Дагъыстан Республиканы гьукуматыны дин къурумлар булан байлавлукъ юрютюв комитетини ёлбашчысы Сулейман Магьамматов «дёгерек столну» ортакъчыларын къаршылады ва Дагъыстанны бусурманларыны управлениесини ёлбашчысыны орунбасары, Магьачкъала шагьардагъы жумамежитни имамы Магьамматрасул Саадуевге сёз берди.

– Къатынгишини гьакъында сёйлей туруп, биз Пайхаммарыбыз Магьаммат (с.а.в.) бизге къоюп гетген гьадислени мисалгъа гелтирмеге болабыз. Ол айтгъан: «Кимни уьч къызы бар буса, шо атагъа женнетни эшиги ачыкъ», – деп. Сонг да, уланны тарбиялагъан ата бир адамны тарбиялагъан бола. Къызны тийиш­ли даражада тарбиялагъан ата ва ана савлай жамиятны тарбиялай. Ойлашып къара­гъыз, бу сёзлени маънасы теренде. Къатынгишилени «Муслимат» деген къурумунда яшавну къыйынлыкъларына тюшген нечесе тиштайпа оьзлеге экинчи уьй тапгъан. Тек агьлюде атасы да, анасы да сав яшлар да нечик къыйынлы гьаллагъа тюшегенни гёрюп турабыз. Аслу гьалда шолай агьлюлерде къатынгишини бойнуна уьйню бары да намуслары тюше. Эргишилер буса агьлюсюню алдында оьзлени борчларын кютюп болмайгъан гезиклер де ёлукъмай къалмай. Шо саялы бугюн арагъа салынгъан масъалагъа барыбыз да бир болуп къуршалмагъа ва чечеген ёлларын излемеге герекбиз деп эсиме геле, – деди М. Саадуев.

– Къатынгишини ругь якъдан тарбияламагъа заман болгъан, – деп башлады оьзюню сёзюн «Муслимат» деген регион жамият къурумну ёлбашчысы Хадижат Шихалиева. – Эсибизге алайыкъ, бырынгъы заманлардан берли Темиркъазыкъ Кавказда къатынгишини абуру болуп гелген. Бугюнгю яшавубузгъа къарагъыз. Шо адатлар ва мердешлер сакълангъанмы? Сыйлы китап Къуранда да уллу сураланы бириси къатынгишиге багъышлангъан. Тарихден маълуматлар гелтирип айтгъанда, бизин Пайхаммарыбызны (с.а.в.) къатыны Айша бусурман уьмметге билимлени яйывда кёп иш этген адам. Дагъысын айтмагъанда, ол Пайхаммарны (с.а.в.) 200-ден де артыкъ гьадисин бизге етишдирген къатынгишилени бириси санала.

Гьалиги заманда къатынгишилер эргишилер булан бир болуп ишлемеге борчлу бола. Дагъыстанда ва ондан тышда болуп турагъан вагьши ишлерден сонг, дагъыс­танлы къатынлагъа янашыв алышынгъаны гьис этиле. Биз шону республикадан къыргъа чыкъгъанда гёрмеге болабыз. Тек биз шо ойлар булан разилешип, дазуланып къалмагъа тюшмейбиз. Таза динни юрютеген къатынгишини гьакъылында жамиятгъа зарал гелтирме тарыкъ деген ой ёкъ экенин англамагъа ва англатмагъа герек.

Бугюнгю яшавда ислам динде ёкъ гьалланы да гёрмеге болабыз. Гюнбатышдан бизге гелеген бизин маданиятыбызгъа къыйышмайгъан бир-бир гьаллар шогъар болушлукъ эте. Къатынгишилени гийими, оланы бирлери юрютеген ишлер бири де ислам динге къыйышагъан затлар тюгюлдюр.

Къатынгишилени кёбюсю агьлюге аш тапмакъ учун ишлей туруп, яшларыны тарбиясына тергев бермейлер. Шолай гьалгъа тюшгени учун олар айыплы тюгюл. Бу масъала – савлай жамиятны алдына салынагъан масъалаланы бириси. Нарт йимик жагьил уланлар оьлюп гетегени аналаны юрегине бичакъ ургъан йимик авур тие. Биз ойлашагъан кюйде, гьалиги жамиятда сыйлы адатлар ва мердешлер унутула бара. Шону себеби недир? Кимге де ачыкъ, тыш пачалыкълар этеген таъсирни «емишлери» яш наслуну яшавуна зиян гелтирежеги англатмаса да англашыла.

Хадижат Шихалиева ойлашагъан кюйде, Дагъыстан Республиканы билим беривге, илмугъа ва яшёрюмлени сиясатына ва маданиятгъа къарайгъан министерликлери булан тыгъыс аралыкъ тутуп, яш наслу булан ёлугъувлар оьтгермекни уллу маънасы бар. Неге тюгюл, ругь якъдан тарбиялавну да, билим алывну да бир-биринден айырып юрютмеге болмай.

Дагъыстан Республиканы ат къазангъан врачы, Дагъыстан Республиканы илмуларыны ат къазангъан чалышывчусу, медицина илмуланы доктору, профессор Луиза Асгьабова «Илму ва Ислам» деген темада чыгъып доклад этди.

– Къайсы динде де билимлеге ес болмакъ макъталып гелген, – деди ол. – Ислам динде де муталимлени охутмакъ учун медреселер ачылгъан. Дагъыстан тиллени ахтармагъа деп гелген алим П. Услар: «Дагъыстанда йимик терен билимлери бар дагъы ерни гёрмегенмен», – деп айта болгъан. Пайхаммарыбызны (с.а.в.) заманында да ону асгьабларыны ёлбашчылыгъы булан медреселер ачыла болгъан. Бизин арабызда да уллу даражалагъа етишген алимлер оьзлени ахтарывлары Къуран китапда язылып барына мюкюр болалар. Оланы кёплери шо себепден ислам динни де къабул этелер. Айтмагъа сюегеним, гьалиги жагьиллер билимли де, ругь якъдан бай да болса, яшавда уллу уьстюнлюклеге етишмеге бола.

Дагъыстан Республиканы Халкъ Жыйынында яратылгъан билим беривге, илмугъа ва маданиятгъа къарайгъан комитетни ёлбашчысыны орунбасары, профессор Людмила Авшалумова «дёгерек столну» айланасында юрюлеген лакъыргъа байлавлу оьзюню ойларын айтды:

– Билимлеге ес болгъан къатынгиши авлетлерин де тюз ёлда тарбияламагъа бажаражагъы белгили. Жамиятгъа къатынгиши этип болагъан таъсирни оьлчемеге де къыйын.  Неге тюгюл, ол пачалыкъ ишге чыкъмайлы, уьйде авлетлерин тийишли даражада тарбияласа да, тюз ёлгъа тюшген деп айтмагъа ярай. Олай демек, къатынгиши жамиятдан айрылмагъа тюше демек тюгюл. Ол къайсы буса да бир иш булан машгъул болмагъа герек. Тек тарбияны масъаласы ону бойнундан бир заманда да таймагъа тюшмей. Уллуларыбыз бизин нечик тарбиялагъан буса, шо ёлгъа авлетлерибиз де тюшмеге герек.

Шо гюн юрюлген жыйында белгиленген темагъа гёре оьзлени ойларын айта­гъан адамлар дагъы да болду.

– Мен агьлю не экенни гиччи заманымда билмегенмен. Неге тюгюл, интернатда оьсген къызман, – деп башлады оьзюню сёзюн Дагъыстан пачалыкъ педагогика университетни ихтиярланы якълав факультетини дарс беривчюсю Айшат Хайруллаева. – Кёп яшлы ана болгъан сонг, аналыкъ борчумну кютгенмен деп эсиме геле. Ишим булан байлавлу магъа дюньяны ер-еринде болмагъа тюшген. Тыш уьлкелени ватандашлары, Дагъыстандагъы къатынлар ишлейген кюйге къарап, бек тамаша бола эдилер. Неге тюгюл, айрокъда тав районларда ерлешген юртларда бары да уьй къуллукъ къатынгишиге къала. Ол яшларын тарбиялайгъандан къайры да, топуракъчылыкъ, гьайванчылыкъ булан да машгъул болуп гелген. Мен агьлю къуруп яшамагъа тав юртланы бирисинде башладым. Шонда мен гёрген уллу гьарп­лар булан язылгъан сёзлер буссагьатда да эсимде. «Колхозда къатынгиши болмакъ – уллу гюч», – деп язылгъан эди. Гёресиз, къатынгиши эрлер булан тенг болуп ишлейген заманлар бар эди. Бугюн булан тенглешдиргенде гьал алышынгъан. Жагьил наслуну алдында гьали башгъа намуслар, ойлар, ишлер токътагъан. Тек бизин яшларыбыз шоланы кютеми? Бу масъала къайсы ата-ананы да ойлашдырмай къоймагъандыр.

Айшат Хайруллаева «Дагъыстанны адатларында ва мердешлеринде яшланы тарбиялавда агьлюню алдына салынагъан борчлар» деген теманы узата туруп, тарбиялавну къайсы янларына артыкъ тергев бермеге тюшегенин айтды.

Оьсюп гелеген наслуну совет девюр тозулгъан сонг орам тарбиялай деген ой арагъа чыкъгъаны кёп бола. Тек маълумат берив къуралланы тарбиялав гючю артыкъ экенине биз гьали къайсыбыз да шагьат болабыз. Айрокъда Интернетден таба берилеген маълумат гьакъылгъа токъташып битмеген жагьиллени тарбиясын бузагъаныны гьакъында «Ассалам» газетни къуллукъчусу Лейла Бахадори мисаллар гелтирип ачыкъ этди. Ол ойлашагъан кюйде, яратывчулукъ булан машгъул болагъан къатынгишилер оьсюп гелеген яш наслуну тарбиясына Интернетни бетлеринден таба таъсир этип бола.

Республиканы жамият яшавунда гёрмекли агьвалатланы бириси гьисапланагъан бу жыйында республика медицина центрны баш врачыны орунбасары Камила Алиева, Дагъыстанны бусурманларыны управлениесини къуллукъчусу Айшат Нюрмагьамматова, Дагъыстан пачалыкъ медицина академияны дарс беривчюсю, доцент Сакинат Хархарова, Дагъыстан пачалыкъ халкъ хозяйство институтну кафедрасыны ёлбашчысы Элвира Агьматова ва жаваплы къуллукъларда ишлейген оьзге къатынгишилер чыгъып, 20-гъа ювукъ доклад охудулар.

Бары да ойлар ва пикрулар малим этилген сонг, къатынгишилени «Муслимат» деген регион жамият къурумну ёлбашчысы Хадижат Шихалиева натижалар чы­гъарды. «Дёгерек столну» иши тамамлана туруп, бары да айтылгъан ойланы гьисапгъа алып, гележекде яшавгъа чыгъармагъа герекли ишлер белгиленди.

 

 

 

 

 

Барият Оьлмесова.

Суратда: «дёгерек стол» юрюлеген вакъти.