9-нчу декабрде Ватанны Игитлерини гюню оьтгериле. Яшёрюмлени Ватангъа къуллукъ этивню оьр мердешлеринде, патриот ругьда тарбияламакъ учун РФ-ни Президентини таклифи булан дагъыстанлы Игитлени ва Макътавлукъну орденини уьч даражасы булан савгъатлангъанланы гьакъында газетибизни бетлеринде маълумат берме токъташгъанбыз.

Ватан давну ябушувларында кёп да­гъыстанлылар ортакъчылыкъ этген, амма оьзлени агьлюлерине оланы барысы да къайтмагъан. Шоланы арасында мени улланамны уланкъардашы, Совет Союзну Игити Ирбайхан Адилханович Бийболатов да бар.

Улланам магъа оьзлени агьлюсю дав йылларда нечик яшагъанны гьакъында хабарлайгъанда, мен тамашалыкъ этип тынглай эдим. Ол дав хабарланы башлайгъанда гёзлеринден гёзьяшлар чыгъа эди. О замангъы агьвалатланы эсгерме улланама тынч тюгюл эди. Ону анасы фронтгъа бир башлап гиччи уланы Байсолтанны йиберген, ондан сонг Ирбайханны ва олардан сонг уллу уланлары Магьмутну ва Магьамматны ёлгъа салгъан. Анасы фронтдан маълуматлар къаравуллайгъанда, уланларындан кагъызлар нечик чыдамлыкъда гёзлейгени гьакъында улланам хабарлай эди.

Уланларын давгъа йиберген ана булан уьйде янгыз къызлары Зумурут – мени улланам, Зугьра ва Асият къалгъан. Анасы терезени артында да олтуруп, поч арба къачан гёрюнер экен деп къарайгъанны улланам йылай туруп эсгере. Кагъызлар кёп сийрек геле болгъан. Гелгенде къарт ана оланы къартыллайгъан къоллары булан алып, къызларын чакъыра болгъан. Уланлары анасын талчыкъдырма сюймей дав майдандагъы янгыз оьзлени уьстюнлюклери гьакъда яза болгъанлар.

Магьмутдан кёп заман кагъыз гелмей тургъан. Бирден анагъа шатлы хабар гелген – Магьмут орден булан савгъатлангъан.

Ирбайхан нечик экен деп анасы рагьатсыз кюйде ойлаша болгъан. Ол гьисап этеген кюйде, Ирбайхан «уллу адам» болма герек. Билимли, Грозныйда педагогика училищени битдирген, Османюртдагъы башлапгъы школаны, ондан сонг Бонайавулдагъы школаны директору болуп ишлеген. Мени улланам охуп-язып бола. Ону къызардашын Ирбайхан уьйретген. Ата-анасы къаршы экенге де къарамайлы, къызардашын оьзю булан Бонай авулгъа элтип, онда школада охутгъан.

Бир кагъызында Ирбайхан булай язгъан: «Анам, дав агьвалатланы гьакъында язып сени юхунгну къачырма сюймеймен. Душман бизин шагьарланы, юртланы яллата, уллуланы, яшланы оьлтюре, къы­йынлыкъда топлагъан мал-матагьыбызны тонай». Шо кагъыздан сонг анам военкоматдан: «Младший лейтенант Ирбайхан Адилханович Бийболатов, къоччакълыкъ гёрсетип, Ватаны учунгъу ябушувларда жан берди», – деген извещение ала. Ананы юреги къысылгъан. Шонча гёзлеген уланы оьлген… Тек госпитальда ятып сав болгъан Ирбайхандан ала-саладан кагъыз геле. Онда булай сёзлер бар: «Бир ябушувда мен авур яралангъан эдим. Сав къалажагъыма оьзюм де инанмай эдим. Сизге мен оьлген деп билдирилген буса, билдиргенлени гюнагьламагъыз. Шо ябушувдан сонг, авур ярамдан къайры да, мен Къызыл Юлдуз орден булан савгъатландым. Мени ярам саялы да, сизин талчыкъдыргъан саялы да душмандан оьч аларман».

Ярасы сав болгъунча да къарамай, Ирбайхан оьзюню асгер бёлюгюн Таганрогну тюбюнде таба. Ондан сонг Ирбайхан Бийболатов таврия чёллерде юрюлген къызгъын давларда ортакъчылыкъ эте. Гитлерчилер «къырымны темир къапусу» деп айтагъан Мелитополь шагьар бойдагъы ябушувларда ортакъчылыкъ этмеге огъар къысмат буюргъан. Шо ябушувларда старший лейтенант Ирбайхан Бийболатов оьзюню дав пагьмусун ва командир гьисапда чыныкъгъанлыгъын гёрсетген. Батальонну командири Ирбайхан къолларына гранаталар да алып: «Алгъа, къарчыгъаларым», – деп къычырып, душмангъа от-ялын болуп чаба болгъан. Къоччакъ командирни арты булан ону солдатлары да чапгъан. Дёрт гюнню ичинде Ирбайханны батальону Мелитополь шагьарны 27 кварталын азат этген, душманны 19 гьужумун токътатгъан, 27 танкын, танклагъа къаршы атышагъан 8 тобун, 14 пулемётун яллатгъан ва 1 мингге ювукъ гитлерчини къыргъан. Шолай къанлы ябушувланы вакътисинде гюлле тийип, Игитни жаны къыйыла.

Уланларын давгъа йиберген анагъа дав агьвалатлар кёп уллу къайгъы гелтирген. Севастопольну ва Тернопольну ювугъунда пулемётчу Магьмут авур яралангъан, Харьковну тюбюнде Магьаммат яралангъан. Гиччи уланы артиллерист Байсолтан да давдан къайтмагъан. Ол Венгрияны азат этивде жан берген.

Улланам айтгъан кюйде, Ирбайхан не ерде гёмюлгенни къардашлары кёп заман билмей тургъан. Гюнлени бир гюнюнде Ирбайхан Мелитопольда гёмюлгени белгили бола. Игитни къабуру къайда экенни билгенде, къардашлары бу хабаргъа сююнелер. Мелитопольдагъы орамланы бирисине шагьарны азатлыгъы учун жанын къурбан этген Совет Союзну Игити Ирбайхан Бийболатовну аты да къоюлгъан. Шо орамда 5 номерли школаны къырыйында къардашлыкъ къабурда Ирбайхан Бийболатов гёмюлген. Школаны охувчулары къардашлыкъ къабургъа къуллукъ этелер.

1966-нчы йыл Мелитопольдагъы школагъа Дагъыстандан кагъыз геле. О кагъызны охуп, охувчу яшлар ва Мелитопольда яшайгъанлар Ирбайханны къардашлары Дагъыстанны Хасавюрт районуну Осман­юртунда яшайгъанны билгенлер. Бир йылдан сонг османюртлу муаллимлени, охувчу яшланы ва Игитни къардашларыны бир группасы Мелитопольгъа баргъанлар. Шо биринчи болгъан ёлугъувдан сонг, Османюртну ва Мелитопольну вакиллери бугюнге ерли заман-заман бири-бири булан ёлугъалар. Мелитопольлулар гелтирген «Память без границ» деген китапдан биз россиялы ва украиналы халкъланы дос­лугъуну гьакъында, олай да бизин Игитни гьакъында кёп тюрлю маълуматлар алдыкъ. Шолай ёлугъувлар османюртлуланы ва Мелитополь шагьарлыланы арасында адатланып къалгъан.

Биз Совет Союзну Игити Ирбайхан Бийболатовну къардашлары, ону агъа-инисини ва миллионлар булан Ватаны учун фашистлер булангъы ябушувларда жанын къурбан этгенлени, бизге ярыкъ яшав бергенлени унутмайбыз, эсде сакълайбыз.