbul’a gider. Yanında gazeteyi birlikte çıkaracağı eşi Mariya Skokovskya da vardır.
İstanbul’da İttihat ve Terakki’nin çalışmalarında yer aldığı, Bahattin Şakir ve Nazım Beylerle dostluk kurduğu belirtilmektedir. Rusya’dan gelmiş olan Türkçülerle temas halinde olduğu görülen Korkmasov, Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın kuruluşuna doğrudan katılmıştır.
Eşiyle birlikte ilk Rusça "Resimli İstanbul ve Civarı Gezi Rehberi"ni hazırlayan Korkmasov, 6 Kasım 1909’da gazeteyi yayınlamaya başlar. Toplam 33 sayı çıkan gazete, son olarak 17 Haziran 1910 tarihlidir. Kitapta rastladığımız gazetenin tirajının Mayıs 1910’da bini bulduğu bilgisi dikkat çekicidir. Yine gazetenin sorumlu müdürü İttihatçıların matbuat alanında öne çıkan isimlerinden Ahmet Cevat (Emre) Bey’dir.
Kitabın ilerleyen bölümünde gazeteye dair birçok teknik bilginin verildiğini görüyoruz. Haftalık yayın olan Stambulskie Novosti, Cuma günleri çıkmıştır. Önemli diğer bir bilgi ise gazetenin Türkiye dışında birçok Rus kentine ve Avrupa şehirlerine ulaşmış olması.
Çalışmada ayrıca Çarlık rejiminin gazeteye ilişkin bakışı da yer alıyor.
Ekim Devrimine katılan, 10 Eylül 1920’de Bakü’de toplanan Türkiye Komünist Fırkası 1. Kongresi’ne iştirak eden Korkmasov, Türk-Sovyet ilişkilerinin kurulmasında ve geliştirilmesinde önemli bir role sahiptir.
1908-1910 TÜRKİYESİ’NİN GENEL BİR PORTRESİ
Kitabın ‘İç Siyasetler ve Reformlar’ başlıklı bölümünde Stambulskie Novosti’nin Türkiye’de yaşanan gelişmelere bir "yabancı" veya bir "turist" gözüyle yüzeysel değil, gayet yakından takip ettiği tespiti yapılıyor ve bunun sadece habercilik veya betimleme düzleminde kalınmayarak Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli sorunları ve dönem kamuoyunu meşgul eden gündem maddelerinin gazetede tahlil edilip yorumlandığı vurgulanıyor.
Çalışmanın devamında gazetenin her bir nüshası yayınlanan yazılar temelinde inceleniyor. Bu alıntılarla gazetenin ve yazarlarının bakış açısı, duruşu ve meselelere yaklaşımı net bir ifadeyle ortaya çıkıyor. Gazetede Korkmasov dışında Ahmet Saib Bey gibi Jön Türklerin önemli simalarının yazıları da bulunuyor.
Abdülhamit Dönemi’nin ele alındığı yazıların yanı sıra, Enver Bey ve Resneli Niyazi Bey’i anlatan yazılara da yer almıştır. Ayrıca 31 Mart olayı geniş yer bulmuş, laiklik üzerine kimi yazılar kaleme alınmıştır. Ordunun devrimdeki rolünü ve devrimin orduda yarattığı değişimi sıkça ele alan gazetede, Türkiye’nin ekonomik durumu ve Jön Türklerin ekonomi politikaları, reformlar, eğitim, Makedonya sorunu, Girit, Arnavutluk, Yemen ve Bağdat, Mısır’da milli hareket, dış ticaret konularının yanı sıra "Osmanlı Basınından Özetler" de yer almıştır. Dikkat çeken bir başka husus ise gazetenin yalnızca siyasal ve ekonomik değil toplumsal hayata, geleneklere ve kültüre de ilgi göstermesi. Ramazan ayı ve bayrama ilişkin gözlemler, Mevleviler, kadın ve aile, Çırağan Sarayı yangını, göçmen sorunu, sokak köpekleri vb. yer aldığı görülmektedir. Ayrıca Türk edebiyatı, sanat, bilim ve basın da gazete sayfalarında geniş yer bulmuştur.
Gazete nüshalarının yer aldığı kitapta gazetede yer alan fotoğraflardan bazılarını da bulmak mümkün.
Kitabın sonunda yer alan eklerde ise Stambulskie Novosti’nin fihristi, ruhsat alımına ilişkin arşiv belgeleri, Celalettin Korkmasov’un Türkçe (Osmanlıca) Makaleleri, Rus Tanıkların Gözünden 1908 Devrimi, Olaylar ve İnsanlar yer alıyor.
Özetle Rus, Avrupa ve Türk olmak üzere üç kültürü ve siyaseti yakından tanıyan bir sosyalist olan ve Türkçü fikirlerden de etkilenen Korkmasov’un yaşanan gelişmeleri gazetesinde derinlemesine, çok yönlü bir şekilde ele aldığı görülüyor. Türkiye’de yayımlanan ilk Rusça gazete Stambulskie Novosti’de 1908-1910 yılları Türkiyesi’nin genel portresini bulmak mümkün.
Stambulski Novosti’de Jön Türk Devrimi, Mehmet Perinçek-Arda Odabaşı, Kaynak Yayınları, 540 s.
http://www.gercekgundem.com/kultur-sanat/5153/rus-devrimcilerin-gozuyle-jon-turkler15 Kas?m 2013 19:24
