М. Османов

 

Къайтып пашман сезивлеге батаман

 

Ата-ана булан даим ким къалгъан?

Мен оьзюм де тезден берли атаман.

Анам оьлген март ай гелсе, гьар заман

Къайтып пашман сезивлеге батаман.

 

Гёрме барсам, чайны ичип битгинче,

Къайнар этип сют де бере болады.

Гетме чыкъсам, бурунчакъдан оьтгюнче,

Терезеден таймай къарап къалады.

 

Къоркъа эди мен ёл бойда уьшюр деп,

Сорар эди ашыбызны къатыгъын.

Толгъан ичек берер эди биширме,

Инандырып, беремен деп артыгъын.

 

Унутмайман, шо йыл ёллар къар эди.

«Токътамай гет, – деди, – уьшюп къаласан».

Язбаш гелсе, умуту да бар эди

Гёрме гелме баласыны баласын.

 

Къырда сувукъ. Боран борай ёлланы.

Мен нетемен мунча къарап къырлагъа?

Къой, бегетсин боран къапу алланы:

Ажам ёкъ чу магъа гёрме бармагъа.

 

Балта гесген яш ёгеден сув агъа

 

Язбаш абат алгъан вакъти май айгъа.

«Эсипкъолну» ичи булан бараман.

Мурадым бир: тереклени мен къыйгъан

Гьалын-кююн билме барып къарама.

 

Шу арада гёзюм солгъа илинди,

Дёрт ёгеге янашалап оьсеген.

Бирев балта ургъан дёртден бирине,

Сав гесмейли, ярты гесген, гесеген.

 

Гёзьяш йимик адам гёзден агъагъан,

Балта гесген яш ёгеден сув агъа.

Уьч де ёге авма къоймай сакълагъан,

Инбашларын тирегендей уьч агъа.

 

Ахшам кюлкюм гелди алып бир кагъыз

 

«Сен сенекге – мен кюрек» деп, эр-къатын

Отуз йыллар бир-бирине тебинди.

Яшадылар бирин-бири ер этип,

Отуз йыллар бир къалкъыны тюбюнде.

 

Эсимде бар давлагъанлы буланы,

Айрылгъаны бир чайкъашыкъ саялы.

Пуч сёйледи тынглатып уьч уланын,

Булагъа ят эдеп яда уялыв.

 

Ахшам кюлкюм гелди алып бир кагъыз,

Магъа къарап, къатын бёлдю ашавун.

Бу эр-къатын вечерине чакъыра,

Белгилейлер отуз йыллыкъ яшавун.

 

Мен гетейим, сен хозгъалма тёшекден

 

Яшмын кёкню йыртды сюйген кююнде,

Гене бёлдюм ойлашагъан оюмну.

Болман сенден даимликге айрылма,

«Кёмеклиги» болмагъан сонг оьлюмню.

 

Гюнеш артып, етип бийик тавлагъа,

Энишледи, шавлалары яшынды.

Мен разимен талигьиме:

Сен магъа

Ёлукъгъангъа яшав ёлну башында.

 

Ойлашаман, къалмас эдим мен адап.

Гечорта ажжал къакъса эшикге,

Ала буса бирибизни дюньядан,

Мен гетейим,

Сен хозгъалма тёшекден.

 

Сакъ барлайман гёз гёреген ёлланы

 

Юрек ювукъ, дазув буса арекде,

Гече таллар сабур чайкъай башларын.

Айрыча ругь бере солдат юрекге

Сакълайгъаным юхусун солдат яшланы.

 

Эсде сенсен, тек бил хантав тюгюлюм.

Сакъ барлайман гёз гёреген ёлланы.

Бир тамаша енгил эки погонум,

Инбашыма сен салгъандай къолларынг.

 

Ай бетингде эки бюртюк сепкилинг

Барны айтсам, бола эдинг боярдай.

Чубар сепкил этседикен Тенгирим,

Юрт уланлар сени магъа къоярдай.

 

Акъчасын да алмай гери къайтагъан

 

Тюшюмдеми? Тюлюмдеми? Къыдыра

Чыкъгъан ерде оьзюм гёрдюм базарда:

Сатывчулар, къапеселер сыдыра,

Сатылагъан мал да муна, гёз алда.

 

Онг янынгда сата тура къартлыкъны,

Терен гьакъыл къошуп бере алгъангъа.

Сол янынгда буса сата яшлыкъны,

Гьайгевлюк де булан, къошуп ялгъангъа.

 

Мен де энни къарагъанман арекден,

Къайсы алдын сатылмагъа герек деп.

Бири битди, тек халкъ гетмей гёрюне,

Сатылмады бири, къалды еринде.

 

– Къайсы? – десенг,

Къартлыкъ булан гьакъылны

Ёкъ эди гьеч алайым деп айтагъан.

Яшлыкъ булан гьайгевлюкню талады,

Акъчасын да алмай гери къайтагъан.

 

Мени сав этген

 

Аврув мени оьтюп тура

Къырыйымдан гьар заман.

Аврув мени къоюп тура,

Аврумайман – азаман.

 

Анам буса дарман излей,

Ахтара эмчилени.

Тек гьалиге гьеч бирев де

Сав этме болмай мени.

 

Амма бир гюн бир къыз гелди

Гирип мен ятгъан уьйге.

Бек алгъасап гелгенге ошай,

Тергев бергенде кюйге.

 

Караватны къырыйында

Олтурду ол ала гёз.

Илиякълы иржайып къыз,

Айтды магъа эки сёз.

 

Мен къолайгъа абат басдым,

Гече-гюн рагьат оьте.

Шо гюн ашагъан ашымны

Анам гьар гюнлер эте.

 

Анам, мени ким сав этсе,

Не берме де рази эдинг.

Мени сав этген буса

Ахшам гелген къыз эди.

 

– Яшым, – дей ол, – мен къызгъа

Акъча берейим барып.

Акъча алмас, къызны сюй,

Гелининге шо тарыкъ.

 

Бир уьягьлю геле мени эсиме

 

Гьай нечик де болуп къала яшавда.

Он бир йымырткъадан бала салгъанда,

Уьчгине-уьч жижек чыгъа Ажавгъа,

Бала чыкъмай чирий дагъы къалгъаны.

 

«Магъа шулай буюргъандыр Тенгирим»,–

Деп, Ажав да уьч де жижек баланы

Оьсдюре, тек оьсдюргенден не геле?

Уьчюсю де хораз чыгъа оланы.

 

«Хоразы да гьеч эди», – дей Ажавум,

– Бу капирлер хоразлагъа ошамай.

Онгмагъырлар, чокъушма оьч ажайып.

Даим «давда», емин рагьат ашамай.

 

Бир тарыкъсыз зат учун да ябушуп,

Уьстю-бою къара къызыл къан бола.

Тек ят хораз къаршы болса, табушуп,

Уьчюсю де айрыча бир ян бола.

 

Жанын алмай айрылмайлар хораздан,

Уьйге къайтып, емин ашап, сонг булар

Бири-бирин чокъуп тербей бираздан.

 

Ябушагъан хоразланы гьар гёрсем,

Тынгламайгъан Ажавуна – есине.

Авлетлери хоразлардай турагъан

Бир уьягьлю геле мени эсиме.

 

Бир къурумгъа «къонгъан» гьайгев гьаким бар

 

Шо бир вакъти гьар гюн къавгъа башлана.

Эшитиле таныш тавуш эртенлер.

– Тайдырыгъыз орамлардан яшланы!

Халкъ яшларын уьйлерине элтелер.

Себеби де – шо юртдагъы гьакимни

Бугъасы бар сув ичмеге чыгъагъан.

– Не этсек яхшы? –

Шу сораву гьар кимни.

Шулай жавап берди юртлу тамаза:

– Негер тарыкъ халкъны гьар гюн къыйнама?

Тайдырайыкъ биргине-бир бугъаны,

Бары яшны къоюп эркин ойнама.

 

*   *   *

Охувчум, мен тюзюн айтып къояйым:

Бугъа мунда масал язма багьана.

Бир къурумгъа «къонгъан» гьайгев бир гьаким

Эсге сала мен эсгерген бугъаны.

 

Насибин аямады…

 

Сенге-менге чыкъдылар

Аз затлагъа эр-къатын.

Айрылып да битдилер,

Ойлашмай алдын-артын.

Башында уьйленсе де,

Кёп сююп бири-бирин.

Насибин аямады

Я къатын, яда эри.

Бу насипли яшавну

Арты не болду десенг,

Ярты етим яш оьсе

– Насипден къалгъан гесек.

 

Амалчыны гёзлери

 

Тюлкю гелген къонакълай

Къоянланы янына.

Сайки, хоншуларын ол

Къардашыдай сагъына.

 

Тюлкю акъай иржая,

Йылы чыгъа сёзлери.

Тек бир къоян балада

Амалчыны гёзлери.

 

Гьакимни ёлунда

 

Гёрюнюш бар, тек гьакъыл ёкъ башында,

Терс гьакъыллы гьакимини ёлунда.

Ихтиярсыз ашамас оьз ашын да,

Бу – оюнчакъ гьакимини къолунда.

Балыкъчы ва балыкъ

 

Балыкъ тилей: – Атай, магъа тынгла чы,

Лап чарасыз болуп гелдим мен сизге.

Гёресиз чи, къап-къара май бар ерим,

Дагъы мени йиберме нас денгизге.

 

Анама

(Поэмадан эки гесек)

 

Оьтдю йыллар. Муна къайтдым юртума.

Он беш йыллар охумакъ бир яз тюгюл.

Муна, анам, гьар-бир ишге тюртюне.

Акъ тюклери алда йимик аз тюгюл.

 

Шо акъ тюклер бугюн мени оюмну

Давну къагьру йылларына гёчюре.

Яш да булан авруп ятмакъ оюнму?

Муна ятгъан, яшына сют ичире.

 

Ичип-ичип къайтып йылай нарыста.

«Сютюнг ёкъ», – деп айтма сюе анагъа.

Пайда ёкъну билегендей бу «ясдан»

Яш дагъы да бош эмчекге къаныгъа.

 

Анам авруй.

Рызкъы ютмай – ашамай.

Шо саялы сют аз бизин Умашгъа.

Сыйырсыз чы нетме де халкъ яшамай,

Юртну сютю ёкъму дагъы бир яшгъа?

 

Бар. Кепсиз деп эшитсе де сют геле,

Тавакаллыкъ, намус – бизин авуллу.

Хоншубуз чу кююбюзню бек биле.

Бизин йимик сютсюз тюгюл – савунлу.

 

Тек нетерсен, сют тилеме, сув тиле

(Гелтирме де ювукъ юртну булагъы).

«Гир», – деп айтмас, сув узата, сув бере,

Тутгъан гьалда эшигини къулагъын.

 

Эртенинде бир коммунист – юртлу къыз

Анабызны больницагъа элтдирген.

Ферма сютден тойгъан бизин гиччибиз –

Шо гюн яшны яслиге де етдирген.

 

Гёрген сайын акъ тюклерин анамны,

Оюм мени дав йыллагъа гёчюре.

Дав. Уборка. Шулай къыстав заманны

Гече-гюнюн гёз алдымдан гечире.

 

Анам къолай ишге тюшдю яслиге.

Исси заман салгъан сувну къайната.

Баш авруву тутуп, оьзю зар чеге,

Тек къыркъ яшны гьар-бирисин ойната.

 

Ойнатмакъ аз, гийиндире, ашата.

Гечеге де оьзю ясай ашланы,

Ташый сувну, бош бочкеге бошата.

Чола табып, уьстюн жувуп яшланы.

 

Анам нече сувгъа барса алмай ял,

Арты булан юрюме къаст этемен.

Моюгъан сонг: «Педирени ерге сал.

Мени гётер, талдым», – деп яс этемен.

 

Анам буса не къайнашмай, не урмай,

Не къарамай гёзьяшына гёзюмню.

Мен бар якъгъа артгъа сама бурулмай,

Алгъа юрюй, ишин эте оьзюню.

 

Заман шолай, болагъанлар дав эте.

Жаны барлар уборкада чалыша.

Гьар адамны ою, къасты, негети,

Элин азат этмек учун талаша.

 

Нече гёрсем анамны акъ тюклерин,

Тамур-тамур къавжагъан шо къолларын,

Бугюн йимик гёз алдыма тиклене

Он беш де йыл – охуп тургъан йылларым.

 

Лап артдагъы йыллар буса охувум

Бек къыставлу болуп юртгъа гелмедим.

Къыйнагъанда, анам, эсги аврувунг,

Азмагъансан. Айып этме, билмедим.

 

Охуп битдим. Муна къайтдым юртума,

Он беш йыллар охумакъ бир яз тюгюл.

Анам чыдап болмай ишге тюртюне,

Акъ тюклери алда йимик аз тюгюл.

 

Тек гьайы ёкъ акъ тюклерден. Анам шат.

Ватан учун ишлеп тёкген терине.

Чакъсыз гелген акъ тюклери: «Тюз, Айшат,

Къыйын тёкдюнг», – дейген йимик гёрюне.

 

Оьте йыллар, тек эсимде топ тавуш,

Мендейлени сёндюрген шат яшлыгъын.

Оьте йыллар, тек атамдан ёкъ тавуш,

Анам сакълап тура бёркюн, тошлугъун.

 

Сакълап тура, инанмай ол оьлгенге,

Хынжалы да бар илинип тёр тамда.

Дав кинолар бизин юртгъа гелгенде,

Киноларда излей анам атамны.