В. АТАЕВ.
Яшланы сюеген шаир уллуланы сюймей болмай. Шогъар Вагьит Атаевни савлай яшаву, савлай яратывчулукъ ёлу нече де аян, нече де ачыкъ кюйде шагьатлыкъ эте. Вагьит яшлар учун алгъасап-булгъасап, ярамаса, яшлар ашар деген къайдада нечик-мечик де язагъан шаир тюгюл. Алтын гиччи бола дегенлей, гьар шиърусун ол артыкъ созмай язагъан кюйге айтма бир зат яхшы тюшюнген. Вагьит чыгъаргъан китапланы барында да ол сёзге къызгъанч, ойгъа чомарт экени мунаман деп гёрюнюп тура. Мен ону яшланы юреклерине тувра ёл тапсын деп чыгъаргъан «Бёлелей» деген биринчи китабы – биринчи къарлыгъачы гьакъдагъы ойларымдан башлама сюемен.
Автор оьзюню бу китабына шолай ат къоймагъы негьакъ тюгюл. «Бёлелей» деген шиъруну темасы янгы болмаса да, Вагьит янгы сёз тапгъан. Шиъру узакъгъа эсде къалагъан кюйде къужурлу бите:
Яшгъа йырлап астаракъ,
Анасы юху тилей:
«Къарангы болуп бара,
Юхла, балам, бёлелей,
бёлелей, бёлелей!»
Уьч йыллыкъ Айбала гёзлерин юма. Амма юхламай. Шо арада анасы юхлап къала. Шиъруну ахыры булай:
Гёрюп къызъяш анасын,
Астаракъ булай сёйлей:
«Баавлар ашамасын,
Сен ухай эт, бёлелей, бёлелей, бёлелей!»
Жирафны биринчилей гёрген яш тез-тез оюн айта: «Ким созгъан атны бойнун?» Бирдагъы мисал, экигине-эки куплетлик бу шиъруну да шаир арив битдире:
Муна бугюн инг башлап
Дарсгъа баражакъ Зайнап,
Къурчагъын болмай ташлап,
Тура къаныгъып ойнап.
Анасы айтды огъар:
– Дарсгъа геч болма, гьей къыз!
– Мен гетсем школагъа,
Къурчагъым къала янгыз…
Вагьитни шиъруларын янгыз гёзлер булан охуп къоймакъ азлыкъ эте. Оланы юрек булан охума хошунг геле. Неге десегиз, олар – юреклеге къонагъан, юреклерде къонуш табагъан къанатлы поэзия асарлар. Бу ерде мен бирдагъы булай бир затны эсгерсем, артыкълыкъ этмес. Вагьит Атаев охувчуланы гёзюнден тюшмек язагъан-яратагъан, юрек айтып къалам тутгъан шаир учун учурумдан учмакъ йимик къоркъунчлу зат экенин гьар къачан да эсинде сакълай десем, къопдурув болмас.
Шаирни тема тапма, табылгъан теманы къужурлудан да къужурлу кюйде ачма-чечме ажайып усталыгъы барны исбатламакъ учун «Кёкдеги къалач» деген шиърусун мисалгъа гелтирип къойсакъ да таманлыкъ эте. Кёкдеги дёгерек айны гёрсетип, яш атасына: «О не затдыр?» – деп сорай. «Шо къалач, – дей атасы, – гьабижай ундан этген, мишик ашамасын деп, бийикге, кёкге элтген». Баягъы «негеси» кёп гиччипавгъа шо бек тамаша тие:
Юхлама ятгъанда яш
Хыйлы ойлагъа батды,
Къалач ерге тюшмей деп
Тамаша болду Батыр.
Бир гюн ахшам абзарда
Хыйлы яш ойнай кёпден.
Батыр бирден эс этди
Ярты къалачны кёкде.
Къарсалап булай деди,
Табып уьйде атасын:
– Мишик ашап къойгъан чы
Шо къалачны яртысын.
Ана ва бала! Бала ва ана! Бу сёзлер къулакъгъа къонгуравдай англы, къуванчдай къурч чалына. Вагьит Атаевни ана-балагъа багъышлангъан шиъруларын охуп чыкъгъанда, жан багьалы ананы аявлу келпети гёз алгъа геле. Шо ана йылы аясы булан баласыны башын сыйпай, ону беш бармагъы беш шавладай. Къаныбызгъа ананы акъ сютю булан бирче синген къакъакъ йыр янгыдан къулакъгъа чалынгъандай боласан.
Вагьит Атаевни яшлагъа тынч англашылар йимик енгил, ачыкъ тили барлыгъы гьар къайсы шиърусунда да гёрюнюп тура. Шаирге юртлу яшланы яшаву, къылыгъы-хасияты, оюнлары, ойлары-умутлары хасокъда яхшы таныш. Гиччи охувчуланы чы нечик де, уллуланы да оьтесиз хошуна гелердей язылгъан «Мурат сурат эте», «Эришив», «Эгизлени хатасы», «Нече къалгъан?», «Гьисап дарсда», «Мен доктор болажакъман» деген шиърулар ва олай оьзгелери узакъгъа эсде къала.
Вагьит Атаев къумукъ поэзияны дюньясына тез де тюгюл, геч де тюгюл, лап арив чагъында инамлы кюйде гирди. Артгъа-сонггъа салмайлы, арт-артындан дегенлей охувчуланы юреги алагъан поэзия китапларын да чыгъарды. «Оьрдек бала», «Гюлайлан», «Гюн чыкъ», «Яшав, сени сюемен», «Яшлар – яшавну чечеклери», «Адамлыкъ» ва олай башгъа китапларындагъы шиъруларыны темалары Вагьитге беш де бармагъы йимик таныш, олар яшавдан алынгъан деп гесип-ташдырып айтмагьа болабыз.
Вагьит янгыз яшлар учун языв булан дазуланып къалмай. Уллулар учун да яза. Ону «Танг яхшы болсун» деген китабы яшавгъа багъышлангъан, май йимик охулагъан булай сатырлар булан башлана:
Яшав, магъа аявлусан, сыйынг бар,
Сени булан балкъып турма сюемен,
Къулач яйып, къучагъынга сыйынып,
Лап тёрюнгде насип къурма сюемен.
Эсгерилген китапда сабанчылар аш дорбасына салып авлакъгъа элтердей алай арив ачыкъ тил булан язылгъан шиърулар аз тюгюл. Эгер Вагьитни шиъруларыны сатырларын будайбашлар йимик увма бажарыла буса, ая толуп ой бюртюклер къалар эди.
Вагьит Атаев язгъан «Давну сакъатлары» деген шиъру тагъымны охугъан заманда, акъубалы давда ажжалланы арасында айланагъан арслан юрекли аталаны гёз алгъа гелтирмей болмайсан. Шолай къоччакъ, шолай эревюллю аталар душмангъа аркъасын-сыртын гёрсетмек чи къайдагъы затдыр, дав майданда къанына юзюп авма тюшгенде де, душманлар бар якъгъа багъып ал берип авуп, азиз ана топурагъын къучакълап оьлюп гетгенлер.
Вагьит поэзияны ёлунда ярыш атны тюгюл, арыш атны меселинде деп айтмагъа ярай. Айтагъаным, ол яшлар ва уллулар учунгъу герти поэзияны авур югюн бегинден бегилип-егилип тарта.
Бираз алларда Вагьитге мен булай сорав берген эдим:
– Яшлар учун язагъан лап да пагьмулу москвалы шаирлерден бириси гиччипавланы ич дюньясын ювукъдан уьйренмек учун чакъда-чакъда яшлар бавуна бара болгъан. Сени болмаймы олай кюйлеринг?
– Онда бармасам да, мени шо мурадым уьйде кютюле, – деп илиякълы кюйде иржайды Вагьит.
Айтагъанлай да, сююмлю шаирибизни дёрт де уланыны яшлары бир ерге жыйылгъанда, савлай яшлар бавунда чакъы жанланыв, кюлкю-шатлыкъ тувула. Олар гьариси гьар янындан гелип уллатасын къучакълап, ону юрегин тавдай этелер.
Вагьит булан къалам къурдашлар гьисапда да, бир юртлулар гьисапда да заман-заман ёлугъа болабыз. Сёзден сёз, хабардан хабар чыгъып гетгенде, артдагъы вакътилерде ана-баланы арасындагъы татывлукъ, не буса да, аста-аста тая барагъаны гьакъда да лакъырыбыз болмай къалмай. Шо неге экен деген сорав тувгъанда, Вагьит жавапны авзуна алып тургъандай, бир гезик булай дегени бугюн йимик эсимде:
– Билемисен, гьали бешикдеги яшларына къакъакъ йыр айтагъан, оланы эмчек берип торайтагъан аналар аз бола бара. Анасыны сютюн ичген балада да, эмизликге уьйренген яшда да анагъа бакъгъан сююв бир йимик болмажагъы ачыкъ зат. Дюньябызны герти кюйде ярыкъ этеген гьеч бир зат бар буса, шо да – ананы балагъа, баланы анагъа бакъгъан якъдагъы герти сюювю.
Вагьит Атаев 80 йыллыкъ юбилейине абурлу-сыйлы кюйде, яратывчулукъ ёлуну агъындан таймайлы етишди. Буйнакскидеги юрт хозяйство техникумну директору болуп хыйлы йыллар намуслу кюйде чалышды. Загьматны ветераны. Яшлар учун язылгъан шиъруларыны бир тагъымы учун «Къарчыгъа» журналны конкурсуну лауреаты болмагъындан къайры да, Грибоедовну медалы булан савгъатланды. Яшлар учунгъу ёммакъланы Бютюнроссия конкурсуну лауреаты. Вагьитни шиърулары янгыз Дагъыстанны халкъларыны тиллерине таржума этилип къалмайлы, русчагъа гёчюрюлюп, Бютюнроссия радиодан да, «Маякъ» деген радиостанциядан да бериле. Сонг да, ону шиъруларыны гёрмекли бир тагъымы дюньяны тюрк халкъларыны яшлар учунгъу энциклопедиясына да гирген.
Вагьит Атаев гьар къайсы ягъындан алгъанда да, арабызда болсун дейген, ичинде жыжыгъы-жыжымы, эл макътардай эр къылыгъы булангъы шаир.
Ону яшайгъан кюю де, язагъан даражасы да бир-бири булан бал-яв йимик барышагъанлыкъ мени айрокъда хошума геле. Шо саялы ол акъ кагъызны алдында да, адамланы алдында да, Аллагьны алдында да таза. Ону шо асиллигини, шо тазалыгъыны гьакъында ойлашгъанда, огъар багъышлангъан бу поэзия сатырларым оьзлюгюнден тувуп къалгъандай болду:
Таза юрегинг, тап-таза къанынг,
Таза яшавгъа татынгъан жанынг,
Тазалыкъ булан сен доссан, элсен,
Дагъы кюйде сен яшап билмессен.
Бар якъдан, Вагьит, тазасан, таза,
Къаламынг тутгъан къол йыргъа база.
Къонакъдан-къонакъ – ёкъ бир де бошав,
Яшавму дейсен къонакъсыз яшав?
Сен де базасан, сагъа да база,
Баздыртар йимик тазасан, таза.
Вагьит ювугъум, шо тазалыкъ сенде оьмюрюнг-башынг бар чакъы сакъланажагъына бизин яшлыгъыбызны Акъоьзени оьзюню гьар толкъуну, гьар тамчысы булан, Эрпели тавлар гьар къаясы, гьар ташы булан, Мадигинни алма бавлары гьар тереги, гьар акъ чечеги булан инана. Шолай уллу инамлыкъгъа гирмегинг де 80 йылдан сонг да сен охувчулагъа дагьы да янгы поэзия асарларынгны савгъат этежегинге шеклик тувдурмай.
Агьмат ЖАЧАЕВ,
Дагъыстанны халкъ шаири.
Кимни мамасы арив?
Къайырдан кёрюк этип
Ойнай яшлар, гёремен.
Патюк айта: “Кёрюк бол,
Аш ва бишлакъ беремен”.
“Къайсы кёрюк арив?” – деп,
Сорав чыкъды арагъа.
“Озокъда, меники!” – дей
Тез-тез Патюк Зарагъа.
Зара айта:
– Къой, кёрюк
Болсун арив сеники.
Сени мамангдан эсе,
Мамам арив меники!
– Мамам меники арив! –
Деп эретурду Патюк, –
Мамамны бети ап-акъ,
Башы буса — бурма тюк!
– Мени мамамны чачы
Базыкъ, узун, къап-къара.
Къып-къызыл алма йимик
Яякълары! – дей Зара.
Хоншу яш, гиччи Паша,
Къызъяшлагъа къарады.
Олар:
– Кимни мамасы
Аривдюр? – деп сорады.
– Айтар эдим, – дей Паша, –
Сорасагъыз тезокъда!
Сизинкинден кёп арив
Мени мамам, озокъда!
В. АТАЕВ.
