Россияны халкъ артисти Залимхан Хангереевни «Лезгинка» ансамблге чыгъаргъанда, «Молодость Дагестана» деген ансамблге Дагъыстанны халкъ артисткасы Мадина Агьматова ёлбашчылыкъ эте.
2000-нчи йылда Зоя шагьарны маданият центрына ишге чыгъа ва шонда «Мелодия» деген йырлав ансамблни ортакъчысы болуп бу гюнлерде де ишлеп тура. Шонча йылланы ичинде инчесаниятда оьзюню пагьмусу булан абур-сый къазанып ва халкъны сююндюрюп тургъаны учун Зоя Сатуевагъа 2003-нчю йылда «Дагъыстанны ат къазангъан артисткасы» деген сыйлы ат бериле.
Бир гюн ахшам мен оларда къонакълыкъда болдум. Бав бойдан эшитилеген ченгерткилени тавушуна тынглай туруп, биз лакъыр этебиз.
– Мен оьзюм биле-билгенли йырлайман, – дей Зоя. – Атабыз Умар яхшы агъачкъомуз согъуп да, йырлап да бола эди. Биз, 3 къызардаш, Шамсият, Зугьра ва мен, атабызгъа къошулуп йырлай эдик. Барыбыз да бир училищени де битдирдик, тек менден къайрысы оьзюн бу тармакъгъа багъышламады.
– Сени маънасыз йырынг болмай, нечик айырасан? Оланы нечик сайлайсан?
– Мен башлап йырны сёзлерине тергев беремен, озокъда, кюю тергевюнгню тартагъан кюйде болса, дагъы да яхшы. Артдагъы йылларда пагьмулу композитор ва шаир Къалсын Акъгёзов булан къурдашлыкъ юрютемен. Шону яратывчулугъу магъа бек ювукъ. «Шайтан ел», «Ата-ана» деген йырларын тынглавчулар кёп сююп къабул эте. Расул Къойтемировну сёзлерине гёре, Георгий Исмакъов язгъан йырланы кёп йырлайман. Билемисен, магъа алдынгъы йырлар ювукъ, мен де оланы репертуарымдан бир де тайдырмайман. Олар бек маъналы йырлар.
– Бир-бир яш йыравланы халкъ йырлагъа къайтагъаны шону учунму экен?
– Озокъда, халкъ йырлар кёп йыллардан берли йырлана, чарлана туруп гелген. Олар осал болгъан буса, халкъны эсинде де къалмас эди. Анвар Гьажиевни, Магьаммат Атабаевни, Агьмат Жачаевни сёзлерине гёре язылгъан йырлар да халкъ йырлар болуп битген. Йыравланы да бола тюрлю-тюрлюлери, «гюнлюк йыравлар» нени де йырлап къоя. Инан, йырыны ахырына ерли тынглайсан ва не айтма сюегенни англамайсан. Кёбюсю яш йыравлар сёзлени оьзлер язалар. «Башлады-гелди», «сюемен-гелемен» ва шолай башгъа къапиялы сёзлени салып, йырын да, шону булан оьзлени де учуз эте. Йыравлагъа да тергев ёкъ. Олар да сюйген затны сюйген кюйде йырлап тура. Концертлердеги гьалны гёресендир?
– Осал концертлер болагъангъа ким гюнагьлыдыр?
– Концертни онгарагъанларда бары да жаваплыкъ. Йылда 5–6 концерт гёрсетмей, яхшы бирни-экини гёрсетсин ва биревню айры концертин де салсын…
– Сагъа концерт этме тапшурса, башлап кимлени чакъыражакъ эдинг?
– Бурлият Элмурзаева, Зоя Чунаева, Зайнап Абсаматова, Рустам Агьматханов, Рукъуят Гьамзатова, Шарав Аманатов, Лайла Алиева, Маржанат Гьажиева, Саламат Бамматова, Адил Уцумуев, Латип Шайыпов, Ниъматулла Далгьатов…
– Сен бары да «юлдузланы» жыйып къойдунг…
– Дагъы, этгенден сонг бир концерт эт, тек мекенли концерт болсун…
– Яш йыравлар?
– Сен мени бёлюп къойдунг. «Адат» деген группа, Тимур Девлетмурзаев, Дагьир Магьамматов, Руслан Гьажиев – шулар къайсы концертни де безежек…
– Йырлама сюеген яшлагъа нетейик?
– Оланы тапмакъ ва арагъа чыгъармакъ учун конкурслар ва фестиваллар оьтгерилме герек.
– Сен йырлайгъанда фонограмманы къоллаймысан?
– Къолламайман десем ялгъан болар, тек кёбюсю гезикде оьзюм йырлайман. Мен бир де конкурсларда ортакъчылыкъ этмегенмен, тек фольклор йырланы фестивалына яда конкурсуна баражакъ эдим ва фонограммасыз йырлажакъ эдим. Уллу умутларымны бириси – оьзюмню оркестрим яда эстрада группам да болуп, тюрлю-тюрлю йырланы йырламакъ. Мен яшдан берли мычыгъышланы арасында тургъанман ва шо тилни яхшы билемен. Тез арада Мычыгъыш Республикагъа концерт алып барсам ярай, шолай сёйлешивлер юрютюле. Белгили кюйде, онда фонограмманы къоллама къоймай.
– Оьзюнгню къайсы йырынгны кёп сюесен?
– Олар чы кёп бар. Артдагъы вакътиде халкъ ушата деп «Шайтан ел», «Ата-ана», «Нюр улан», «Чум тала», «Яхсай вальс», «Къара чач» деген йырланы кёп йырлама тюше.
– Артистлер тойлагъа барагъанны нечик гёресен?
– Арив гёремен, шо да концерт йимик чи. Артистлеге (йыравлагъа) янгыз гьукумат ишде ишлеп яшамагъа къыйын. Шону учун да олар тойларда да йырлайлар. Бираз къазангъанда янгы йыр язма къарай, сонг концертлеге бара, шондан таба буса сени халкъ таныйгъан бола. Сен гьали бир йырны арив накъышламакъ (аранжировка) учун нечакъы алагъанны билемисен? Инг де аривлери 80–100 минглеге етише дей. Макъамлар ойлашагъан композиторлар шонча къазанма да къазанмайдыр деп эсиме геле. Мен газетлерде кёп охуйман, яш йыравлар тюркиялы, къазах, уьзбек ва башгъа пачалыкъдагъы йыравланы макъамларына гёре йырлай деп айып эте. Нетсин дагъы, шолай йыр этмеге учуз олтура.
– Хасавюртда тувгъансан, кёп йыллар шонда яшагъансан. Бирден Эндирейге гёчюп къалгъанынг бек тамаша тие…
– Агьлюм Бадурдин – эндирейли. Шунда ер де алдыкъ, уьйлер де этдик, гёчюп яшайгъаныкъ да эки йыллар боладыр. Бизде айтыла чы, ал дёгерчик гьыз этсе, артдагъысы шондан юрюр деп. Гелдим артына да тюшюп. Ону уллаталары юртда белгили ва мадарлы адамлар болгъан. Атасы Багьав юртда инкъылапдан алда яшлагъа дарс бере болгъан. 1930-нчу йылларда ону ялгъан ялаябып туснакъгъа салгъан. 1941-нчи йылда туснакъдан чыгъаргъан ва давгъа йиберген. Давдан сав къайтгъан ва уллу агьлю къуруп яшагъан. Айтагъаным, тарихи бай Эндирейге гёчгениме бир де гьёкюнмеймен, уллу бавубуз да бар, оьсюп гелеген тереклени гьар япырагъындан, оланы гьар чечегинден сююнемен.
– Эндирейге чыкъгъансан, мундагъы маданият къалада ишлеме сюймеймисен?
– Сюемен. Билемисен, магъа яшланы уьйретмек бек ювукъ. Мен бийив ансамбль къуражакъ эдим. Бир-бир юбилейлеге барсакъ, Къарабудагъгент, Буйнакск ва Бабаюрт районланы хорлары бар, чыгъып йырлайлар. Бизин районну буса ёкъ. Шо магъа бек яман тие. Латип, Сайдулла Дадаев ва Ниъматулла Далгьатов булан бирликде башласакъ ярай эди.
Гьали Эндирейдеги клуб бек мукъаятлы кюйде ярашдырылып тура. Шо битгенде тюрлю-тюрлю кружоклар къурма имканлыкъ болажакъ. Мени бажарывлугъум тарыкъ болса, бир гюн артгъа тебермей баражакъман. Эндирей – пагьмуланы юрту, шоланы арагъа чыгъарма тарыкъ. Мен ойлашагъан кюйде, яшланы башлап маданиятдан таба тарбиялама герек.
– Кёп савбол, умутларынг яшавгъа чыкъма насип болсун!
Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,
оьз мухбирибиз.
Суратда: Дагъыстанны ат къазангъан
артисткасы Зоя Сатуева.
