Кабинетни эшигин бирев ачды: язывумну бёлюп, эшикге багъып къарадым. Эшикни ачгъан тиштайпа, гирмеге тартынып, эретуруп токътагъан.
– Гиригиз, – дедим.
Гиргенде, олтурма ер гёрсетдим. Олтурду.
– Тынглайман сизге.
– Мен «Ёлдаш» газетде чыкъгъан «Къайнанамны оьмюрюн Аллагь узакъ этсин» деген макъаланы охугъан эдим. Байзатны къайнанасы огъар оьз анасы йимик рагьмулу экен. Мени къайнанам буса мени биринчи гюнден башлап гёрюп ярамай. Гёрсе буса, не эсине гелсе де айта.
– Мисал учун, айтып боламысыз?
– Боламан. Биз экибиз де янгыз къалгъанда: «Муну бузукъ сыпатына къара чы, – деп башлай. – Уьстюнге китир капотну гиймесенг, дагъы гийме опуракъ алмагъа харжыгъыз болмагъандыр? Шолаймы?» – деп акъырды.
– Тюгюл, сени уланынг мени булан уьйленген гюн уьстюне гийген костюму эсги саялы, мен анамдан акъча алып, костюм гийдиргенмен, – дедим.
– Сени ожакъгъа гийирмесе, уланыма дагъы къутсуз болмагъындыр дагъы. Ёрт, тавукълагъа ем тёк, – деп, эшикден чыкъды. Мен къайтып гелгенде: – Мени уланымны айланасында даим бийип турсанг да ярай, – деди.
– Мен сени уланынгны айланасында бийип турмагъа гелгенмен, уьягьлю яшав къурмагъа гелгенмен. Эрим Башир булан, бизге яшлар болгъан, шоланы айланасында бийирбиз.
– Буса сен бизге даимликге гелгенсен, – деп, къайнанам оьзю яшайгъан гиччи шагьаргъа гетди. Эрим де, мен де къалдыкъ. Къайнанам дагъы гелгинче парахат турмагъа имканлыкъ болажакъ, деп ойлашдым.
Башир де, мен де атасыз оьсгенбиз. Шо да бизин бираз ювукъ эте буса ярай. Бир гезик «Работница» деген журналда бир макъала охудум. Сонг Баширге де охумагъа бердим. Биз экибиз де англадыкъ. Эрсиз яшайгъан къатынгъа уланына къатын алмакъ – уллу къайгъы. Озокъда, бары да къатынлагъа тюгюл. Мени къайнанам йимик къатынлагъа.
Къайнанам оьзю яшайгъан шагьардан магъа телефон сёйлейгенде де: «Мен уланымны сени йимик пасыкъны къолуна бермеге умут этмей эдим», – деп де айтмагъа гьар гезик заман таба.
Мен къыз тапгъанда, къайнанам яшыбызны бетине тикленип: «Яш – сени копиянг, Баширге ошашлы белгиси де ёкъ», – деп талчыкъды. – Яш мени уланымдан сама дюрмю яда тюгюлмю? Ойлашма герек», – деди.
Къайнанамны сёз тагъымлары кёп. Мен этген шорпагъа: «Бу чу, шорпа тюгюл, чайын сув!» – дей. «Башир гечени бир заманында яш йылагъан саялы неге тура?» – дей. Мен гече нече сагьат юхлайгъанымны эшитме де сюймей.
– Анам, мени къоюп, сени савдюгер ишингни гьайын этсенг, – деп авзумдан чыкъгъан эди.
– Сени йимик эдепсизлени тувгъанда бувуп оьлтюрюп къойса яхшы, – деди.
Баширге айтаман: – Ананг мени даим мысгъыллап турмаса ярамаймы?
– Биз анам айтагъан кюйде яшамагъа герекбиз, – деп, Башир анасын якълай.
Къайнанам Ажав арекде туруп да мени гёнгюмню бузмагъа гьаракат эте. Телефон сёйлеп, къызым Лайланы савлугъун сорай буса, Муслимат деп тюз атымны айтмас:
– Мусибат, сени ананг йимик, мен де янгыз яшайман, – деп башлады тюнегюн телефон сёйлейгенде.
Эрим Башир:
– Ким эди телефон сёйлеген? – деп сорагъанда, мен де къабунуп: – Ананг Ажав аждагьа эди, – дегенде, эрим мени булан давлады. Давлап битгенде, алып къызым Лайланы да анамны уьюне гетдим.
Айрылып тюгюл, бираз ял алмагъа. Анамны ягъындан тез къайтмагъа тюшдю. Неге тюгюл, эримни ишден тайдырды. Эримни ахырынчы алапасыны яртысына Каспий денгизни ягъасына барып, айтгъан акъчасын берип, дёрт гюн ял алдыкъ. Къайтгъанда буса, дёрт гюн оьзюме иш изледим. Ахырда да бир гьалиги вакътини «деловой адамыны» фабрикасына ишге тюшдюм.
Иш булан къайнананы къаныгъывларындан ял болдум. Тек ишден гелегенде, янгы агьвалатлар булан таныш болмагъа сююп, киоскдан сатып «Новое дело» деген газетни алдым. Шонда бир макъаланы охугъанда, мен шулай бир пикругъа гелдим.
Эргишилер оьзюню къатыныны хасиятында башлап анасыны хасиятыны белгилерин излей экен. Къатыныны хасиятында анасына ошайгъан къылыкъ кёп болгъан чакъы, эри къатынын кёп сюе ва къатынындан айрылмай яшай экен.
Мен буса къайнанама ошама сюймеймен. Озокъда, мен малайикмен деп айтмайман. Гьар адамда йимик, менде де кемчиликлер бардыр.
Къайнанам, мени эрим Башир булан олтуруп, кемчиликлеримни айтса, шоланы тайдырмагъа гьаракат этер эдим. Биз бирче яшап турагъан сегиз йылны ичинде къайнанамдан бир йылы сёз де эшитмегенмен.
Этген шорпама буламукъ дей, жувгъан опурагъыма къарап: «Капотумну ташлап къойса да ярайгъан даражагъа чыгъаргъансан!» – дей. «Къызынг Лайла мени уланым Баширге неге ошамай?» – деп къаныгъа. «Къавумугъузда бир сама абур этмеге ярайгъан адам бармы?» – деп сорай. Къайдагъа къарагъанда, бу дюньяда менден къолайсыз адам ёкъ.
Анасыны ёлун мени эрим Башир де якълай. Шолай болгъан сонг, мен эрим Баширге де къатын тюгюлмен, анасы Ажавгъа да гелин тюгюлмен, бир къараваш тиштайпаман. Тарыкълы болса, мен къайнанам оьзю ким экенни исбат этме чи боламан. Уланыны къатыны болгъан сонг, давгъа чыкъмагъа арив тюгюл деп къояман, деп, Муслимат эретурду ва къыргъа чыгъагъан эшикге багъып алгъасап юрюдю. Эшикге етише туруп бурулуп: «Къайнанамны тили оьзюнден алда юрюй», – деди.
– Гиригиз, – дедим.
Гиргенде, олтурма ер гёрсетдим. Олтурду.
– Тынглайман сизге.
– Мен «Ёлдаш» газетде чыкъгъан «Къайнанамны оьмюрюн Аллагь узакъ этсин» деген макъаланы охугъан эдим. Байзатны къайнанасы огъар оьз анасы йимик рагьмулу экен. Мени къайнанам буса мени биринчи гюнден башлап гёрюп ярамай. Гёрсе буса, не эсине гелсе де айта.
– Мисал учун, айтып боламысыз?
– Боламан. Биз экибиз де янгыз къалгъанда: «Муну бузукъ сыпатына къара чы, – деп башлай. – Уьстюнге китир капотну гиймесенг, дагъы гийме опуракъ алмагъа харжыгъыз болмагъандыр? Шолаймы?» – деп акъырды.
– Тюгюл, сени уланынг мени булан уьйленген гюн уьстюне гийген костюму эсги саялы, мен анамдан акъча алып, костюм гийдиргенмен, – дедим.
– Сени ожакъгъа гийирмесе, уланыма дагъы къутсуз болмагъындыр дагъы. Ёрт, тавукълагъа ем тёк, – деп, эшикден чыкъды. Мен къайтып гелгенде: – Мени уланымны айланасында даим бийип турсанг да ярай, – деди.
– Мен сени уланынгны айланасында бийип турмагъа гелгенмен, уьягьлю яшав къурмагъа гелгенмен. Эрим Башир булан, бизге яшлар болгъан, шоланы айланасында бийирбиз.
– Буса сен бизге даимликге гелгенсен, – деп, къайнанам оьзю яшайгъан гиччи шагьаргъа гетди. Эрим де, мен де къалдыкъ. Къайнанам дагъы гелгинче парахат турмагъа имканлыкъ болажакъ, деп ойлашдым.
Башир де, мен де атасыз оьсгенбиз. Шо да бизин бираз ювукъ эте буса ярай. Бир гезик «Работница» деген журналда бир макъала охудум. Сонг Баширге де охумагъа бердим. Биз экибиз де англадыкъ. Эрсиз яшайгъан къатынгъа уланына къатын алмакъ – уллу къайгъы. Озокъда, бары да къатынлагъа тюгюл. Мени къайнанам йимик къатынлагъа.
Къайнанам оьзю яшайгъан шагьардан магъа телефон сёйлейгенде де: «Мен уланымны сени йимик пасыкъны къолуна бермеге умут этмей эдим», – деп де айтмагъа гьар гезик заман таба.
Мен къыз тапгъанда, къайнанам яшыбызны бетине тикленип: «Яш – сени копиянг, Баширге ошашлы белгиси де ёкъ», – деп талчыкъды. – Яш мени уланымдан сама дюрмю яда тюгюлмю? Ойлашма герек», – деди.
Къайнанамны сёз тагъымлары кёп. Мен этген шорпагъа: «Бу чу, шорпа тюгюл, чайын сув!» – дей. «Башир гечени бир заманында яш йылагъан саялы неге тура?» – дей. Мен гече нече сагьат юхлайгъанымны эшитме де сюймей.
– Анам, мени къоюп, сени савдюгер ишингни гьайын этсенг, – деп авзумдан чыкъгъан эди.
– Сени йимик эдепсизлени тувгъанда бувуп оьлтюрюп къойса яхшы, – деди.
Баширге айтаман: – Ананг мени даим мысгъыллап турмаса ярамаймы?
– Биз анам айтагъан кюйде яшамагъа герекбиз, – деп, Башир анасын якълай.
Къайнанам Ажав арекде туруп да мени гёнгюмню бузмагъа гьаракат эте. Телефон сёйлеп, къызым Лайланы савлугъун сорай буса, Муслимат деп тюз атымны айтмас:
– Мусибат, сени ананг йимик, мен де янгыз яшайман, – деп башлады тюнегюн телефон сёйлейгенде.
Эрим Башир:
– Ким эди телефон сёйлеген? – деп сорагъанда, мен де къабунуп: – Ананг Ажав аждагьа эди, – дегенде, эрим мени булан давлады. Давлап битгенде, алып къызым Лайланы да анамны уьюне гетдим.
Айрылып тюгюл, бираз ял алмагъа. Анамны ягъындан тез къайтмагъа тюшдю. Неге тюгюл, эримни ишден тайдырды. Эримни ахырынчы алапасыны яртысына Каспий денгизни ягъасына барып, айтгъан акъчасын берип, дёрт гюн ял алдыкъ. Къайтгъанда буса, дёрт гюн оьзюме иш изледим. Ахырда да бир гьалиги вакътини «деловой адамыны» фабрикасына ишге тюшдюм.
Иш булан къайнананы къаныгъывларындан ял болдум. Тек ишден гелегенде, янгы агьвалатлар булан таныш болмагъа сююп, киоскдан сатып «Новое дело» деген газетни алдым. Шонда бир макъаланы охугъанда, мен шулай бир пикругъа гелдим.
Эргишилер оьзюню къатыныны хасиятында башлап анасыны хасиятыны белгилерин излей экен. Къатыныны хасиятында анасына ошайгъан къылыкъ кёп болгъан чакъы, эри къатынын кёп сюе ва къатынындан айрылмай яшай экен.
Мен буса къайнанама ошама сюймеймен. Озокъда, мен малайикмен деп айтмайман. Гьар адамда йимик, менде де кемчиликлер бардыр.
Къайнанам, мени эрим Башир булан олтуруп, кемчиликлеримни айтса, шоланы тайдырмагъа гьаракат этер эдим. Биз бирче яшап турагъан сегиз йылны ичинде къайнанамдан бир йылы сёз де эшитмегенмен.
Этген шорпама буламукъ дей, жувгъан опурагъыма къарап: «Капотумну ташлап къойса да ярайгъан даражагъа чыгъаргъансан!» – дей. «Къызынг Лайла мени уланым Баширге неге ошамай?» – деп къаныгъа. «Къавумугъузда бир сама абур этмеге ярайгъан адам бармы?» – деп сорай. Къайдагъа къарагъанда, бу дюньяда менден къолайсыз адам ёкъ.
Анасыны ёлун мени эрим Башир де якълай. Шолай болгъан сонг, мен эрим Баширге де къатын тюгюлмен, анасы Ажавгъа да гелин тюгюлмен, бир къараваш тиштайпаман. Тарыкълы болса, мен къайнанам оьзю ким экенни исбат этме чи боламан. Уланыны къатыны болгъан сонг, давгъа чыкъмагъа арив тюгюл деп къояман, деп, Муслимат эретурду ва къыргъа чыгъагъан эшикге багъып алгъасап юрюдю. Эшикге етише туруп бурулуп: «Къайнанамны тили оьзюнден алда юрюй», – деди.
М.Османов.
