Миллет учун республика даражада чыгъагъан биргинеге-бир анадаш «Ёлдаш» газетге язылыв нечик юрюле? Халкъны янындан шо масъалагъа бакъгъан якъдагъы янашыв нечикдир? Язылыв компанияны барышында не масъалалар арагъа чыгъа? Шу меселдеги ва оьзге соравланы арагъа салып, гетген жумагюн «Ёлдаш» газетни редакциясында жыйын оьтгерилди. Гюнлюк низамда газетге язылыв районларда ва шагьарларда не даражада экенни ачыкъ этмек аслу мурат эди. Жыйында газетни редколлегиясына гиреген къуллукъчулар, районларда ва шагьарларда ишлейген оьз мухбирлерибиз ортакъчылыкъ этди.
– Халкъ булан 97 йыл бирче абат алып турагъан газетге бу йылны экинчи яртысына язылывну заманы тамамланды, – деп башлады сёзюн, жыйынны ача туруп, газетни баш редактору Камил Алиев. – Гьасиллер белгили болду. Тек бу йылны биринчи яртысы булан тенглешдиргенде газетни тиражы 1 мингге кемигени къайсыбызны да ойлашдырмай къоймай. Шо саялы да не себепден булай гьал тувулунгъан, не чаралар гёрсе яхшы, ерлерде гьал нечикдир деген соравланы арагъа салып ойлашмагъа заман гелген.
Магьамматбек Османов – газетни Къарабудагъгент райондагъы оьз мухбири.
– Савлай районну алып айтгъанда, газетге 556 адам тюгюл язылмагъан. Шо санав нечакъы бола буса да аз. Янгыз Къарабудагъгентде 5 школа бар. Бу йылны экинчи яртысына уьч школаны муаллимлери башында директорлары да булан бир газетге сама да язылмагъан. Сонг да, ана тиллерден дарс береген муаллимлер сама газетге язылмагъа тарыкъ деп ойлашмайгъанына тамаша боласан. Бу охув ожакъларда загьмат тёгеген муаллимлени санавун алып къойсакъ да, газетге язылагъанлар кёп болмагъа тюше эди.
Район центр гьисапланагъан Къарабудагъгентде 121 адам язылгъан. Къырыйындагъы Къакъашура юртда язылгъанлар буса 131 адам бар. Булай гьалны нечик англатмагъа тюшегенни де билмеймен. Бу йылны экинчи яртысына байлавлу алгъанда, газетни охувчуларындан гьасил болмайгъан себеплер де чыкъды. Аслусу – газетни язылыв багьасы артгъанлыкъ.
Сонг да, булай иш бар. Бизин районда йимик оьзге районларда да юртлардагъы, гьатта район центрлардагъы почта бёлюклер ябылгъанлыкъ бек четимликлер гелтире. Мисал учун, Аданакъ юртдагъы почта бёлюкню ябып, Гьели юрт булан бир этген. Шо буса газетлени охувчулагъа етишдирегенликге уллу пуршав эте. Аччысув юртда да шолай гьал тувулунгъан.
Язылыв башлангъанда мен районну администрациясыны гьакимбашыны янына бардым. Шо заман школаларда ЕГЭ къызгъын юрюлюп тура эди. Язылыв тийишли даражада болажакъ деп айтылса да, анадаш газетине язылывгъа жавапсыз янашгъанны эсгермей болмайман. Бу ерде не чара гёрмеге герек деген сорав тувулуна. Мен ойлашагъан кюйде, школаланы директорлары ва муаллимлери булан тыгъыс байлавлукъ тутуп, газетге язылмаса ярамайгъанны гьакъында ачыкъ лакъырлар юрютмеге герек.
Къарамагьаммат Къараев – газетни экономика ва жамият бёлюгюню редактору.
– Къаягент районда газетге язылгъанланы санаву, бу йылны биринчи яртысындан эсе, эки керенге кемиген. Алда 500-ден де кёп бола эди, гьали буса почтадан таба газетге савлай районда 203 адам язылгъан. Бу санав ойлашдырмай къоймай. Язылывгъа байлавлу болуп мен районгъа эки керен бардым. Тек язылывну натижаларына районда артдагъы вакътиде болуп турагъан сиясат гьаллар да таъсир этмей къоймагъандыр. Районну башчысыны къуллукъларын заманлыкъгъа кютеген Жалил Алациев булан ёлукъдум. Ол шо масъалагъа къарамагъа администрацияда ишлейген Ольга Ибрагьимовагъа тапшурув берди. Тек сёйленген сёз еринде къалгъанны гьасиллер гёрсетип тура. Оьзге юртланы айтмагъанда, лап да уллу юртлар Янгыкъаягентде – 12 адам, Къаягентде – 33 адам, Башлыгентде 27 адам язылгъанлыкъ уллу айсенилик тюгюлмю?
Сонг да, район администрацияда билим беривге, маданиятгъа ва яшёрюмлени ишлерине къарайгъан бёлюкню ёлбашчысы Исматпаша Арслановдан баянлыкъ да алып, газетге язылывну гьакъында да сёзюбюз болгъан эди. Язылмагъа сёз берсе де, тек сёзюнде табылмады. Къаягент районда ГУП-ланы санаву лап да кёп. Тек шоларда чалышагъан бир адам сама анадаш газетине язылмагъан деген недир? Районну савлукъ сакълав тармагъында бюджетден алапа да алып загьмат тёгеген 500 сама да адам бар. Иш этип барып баш врач Илмутдин Мурзабеков булан ёлукъгъанман, сёйлегенмен. Юз газетге язылажакъгъа сёз де берген эди. Бир газетге сама да язылмагъаны туврадан-тувра миллетине бакъгъан якъдагъы янашывну гёрсете. Газетге язылывгъа бакъгъан якъда районну билим берив бёлюгюню ёлбашчысы Къанболат Къанболатовдан гьар заман якълав табабыз.
Бизден гьасил болмайгъан себеплер де бар. Почтадан таба алагъан газетлени охувчулагъа етишдиривню масъаласы чечилмейгенлик бир къадар четимликлер тувдура. Магьачкъаладан барагъан почта, Янгыкъаягентге гирмейли, тувра Дербентге ерли чыгъып гете. Ондан таба охувчугъа етишгенче, арадан нече гюн гете.
Гебек Къонакъбиев – газетни Хасавюрт райондагъы оьз мухбири.
– Хасавюрт районну алып айтгъанда, газетге язылывну санавлары эки керенге кемигени гёрюнюп тура. Бары да юртлардагъы гьал шолай. Почтадан алагъан газетлени язылыв багьасы артгъанлыкъ аслу себеп экени ахтарып къарагъанда белгили болду. Мисал гелтирип айтгъанда, Эндирей юртда йылны биринчи яртысына 146 адам язылгъан эди буса, гьали почтадан таба «Ёлдаш» газетни янгыз 62 адам тюгюл алмай. Кёстек юртда 67 адам язылгъан эди буса, гьали язылгъанланы санаву 22 тюгюл ёкъ. Умуми санавлар булан айтгъанда, Хасавюрт ва Къызылюрт районлардан «Ёлдашгъа» почтадан таба 331 адам язылгъан. Эки де районгъа бу санав азмы яда кёпмю? Айтмаса да англашыла. Бир-бир къумукъ юртларда чы газетибизге бирев де язылмагъан. Шоланы арасындан бугюнге ерли белгили болгъан маълуматгъа гёре Къазмаавулну эсгерип боламан. Яхсайдагъы 1 номерли орта школаны директору Зугьра Гебекова школа учун сама бир газет де алмай. Ана тилинде чыгъагъан газетге булай янашывну ахыры яхшылыкъ булан битмейгенин англамайгъан муаллимлер охувчулагъа не билимлер берип бола? Оьзюбюз етишдиреген газетлени санаву алышынмагъан. Гьаманда йимик гьар жума районгъа 500 газет етишдириле ва охувчулагъа тапшурула.
Мунда юрт администрацияны башчылары булан байлавлукъ тутмагъа герек деген ой тувду. Шогъар мени жавабым булай: «Юрт башчыланы арасында газет охуйгъанлары кёп сийрек ёлугъа. «Не этеген затдыр бу газет?» – деп сансымай сёйлейгенлери де бар. Шо саялы гьакимлеге таянмакъ, мени гьисабымдан, янгылыш. Бир-бир юртларда почта бёлюклер ябылгъанлыкъ да язылывгъа кёп яман таъсир этди.
Абдулла Залимханов – газетни Буйнакск райондагъы оьз мухбири.
– Язылывгъа байлавлу къайсы ёлбашчыны янына барсанг яда охувчу булан шо гьакъда сёйлесенг: «Бизге гьавайын гелеген «Пенсионер», «Российская газета» бар туруп, харж чыгъарып, язылып не этейик?» – деп жавап берелер. Юрт ерде почта бёлюк ёкъ экени саялы, къайдан алайыкъ биз газетни деп айтагъанлар да бар. Районну школаларыны директорлары булан ёлукъгъанман. Тек юртну башчыларына шо масъала булан бармакъ умпагьатсыз ишлени бириси деп санайман. Неге тюгюл, оланы газетни гьакъында гьайы сама да ёкъ.
Полицияны район бёлюгюню къуллукъчулары гьар йыл ара бёлмей газетге языла эди. Гьали буса шо къурумну башы алышынгъан ва янгы гьаким ишине тюшюнюп битмегени саялы, газетге язылывну санавун тас этдик. Тек 30 газетге язылажакъман деп сёз чю берген. Къарайыкъ, не болур?
Районну юртларыны арасында санав якъдан лап да аз Ишартыдан язылгъан – 4 адам. Савлай дюньягъа танывлу Йырчы Къазакъны юрту Атланавулдан да янгыз 6 адам тюгюл ёкъ. Бу гьалны нечик англамагъа бола? Юртну башчысы булан шо гьакъда лакъырыбыз да болду. Не этмеге тарыкъ, эгер ол адам газет охумакъны маънасын билмей буса?
Инанмассыз, оьзю ёлбашчы болуп турагъан къурум саялы он газетге язылгъан бир уланны янына 1500 манатны алмагъа 4 керен бардым. Тек шо адамдан да, акъча тюгюл, бармагъын гессе, къан да чыкъмас. Не этмеге герек? Тёбен Къазанышдагъы «Лайла-тёбе» деген къурумну ёлбашчысы Гьайбулла Дадаев йимик ичинде милли «оту» булангъы адамлар болмаса, газетге язылмагъа тарыкъны нечакъы сёйлесенг де англатып болмайсан. Район администрацияда уллу алапалар да алып ишлеп турагъан бир-бир адамлар ярым йылгъа газетге язылгъан 150-шер манатны гьали де бермеген деп айтмагъа тилим айланмай. Борчгъа яздыргъанлар.
Районну билим беривге къарайгъан бёлюгюне къайсы печат къураллагъа нечакъы язылмагъа тарыгъы гьакъдан «оьрден» гелген кагъыз бар. Шонда ерли газетлер ва «Дагестанская правда» тюгюл гёрсетилмеген. Школаларда ана тилден дарслар юрюле туруп, анадаш газетин шо сиягьгъа не себепден къошмайгъаны магъа чы англашылмай.
Герейхан Гьажиев – газетни Бабаюрт райондагъы хас мухбири.
– Бабаюрт районну алып айтгъанда, почта булан алагъанланы санаву 450-ден къолай. Биз етишдиреген газетлени санаву кемигени буса гёрюнюп тура. Район администрацияда ишлейгенлер де 50 газет ала. Районну полиция бёлюгюнден таба 200 газетге язылыв бола эди. Гьали шо санав да хыйлы тёбен тюшген. Район администрациядан таба больницагъа ва полиция бёлюкге «Ёлдашгъа» язылсын деп кагъызлар да йиберилген. Тек бугюнлеге ерли больницада бир адам сама язылмагъан. Республика газетге язылыв осал экенин районну башы да биле, тек буссагьатгъа ерли яхшы янгъа алышыныв ёкъ. Билмеймен адамлар газетден таба оьзлени тарихин, белгили адамларыны гьакъында берилеген макъалаланы охумаса да къайырмайгъан гьалгъа чыкъгъанмы?
Абдулманап Гьамзаев – газетни маълумат ва политика бёлюгюню редактору.
– Язылывну вакътисинде школаланы башын тутгъан директорлар булангъы иш осал салынгъан деп ойлашаман. Мисал учун алгъанда, Кёстек ва Яхсай юртлардагъы школаланы директорлары газетни сансымай сёйлейгенине шагьат болгъанман. Олар яшланы тарбиялавну башын тутгъан адамлар. Миллетни ватандашын оьсдюре ва тарбиялай буса, ана тилинде чыгъагъан газетге оланы уьстденсув янашагъаны оьзлеге къыймат бере. Газетни язылыв багьасы артгъанлыкъны аслу себеп этип токътайлар.
Абдулкъапур Салимурзаев – «Ёлдашны» баш редакторуну орунбасары.
– Почтадан таба газетге язылывну имканлыкълары энниден сонг да къолланажакъ. Шону булан бирге оьзюбюз де газетни оьз гючюбюз булан етишдиреген ёлну имканлыкъларын къолласакъ яхшы болажакъ. Юртну башчылары булангъы иш де асув гелтирмес. Неге тюгюл, оланы дюньякъараву оьзге масъалаланы чечив булан дазулана. Тек школалар булангъы ишни теренлешдирмеге тарыкъ. Бу ерде бир затгъа агьамият бермеге тюше. Адамлар гьали де акъчаны къыйматы тюшгенни англап битмеген. Бир газет учун ярым йылгъа 387 манат кёп тюгюл. Язылмагъа сюеген адам шо багьагъа къарамай языла.
Паху Гьайбуллаева – газетни жаваплы секретары.
– Озокъда, иш ёлдашларым газетге неге осал язылагъанны себеплерин эсгерди. Мен де къошум гьисапда оюмну айтайым. Биз, инг башлап, халкъны дертине, къыйынына ювукъ болуп, англап, ону булан яшама тарыкъбыз. Халкъны масъалалары айрокъда юртларда нечакъы да бар. Оланы теренине тюшюп ахтарып, охувчуланы тергевюн тартагъан жанлы, маъналы аналитика, танкъыт макъалалар язып, гючлендирме герекбиз. Шо – бизин алдыбызгъа салынагъан аслу талаплар ва борч.
Жыйынны барышында гьар адам оьзюню пикрусун айтды. Айтылгъан ойланы жамын чыгъара туруп, газетни баш редактору Камил Алиев булай деди:
– Гертиден де, бугюн арагъа чыкъгъан масъала агьамиятлы. Эгер де газетни ичинде ерлешдирилеген макъалаланы сан яны болмаса, биз охувчуларыбызны дагъы да тас этежекбиз. Аслу гьалда биз юрт яшавуна, юртлуланы бугюнгю гьалына ва не йимик масъалалар чечилмей турагъанына тергевюбюзню бакъдырмагъа герекбиз. Сонг да, ерлерде ишлейген мухбирлер оьзлени районундан гьар жума республика оьлчевде агьамияты бар бир-эки маълуматны шо гюнюнде газетге бермеге борчлу.
Булай гьал янгыз бизин газетге гелип урунмагъан. Бары да газетлени тиражы тюшген. Почтадан таба етишдирилеген газетлени масъаласы англашыла. Тек биз оьзюбюз етишдиреген газетлени санаву тюше буса не этмеге герек деген сорав арагъа чыгъа. Почта булан байлавлу масъала гьалиден 10 йыл арадан гетсе де, чечилмей къалып туражакъ.
Бизин гьакимият къурумлар ана тиллени, милли газетлени сакъламагъа герек деп жыйынларда кёп керенлер такрарлай. Тек агитация булан бир иш де юрюлмей. Ана тиллени гьакъында закон къабул этмеге тарыкъ деп айтылагъаны да нечакъы заман бола. Закон къабул этилип, сонг ишлемесе, шо бош сёз болуп токътай. Шолай газетлеге бакъгъан якъда алгъанда да айтмагъа бола.
Мунда район ва юрт башчыланы гьакъында да сёз чыкъды. Ёлбашчы болуп къалгъан булан болмай, шо адамны ичинде милли ругь да болмагъа тюше. Шо заман къайсы гьаким де халкъны гележегин ойлаша деп айтмагъа бола. Оланы ругь дюньясы сай буса, не этмеге герек? Олар булангъы ишни туварып къоймагъа да тюшмей. Мисал учун алайыкъ, Атланавул юртда газетге язылгъанлар 6 тюгюл ёкъ. Муна бизин ойлашдырагъан ва савлай миллетни гележегине таъсир этеген гьал. Оьзюн къумукъман деп гьисап этеген адамгъа газет болмаса, халкъ болмайгъанын англамагъа тезден заман болгъан.
Жыйын тамамлана туруп, гьасиллер чыгъарылды ва гележекде гёз алгъа тутуп этилмеге тюшеген ишлер белгиленди. Гьаракатыбыз халкъны милли эсин уятар деп де эсибизге геле.
Барият ОЬЛМЕСОВА.
