Бу уланны оьзюн де, сагьнада къужурлу ойнайгъан кююн де мен таныгъанда йимик, сюйгенде йимик, билемен, минглер булангъы къумукъ къаравчулар да сюе ва таный. Абур-сый да эте. Яшавда не заманда да, кимге де халкъыны сюювюн къазанма тынч болмай. Оьзюнг юрютеген касбуну сюйме де сююп, юрегингден огъар берилме де берилип загьмат тёкмесенг, халкъны абурун-сыйын къазанып да болмай.


Мен оьзю булан лакъыр этеген улан, Дагъыстанны ат къазангъан артисти, оьркъазанышлы Къагьир Атагьажиев Къумукъ сагьнада шолай абур къазангъанланы бириси деп ташдырып айтма болабыз.

– Яш чагъынгдан сёз башлайыкъ, Къагьир Магьамматович. Бу касбуну сен нечик тангладынг?

– Тюзюн айтсам, биз, школада охуйгъан яшлар, юртубузгъа Къумукъ театр спектакль алып гелсе, оьтесиз сююне эдик. Уллулагъа йимик, бизге олтурма ерлер де болмай эди. Сагьнаны алдында, полда олтуруп къарай эдик. Спектакль башлангъандокъ, гёз алдынгда тамаша дюнья ачылып къала. Тыныш алмай дегенлей тынглайбыз. Гьар актёрну оюнуна къарап, бирлерине ачувубуз чыгъа, бирлерин якълама сююп гьар тюрлю сёзлер къычырабыз. Уллулар бизин пысдыра. Актёрлар ойнайгъан гьар келпетге гирип къаласан, ону булан бирче ойнайгъанда йимик боласан.
Муна, шо яш чагъымда сингди сагьнагъа сююв. Сонг да, шо заман мен Магьачкъаладагъы культпросветучилищеде охуй эдим. Театрда актёр болуп ойнайгъан юртлум, къардашым Гьасан Гьасановну янына чакъда-чакъда бара эдим. Шонда режиссёр Зубайыл Хиясов да гьаман мени гёре эди: «Гелип къал театргъа, гелип къал», – дей турду. Артда да гелме борчлу болдум. Озокъда, сююп гелдим.

– Сагъа уьстюнлюк гелтирген, халкъгъа сени танытгъан ролюнг эсингдеми?

– Эсимде. Зубайыл Хиясов режиссёр гьисапда «Гечив болмас» деген спектаклни сала эди. Баш рольну бириси Юнусну ролюн ол магъа тапшурду. Мени оюнумну къаравчулар да арив къабул этди, режиссёр да макътады. Мунда яш актёрлар кёп къуршалгъан эди. Республика конкурсда ортакъчылыкъ этдик. Мен яратгъан келпет, мени ролюм конкурсда биринчи ерни алды. Маданият министерликден, комсомолну обкомундан магъа дипломлар тапшурдулар. Сонг да, Москваны театрларына бармакъ учун гьавайын путёвка бердилер. Мен, озокъда, бардым. Олар салагъан спектакллеге, дюньягъа аты белгили актёрланы ойнайгъан кююне къарадым. Магъа шо сапарым бек таъсир этди. Яхшы янындан. Щукинни атындагъы театр училищеде охуйгъан­ къумукъ уланлар, къызлар булан ёлугъувубуз болду.
Шо вакъти СССР-ни халкъ артисткасы Барият Муратова да Москвада эди. Студентлер бизге экибиз де ойнайгъан спектаклден бир гесекни гёрсетме тиледи. Биз де Чингиз Айтматовну повестине гёре салынгъан «Ана топуракъ» деген спектаклден бир гёрюнюшню ойнадыкъ. Студентлени сююнчю, харс урувлары, шат юзлери эсден таямы?..

– Сагъа ойнама къыйын тийген, жаваплыкъны талап этеген ролларынг да болгъандыр…

– Озокъда болду. Абдулвагьап Сулеймановну «Тангчолпан» деген пьесасына гёре салынгъан къумукъланы къагьруман уланы Зайналабит Батырмурзаевни ролюн З. Хиясов магъа тапшурду. «Сагъа 22 йыл бола, ону чагъындасан, бажаражакъсан», – деп къойду. Гечеси-гюню булан ойдаман. Халкъыбызгъа аты айтылгъан игит уланыбызны келпетин нечик буса да ойнама ярамай чы! Къаравчу инанагъан кюйде, къоркъув билмейген, ярлы халкъгъа эркинлик болсун учун жанын да аямайгъан адам болгъанны гёрсетме герекмен. Магъа тюшген бу жаваплыкъгъа деп, кёп ойлашдым. Ондан къайры да, ону гьакъын­да мен билеген маълумат азлыкъ эте. Архивге барып, ону гьакъын­дагъы документлени ахтардым, тапдым, охудум. Пьесаны автору булан бир нече керен ёлугъуп лакъыр­ этдик. Гьасили, къумукъ сагь­нада яратгъан бары да келпетлеримден магъа Зайналабитни келпети артыкъ аявлу ва сююмлю эди. Огъар мен юрегимни бир гесегин бергенмен. Тюзю, юрегинг берип ишлемесенг, къайсы келпет де яратылмай, къаравчу да огъар инанмай.

– Сагьнада ойнагъан чакъы йылларынгда яратгъан келпетлерингни де унутмайсандыр…

– Олар бары да эсде. Янгыз баш ролланы эсгерип къойсам да, къыркъдан кёп. «Айгъазиде» – Умав, «Молла Насрутдинде» – Хасай, «Ташбикеде» – Къагьир ва шолай оьзгелеринде де.

–Театрдан тайгъан йылларынг да болду. Билемен, «бошуна-башалман» чы юрюмединг.

– Токъсанынчы йыллар бизин театрыбыз учун къыйынлы йыллар болду. Спектакллер салынмай, харж етишмей, кёп пагьмулу актёрларыбыз ишден тайды. Яшавлукъ этме, агьлюню сакълама герек чи. Мен де тайдым. Бир башлап Магьачкъалада клубну директору болуп ишледим. Мунда яшланы театр-студиясын ачып ишледим. Сонг да, башгъа касбуну танглама, билим алма герек эди. Мелиорация техникумну битдирдим. ДГУ-гъа тюшюп, филология факультетни битдирдим. Судебный пристав болуп ишлеме башлагъанда, финанс техникумда охудум, диплом алдым. Сагъа ишинге гёре юрист касбу герек дедилер. Бизнес ва правону институтуна тюшюп, юристлер гьазирлейген факультетин охуп битдирдим.

– Гертилей де, заманны бош йибермегенсен. Орта ва оьр билимлеринг булан беш дипломунг бар, – хандан да байсан…

– Яшав гьаллар шолай гелишди. Шагьарда судебный пристав болуп ишлей туруп, мени Хумторкъали районгъа чыгъардылар. Шо къуллукъда ёлбашчы болуп уьч йыл ишледим. Сонг Магьачкъалада шо къуллукъну управлениесини бёлюгюне ёлбашчылыкъ этдим. 2006-нчы йыл магъа юстицияны 2 класлы ойчусу деген ат да, подполковник чин де берилди…

Гьали шаирибиз Казим Казимов сени гьакъынгда язгъан сатырлар эсиме гелди:

Бош къойман деп яшавда оьз ерингни,
Къыйматы кёп къуллукълагъа тюшюндюнг.
Абурларын сакълап азиз элингни,
Кёп сарсакъны тахчалардан тюшюрдюнг.

Пагонунгну юлдузлары алтындан,
Къазаплысан Къазакъ тутгъан къаламдай.
Къазанышда оьсген Къагьир-Къагьруман
Къумукъну сен гёресен генг Аламдай.

– Бу – сагъа шаирни сыр чечивю, сюювю. Сен халкъынгны сюювюн де сеземисен?

– Огь нече де сеземен дагъы! Айрокъда театрны къойма тюшгенде, башгъа къуллукъларда ишлейгенде сагьнадагъы оюнум булан къазангъан халкъны сюювю магъа бек кёмек этди. Магъа Оьр Къазанышдагъы зайып­ланы сакълайгъан идараны директору болуп чалышма тюшдю. Янгыз бу къуллугъумну айтмайман, оьзге къуллукъларда ишлейгенде де, не мурат булан барсам, гьакимлер мени сююмлю актёр гьисапда къабул этип, не къуллугъумну да яшавгъа чыгъаргъан. Зайналабитни ролюн ойнагъанымны айтып гетдим. Шо вакъти мен агьлюм булан бир квартирден башгъасына чыгъып, квартирлени алышдыра туруп инжинип яшай эдик. Бир гюн ишге гелдим. Арсен Атаевич сени чакъыра дедилер. Шо заман ол ДР-ни Пачалыкъ Советини ва Гьукуматыны Администрациясыны ёлбашчысы эди. Белгиленген гюн бардым. Ол мени:
«Зайналабит Батырмурзаевни гьали де квартири ёкъ десе, къыйышмас чы», – деп къаршылады. Ва квартир алма кёмек де этди. Тюзюн айтайым, халкъыбызны янындан къазангъан сюювюм яшавумда магъа уллу иш кёмек этди. Баракалла мени азиз, асил къумукъ халкъыма деп юз-минг керен айтсам да къанмайман. Гертиден де, яшавумда мен халкъымны сюювюн сезип, шо сюювден оьр, оьктем болуп яшагъанман ва яшайман.

– Сени пагьмунг барны халкъынга аян этгенсен. Шо пагьмуну тамур алагъан­ ери, сен гьар оюнунгда оьзлерден уьлгю, илгьам алагъан яда агьвалатлар, яда адамлар болма гереги герти чи?!

– Тюз айтасыз. Герти дегенде, мен оьзюне къошулгъан театрны шо замангъы коллективи, савлай Дагъыс­тангъа, Темиркъазыкъ Кавказгъа белгили ва уьлгюлю мени асил Къумукъ театрымны коллективи эди. Шо пагьмулу, Дагъыс­тангъа ва савлай Совет Союзгъа атлары айтылгъан артистлерибизден уьлгю де алмай, илгьам да алмай мен бола эдимми дагъы?! Алмасам – айып иш. Барият Муратова, Айгум Айгумов, Магьамматамин Акъмурзаев, Нажмутдин Макъсутов, Саният Муратова, Тажутдин Гьажиев – булар чы сагьнаны оьр даражадагъы усталары… Олардан уьлгю де алмай, оланы оюнундан илгьам да алып болмайгъан актёрдан артист болуп болмай. Мен, Магьамматамин сагьнагъа чыкъса, ону оюнундан, айланышындан оьтесиз леззет ала эдим. Ону йимик ойнама къаст эте эдим. Тек экинчи Магьамматамин болма бек къыйын, бажарылма да бажарылмай. Гьар кимни Тенгири берген, табиатдан гелген оьз пагьмусу бола буса ярай…

– Къайсы ва не оьр къуллукъда ишлесенг де, ахыры Къумукъ театр сени оьзюне багъып тартды дагъы?! Спектакллерде де ойнайсан, дагъы да къуллугъунг да бар чы?

– Шону тюз айтасыз, тартды. Ишлеген къуллукъларым да мени яхшы эди… Тек. Къумукъ сагьна, анадаш коллектив… Мен чи дагъы бу сагьнагъа 19 йыллыкъ чагъымда мингенмен. Спектакллерде де ойнайман, театрны директоруну заместители болуп да чалышаман…

– Къайтгъан малны хайыры бар дагъы?..

– Тюзю, шу соравгъа мен жавап бермесем яхшы. Шогъар­ жавап берип болар къаравчулар ва мени коллективим. Олагъа къояйыкъ…

– Яхшы, Къагьир Магьамматович, бу да сени саламатлыгъынг. Бу айны 12-синде сени тувгъан гюнюнг де болгъан… Къутлайбыз ва гележекде де яратывчулукъ ёлунгда уьс­тюнлюклер ёрайбыз.

– Савболугъуз, баракалла сизге де.

Баянлыкъны язгъан

Яраш БИЙДУЛЛАЕВ.


СУРАТЛАРДА: Къагьир АТАГЬАЖИЕВ гьар тюрлю ролларда