Жыйынны ача туруп, башлап ерли администрацияны башчысы Арслан Арсланов сёйледи. Ол жыйылгъанланы Хасавюртда биринчилей оьтгерилеген «Анадаш газет» деген фестиваль булан къутлай туруп, ана тиллени масъалаларына Хасавюртда гьар заман да агьамият берилегенин эсгерди ва шо яндан этилеген ишлени гьакъында айтды.
Оьзюне гезикли сёз берилген печатгъа ва маълумат къураллагъа къарайгъан министр Азнавур Гьажиев сёйлевюн Дагъыстанны Президенти Р. Гь. Абдулатипов милли тиллени, маданиятны оьсювюню масъалаларын оьзюню тергевюню тюбюнде сакълайгъанын ва гелеген йыл республикада «Маданиятны йылы» деп билдирилгенин эсгерди. Милли тиллерде чыгъагъан газетлени гьакъында айта туруп, А. Гьажиев булай деди:
– Биз ана тиллерде чыгъагъан газетлеге артыкъ тергев берегенибизни орус тилде чыгъагъан газетдегилер де тюз англайлар. Орус тил де бизге – азиз, ортакъ тил. Мунда жыйылгъанлар ана тилни маънасын яхшы биле. Ана тил – ватан булан тыгъыс байлавлу, о ананы сютю булан гелген, бизге биринчи тарбия берген тил. Газетлер халкъгъа ювукъ болма герек. Янгыз язылывну заманында тюгюл – гьар заман. Бизин Президент милли газетлени бары да якъдан якълай ва олардан дагъы да яхшы ишлемекни гёзлей. Биревлер Интернет чыкъгъанда газетлер оьлежек деп тюз ойлашмайлар. Интернет янгыз маълумат бере, сурат гёрсете. Газетни буса имканлыкълары артыкъ.
Жыйынны юрютювчю маълумат ва печатгъа ва маълумат къураллагъа къарайгъан министрини заместители Миясат Муслимова да оьзюню сёзюнде бугюнгю къыйынлы халкъара гьалларда журналистлени жаваплыгъы артагъанны эсгере туруп, халкъгъа ювукъ болуп, герти сёзню къоллап, ана тилни таъсирин, гючюн артдырма чакъырды.
«Молодёжь Дагестана» деген газетни жаваплы секретары Марат Гьажиев яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялавгъа, милли мердешлени, маданиятны, ана тиллени оьсювюне орус тиллердеги газетлени де къошуму болма герекни гьакъында айтды.
«Илчи» деген лак тилде чыгъагъан газетни баш редактору Къачар Гьюсейнаева да:
– Бир нече йыллар алдын, бизде республикадагъы милли газетлени ябып, оланы орнунда «Дагестанская правда» газетни таржума этип чыгъарма къарайгъанлар бар эди. Олар ана тилин де, ватанын да сюймейген адамлар болгъандыр. Насипге, о гьакимлер узакъ ишлемеди. Буссагьат ана тиллени оьсювюне пуршав этеген кёп шартлар бар: школаларда ана тиллени сагьатлары кемий, телевидение, Интернет яшлагъа ана тилин уьйренме ёл бермей, ата-аналар яшларына орус тилде сёйлей ва башгъалары. Шо ягъына биз дагъы да бек агьамият берип ишлеме герекбиз, – деди.
«Ёлдаш» газетни тезги охувчусу, язывчу Къалсын Акъгёзов да оьзюню сёйлевюнде булай эсгерди:
– Совет девюрде пачалыкъны гючлю идеологиясы, пропагандасы, халкъны низамда сакълайгъангъа гёре, тарбия ва маданият гючлю эди. Гьакимлик къурум алышынып, кёп партиялар къурулуп, янгы законлар булан иш гёрме башлагъанда, низам да, тарбия да, къалгъан тармакълар да бузулма башлады. Артдагъы вакътилер Россияны Президенти В. Путин идеологиягъа тийишли тергевюн бакъдырагъаны яхшы умутлар тувдура. Дагъыстанны Президенти Р. Абдулатипов да маданият, тарбия ишлеге береген агьамият къувандырмай болмай. Журналистлени мен загьматчы адамгъа ювукъ болма, халкъны къыйынына-дертине къулакъасып ишлеме чакъыраман. Язывчулар, тарыкъ буса, газетлеге шо ягъындан болагъан кёмегин этежек.
«Ёлдаш» газетни баш редактору Камил Алиев газетни Интернетдеги кёп санавдагъы охувчуларыны гьакъында айтгъан сонг, Бельгиядагъы къумугъубуз язылыв кампаниягъа байлавлу йиберген дёртлюкню охуду:
Къыйын, къыйын, не къыйын?
Ёлда ёлдашсыз къыйын.
Къыйын, къыйын, не къыйын?
Йылда «Ёлдашсыз» къыйын.
Сёзюн узата туруп, Камил Алиев дагъы да булай сёйледи:
– Миллетни амалгъа геливюню аслу белгилерини бири – шо миллетни оьз газети болмакълыкъ. Къумукъ интеллигенция гетген асруну башлапгъы йылларындан берли, къумукъ газетин ачмакъны гьайын этип айлангъан. Тек шолай имканлыкъ янгыз 1917-нчи йылда ачылгъан. 1921-нчи йылда янгы Дагъыстан автономияны гьукуматы кюрчюлеген «Ёлдаш» деген газетни биринчи номерини баш редактору республиканы башчысы Жалалутдин Къоркъмасов болгъанлыгъы да милли газетге этилеген абурну гёрсете. Гьали де республиканы ёлбашчылары милли газетлеге тергевюн артдырма башлагъаны бары да миллетлени ругьландыра. Биревлер газет янгыз маълумат бермек учун тарыкъ деп янгылыша. Газет миллетни гёзлери де, къулакълары да, тили де дюр. Газет – халкъны милли англавун, гьакъылын болдурагъан, тарбиялайгъан бир къурал, бир гюч. Къумукъ миллет оьзюню милли газети болма герегин кёпден англатгъан. Газетни аслу борчу – шо миллетни разилигин алып ишлемек.
Аварланы «Гьакъыкъат» деген газетини вакили Пайзулла Пайзуллаев Дагъыстанда «Милли тиллени гьакъындагъы» законну къабул этивюн чалтлашдырмакъ учун чаралар гёрме чакъырды.
Шо пикруну ондан сонг сёйлеген, Хасавюртдагъы «Дружба» деген газетни баш редактору М. Шайыхмагьамматов, «Нийсо» деген мычыгъыш тилдеги республика газетни баш редактору У. Якиев, Къазбек районну прес-къуллугъуну ёлбашчысы М. Магьамматов, Хасавюртдагъы яш техниклени станциясыны директору Н. Алиев де якъладылар.
Лап артда сёйлеген «Къарчыгъа» журналны редактору Шейит-Ханум Алишева зал булан къумукъча бир куплет шиъру охуп саламлашгъан сонг, сёзюн булай узатды:
– «Анадаш газет»! Арив чалына. Биз, бары да шаирлер, язывчулар, журналистлер, анадаш газетибизден чыкъгъанбыз. Газетлеге этилеген абур да, тергев де англашыла. Тек газетни охувчулары яшлар учун чыгъагъан журналлардан геле. Ана тилинде олар башлап шо журналны охуйлар. Кёбюсю школаланы муаллимлери ана тил дарсларда, учебниклер булан янаша, «Къарчыгъа» журналны да къоллайгъанын эсгерелер.
Шолай да, Шейит-Ханум Алишева жыйында ортакъчылыкъ этеген «Тангчолпан» журналны редактору Супиянат Мамаеваны атындан шо печат къуралыбызны гьакъында да айтды.
Жыйынны тамамлай туруп, министр А. Гьажиев бары да сёйлевлеге тындырыкълы кюйде тынглагъанын эсгерип, бары да гётерилген масъалалагъа гёре тийишли чаралар гёрюлежегин ташдырды.
Фестивальны вакътисинде юрюлген газет-журналлагъа язылывда къумукъланы къошуму башгъалардан кёп экени де бизин къувандырды. Шо ва жыйынны вакътисиндеги къумукъ вакиллени жагьлыгъы милли печат къурумлар халкъыбызгъа бек тарыкъ экенлигине инамлыгъыбызны артдырды.
Оьзюне гезикли сёз берилген печатгъа ва маълумат къураллагъа къарайгъан министр Азнавур Гьажиев сёйлевюн Дагъыстанны Президенти Р. Гь. Абдулатипов милли тиллени, маданиятны оьсювюню масъалаларын оьзюню тергевюню тюбюнде сакълайгъанын ва гелеген йыл республикада «Маданиятны йылы» деп билдирилгенин эсгерди. Милли тиллерде чыгъагъан газетлени гьакъында айта туруп, А. Гьажиев булай деди:
– Биз ана тиллерде чыгъагъан газетлеге артыкъ тергев берегенибизни орус тилде чыгъагъан газетдегилер де тюз англайлар. Орус тил де бизге – азиз, ортакъ тил. Мунда жыйылгъанлар ана тилни маънасын яхшы биле. Ана тил – ватан булан тыгъыс байлавлу, о ананы сютю булан гелген, бизге биринчи тарбия берген тил. Газетлер халкъгъа ювукъ болма герек. Янгыз язылывну заманында тюгюл – гьар заман. Бизин Президент милли газетлени бары да якъдан якълай ва олардан дагъы да яхшы ишлемекни гёзлей. Биревлер Интернет чыкъгъанда газетлер оьлежек деп тюз ойлашмайлар. Интернет янгыз маълумат бере, сурат гёрсете. Газетни буса имканлыкълары артыкъ.
Жыйынны юрютювчю маълумат ва печатгъа ва маълумат къураллагъа къарайгъан министрини заместители Миясат Муслимова да оьзюню сёзюнде бугюнгю къыйынлы халкъара гьалларда журналистлени жаваплыгъы артагъанны эсгере туруп, халкъгъа ювукъ болуп, герти сёзню къоллап, ана тилни таъсирин, гючюн артдырма чакъырды.
«Молодёжь Дагестана» деген газетни жаваплы секретары Марат Гьажиев яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялавгъа, милли мердешлени, маданиятны, ана тиллени оьсювюне орус тиллердеги газетлени де къошуму болма герекни гьакъында айтды.
«Илчи» деген лак тилде чыгъагъан газетни баш редактору Къачар Гьюсейнаева да:
– Бир нече йыллар алдын, бизде республикадагъы милли газетлени ябып, оланы орнунда «Дагестанская правда» газетни таржума этип чыгъарма къарайгъанлар бар эди. Олар ана тилин де, ватанын да сюймейген адамлар болгъандыр. Насипге, о гьакимлер узакъ ишлемеди. Буссагьат ана тиллени оьсювюне пуршав этеген кёп шартлар бар: школаларда ана тиллени сагьатлары кемий, телевидение, Интернет яшлагъа ана тилин уьйренме ёл бермей, ата-аналар яшларына орус тилде сёйлей ва башгъалары. Шо ягъына биз дагъы да бек агьамият берип ишлеме герекбиз, – деди.
«Ёлдаш» газетни тезги охувчусу, язывчу Къалсын Акъгёзов да оьзюню сёйлевюнде булай эсгерди:
– Совет девюрде пачалыкъны гючлю идеологиясы, пропагандасы, халкъны низамда сакълайгъангъа гёре, тарбия ва маданият гючлю эди. Гьакимлик къурум алышынып, кёп партиялар къурулуп, янгы законлар булан иш гёрме башлагъанда, низам да, тарбия да, къалгъан тармакълар да бузулма башлады. Артдагъы вакътилер Россияны Президенти В. Путин идеологиягъа тийишли тергевюн бакъдырагъаны яхшы умутлар тувдура. Дагъыстанны Президенти Р. Абдулатипов да маданият, тарбия ишлеге береген агьамият къувандырмай болмай. Журналистлени мен загьматчы адамгъа ювукъ болма, халкъны къыйынына-дертине къулакъасып ишлеме чакъыраман. Язывчулар, тарыкъ буса, газетлеге шо ягъындан болагъан кёмегин этежек.
«Ёлдаш» газетни баш редактору Камил Алиев газетни Интернетдеги кёп санавдагъы охувчуларыны гьакъында айтгъан сонг, Бельгиядагъы къумугъубуз язылыв кампаниягъа байлавлу йиберген дёртлюкню охуду:
Къыйын, къыйын, не къыйын?
Ёлда ёлдашсыз къыйын.
Къыйын, къыйын, не къыйын?
Йылда «Ёлдашсыз» къыйын.
Сёзюн узата туруп, Камил Алиев дагъы да булай сёйледи:
– Миллетни амалгъа геливюню аслу белгилерини бири – шо миллетни оьз газети болмакълыкъ. Къумукъ интеллигенция гетген асруну башлапгъы йылларындан берли, къумукъ газетин ачмакъны гьайын этип айлангъан. Тек шолай имканлыкъ янгыз 1917-нчи йылда ачылгъан. 1921-нчи йылда янгы Дагъыстан автономияны гьукуматы кюрчюлеген «Ёлдаш» деген газетни биринчи номерини баш редактору республиканы башчысы Жалалутдин Къоркъмасов болгъанлыгъы да милли газетге этилеген абурну гёрсете. Гьали де республиканы ёлбашчылары милли газетлеге тергевюн артдырма башлагъаны бары да миллетлени ругьландыра. Биревлер газет янгыз маълумат бермек учун тарыкъ деп янгылыша. Газет миллетни гёзлери де, къулакълары да, тили де дюр. Газет – халкъны милли англавун, гьакъылын болдурагъан, тарбиялайгъан бир къурал, бир гюч. Къумукъ миллет оьзюню милли газети болма герегин кёпден англатгъан. Газетни аслу борчу – шо миллетни разилигин алып ишлемек.
Аварланы «Гьакъыкъат» деген газетини вакили Пайзулла Пайзуллаев Дагъыстанда «Милли тиллени гьакъындагъы» законну къабул этивюн чалтлашдырмакъ учун чаралар гёрме чакъырды.
Шо пикруну ондан сонг сёйлеген, Хасавюртдагъы «Дружба» деген газетни баш редактору М. Шайыхмагьамматов, «Нийсо» деген мычыгъыш тилдеги республика газетни баш редактору У. Якиев, Къазбек районну прес-къуллугъуну ёлбашчысы М. Магьамматов, Хасавюртдагъы яш техниклени станциясыны директору Н. Алиев де якъладылар.
Лап артда сёйлеген «Къарчыгъа» журналны редактору Шейит-Ханум Алишева зал булан къумукъча бир куплет шиъру охуп саламлашгъан сонг, сёзюн булай узатды:
– «Анадаш газет»! Арив чалына. Биз, бары да шаирлер, язывчулар, журналистлер, анадаш газетибизден чыкъгъанбыз. Газетлеге этилеген абур да, тергев де англашыла. Тек газетни охувчулары яшлар учун чыгъагъан журналлардан геле. Ана тилинде олар башлап шо журналны охуйлар. Кёбюсю школаланы муаллимлери ана тил дарсларда, учебниклер булан янаша, «Къарчыгъа» журналны да къоллайгъанын эсгерелер.
Шолай да, Шейит-Ханум Алишева жыйында ортакъчылыкъ этеген «Тангчолпан» журналны редактору Супиянат Мамаеваны атындан шо печат къуралыбызны гьакъында да айтды.
Жыйынны тамамлай туруп, министр А. Гьажиев бары да сёйлевлеге тындырыкълы кюйде тынглагъанын эсгерип, бары да гётерилген масъалалагъа гёре тийишли чаралар гёрюлежегин ташдырды.
Фестивальны вакътисинде юрюлген газет-журналлагъа язылывда къумукъланы къошуму башгъалардан кёп экени де бизин къувандырды. Шо ва жыйынны вакътисиндеги къумукъ вакиллени жагьлыгъы милли печат къурумлар халкъыбызгъа бек тарыкъ экенлигине инамлыгъыбызны артдырды.
Рашит Гьарунов.
