Ерли шаирлени аслу белгиси – олар халкъгъа ювукъ, халкъны дертин-оюн, къыйынын гьар гюн гёре, гьис эте туруп, оланы яхшы биле. Пагьму даражасы ва адабият илмуну талапларын кютеген кюю булан олар, балики, касбучу шаирлени артындан етмейдир, тек шо багьана булан биз оланы ари теберсек, тюз чю нечик де болмас…
Эгер пачалыкъ «халкъ шаири» деген гьюрметли атгъа еслик этмей эди буса, биз шо атны халкъны арасында яшайгъан биз айтагъан бир-бир «ерли шаирлеге» бермекни тийишли гёрер эдик. Пачалыкъ идараларда ишлейген касбучу шаирлеге буса «пачалыкъны шаирлери» деген ат къыйышывлу. «Олай деген не? Пачалыкъ ишде ишлейген шаир «халкъны душманларымы?» – деп, бизин сёзюбюзню къыйма къарайгъанлар болса, бизин шолагъа онгаргъан жавабыбыз шудур: «Тюгюл».
Пачалыкъ ишде де ишлеп, халкъын якълап, сююп язагъан шаирлер аз тюгюл. Тек олар негереклер этсе де, халкъгъа «ерли шаирни» йимик ювукъ тюгюл. Дагъы да керен айтабыз, лакъыр пагьмуну даражасыны гьакъында тюгюл. Нечакъы пагьмулу шаир де халкъгъа ят болма бола – шолай адамны халкъ къабул этип битмес. Пагьмусу аз буса да, халкъны дерти булан яшайгъан шаир адамлагъа ювукъ.
Дагъы такрарланмас учун ерли пагьмуланы бири – темиравуллу Бозигит Элмурзаевни гьакъында сёйлейик.
Бозигитге 2014-нчю йылда 50 йыл битежек. 2012-нчи йылда Магьачкъаладагъы «Наука-Дагестан» деген издательствода ону «Юрекни гёзю булан» деген шиъру китабы да чыкъгъан. Китапны аты негьакъ тагъылмагъан: Бозигит тувмадан сокъур.
Анасы гиччиден айтагъан къакъакъ йырлар, ёммакълар, хабарлар, сонг-сонг ювукъ адамлары охуп тынглагъан къумукъ язывчуланы асарлары ону юрегинде ана тилине, адабиятгъа сюювню отун якъгъан. Бозигитни яш йылларындан берлиги уллу къуванчларыны бириси радиону къумукъ тилдеги берилишлери, йырлары болгъан.
Бара-бара ол оьзю де язма башлай. Бозигитни пагьмусун ачгъан ва ону оьз-оьзюне инандырып ругьландыргъан адам – юртлусу муаллим ва журналист Магьаррам Алимгьажиев. Магьаррам ону гьар айтгъан асарын алып-язып, биринчилей Хасавюртдагъы «Къумукъ тюз» газетде, сонг-сонг «Ёлдашда», «Къарчыгъада», «Тангчолпанда» чыгъарды. «Нечик язасан?» – деген соравубузгъа Бозигит: «Башлап гёнгюмден айта туруп, шиъру гьазир болгъанда, телефонумну микрофонуна айтаман. Сонг къызым Гюлмирагъа яда Магьаррамгъа тынглатып, олар кагъызгъа гёчюре», – дей. Эсгерилген китап да Магьаррамны къасты булан чыгъарылгъан. Ону зувап ишлерин Аллагь къабул этсин!
Бозигит янгыз шиърулар язмай. Ону яшлар учун язылгъан ёммакълары да бар. Олар да, Аллагь буюрса, айры китап болуп чыгъажакъ. Бозигитни асарларыны тили енгил, ойлары ачыкъ, халкъгъа ювукъ, англама тынч.
Биревлер гёргенин яза буса, Бозигит гьис этгенлерин яза. Дагъыстанны халкъ шаири Агьмат Жачаев Бозигитни гьакъында: «Юрекни гёзю булан яза», – деп бек тюз токъташдыргъан.
Бозигитни яшлыгъы тенглилериники йимик оьтмегени англашыла. Ол 1982–1994-нчю йылларда Къызлардагъы ахшамгъы школада орта билим алгъан ва шондагъы сокъурлар учунгъу хас заводда ишлеген. Шо йылларда уьйленме де уьйленген. 1994-нчю йылда буса ата юртуна къайта ва бар имканлыкъларына гёре оьзбашына билим алма, англавун артдырма башлай. Къызы Гюлмира охуп, китапланы гече, Къуранны хыйлы аятларын, пайхаммарны гьадислерин, къумукъ шаирлени шиъруларын гёнгюнден уьйрене. Агьлюсю Сувсар булан Бозигитни Гюлмирадан къайры, Алимхан деген 7-нчи класгъа барагъан уланы да бар.
2000–2008-нчи йылларда Бозигит юрт межитде будун болуп да ишлеген. Дагъы да, ол Хасавюртдагъы сокъурланы жамиятыны гьаракатында да ортакъчылыкъ эте, маданият бёлюкню ишлерин юрюте. Озокъда, бу иши учун огъар алапа береген гиши ёкъ.
Юртда оьлюге этилеген къуллукълагъа да Бозигитни кёп чакъыра. Ол юртлуларыны шатлыгъыны да, къайгъысыны да ортакъчысы. Бу йыл ол юрегине тутгъан лап уллу мурадына да етди: гьажгъа барып гелди. Бозигит гьажгъа бармакълыгъы оьзюню яшавун, адамлагъа, дюньягъа къаравун алышдыргъанын, юрегине яллыкъ гелтиргенин уллу сююнч булан эсгере. «Гёрмейген мен олай болгъан, гёрегенлер чи не де болгъандыр», – деп хабарлай Бозигит.
Гьаждан къайтгъанда ожагъында мавлет этип, уллу да, гиччи де ону къутлама гелип, абур этдилер. Биз де болдукъ шонда. Шо гюн Бозигитни лап да насипли гюнлерини бири эди.
Бозигит гьажда болгъан кюйлерин язып, китап чыгъарма сюе. Аллагь онгарсын!
Рашит Гьарунов.
Бозигит Элмурзаев
ЙЫРНЫ БАШЫ
– Йыр къайдан башлана? –деп
Сорагъанда анама:
– Ана топуракъдан, – деп
Жавап берди ол магъа.
– Йыр неден башлана? – деп
Сорагъанда атама:
– Ата юртдан башлана, –
Деди магъа атам да.
– Башлап нени йырлайым? –
Деп сорадым агъама:
– Башлап ата юртунгну
Герек, – деди, – йырлама.
– Башлап кимни йырлай? – деп
Сорадым къызашыма:
– Йырла элинг макътагъан
Ювугъунг-къурдашынгны.
– Йырны кимге йырлай? – деп
Сорадым сюйгениме.
– Йырла, – деди, – сюйгеним,
Ватанынга, элинге.
Юрекге ювукъларым
Алгъандан сонг алгъышлап,
Яздым мен де йырымны,
Ватаныма багъышлап.
Сокъур адам
– Сокъур адам, энни къайда барасан,
Аста-аста тюрте туруп таягъынг?
Таякъгъа да тынгламайлы бир-бирде,
Къуюлагъа тюшюп гете аягъынг.
Шу гьалынгда орамларда юрюмей,
Ярамаймы сагъа уьйде турмагъа?
– Уьйде турсам, бир ишим де юрюмей,
Сокъургъа да герек яшав къурмагъа.
Эсингдеми, анам?..
Эсингдеми, анам,
Гиччи заманым,
Зайыплыгъым
Биринчи англагъаным?
Англагъанда, алып мени
Къысгъанынг къучагъынга,
Оьртен отлар къабунса да
Сени ич-бавурунга.
Гёзюм-къашым сыйпап мени,
Мангалайым оьпгенинг,
Оьз-оьзюнге Аллагьдан деп,
Маслагьатлар этгенинг.
Эсингдеми мен къолумну
Къолунга узатгъаным,
Аз буса да гёрегеним
Мен сагъа англатгъаным?
Оьзюнг билмей, сююнмекден
Мени кёкге чюйгенинг,
Гёрегеним бары халкъгъа
Билдирмеге сюйгенинг.
Сююнчюмден сююнгенсен,
Къуванчыма къангъансан.
Къайгъым болса, менден артыкъ,
Анам, оьзюнг янгъансан.
Анам, сагъа оьмюр бою
Алгъыш эте къалайым.
Шу дюньяда бир сени учун
Оьзюм къурбан болайым.
Шюкюрлюк бар юзюмде
Йырларымны багъышлайман халкъыма,
Юрек толгъан сююв булан оьзюмде.
Халкъ оланы англамаса нетермен?
Тек даим де шюкюрлюк бар юзюмде.
Талчыкъ ойлар къуршагъанда юрегим,
Пашман сеслер чыгъып къала сёзюмден.
Къан тамурум уьзюлсе де къайгъыдан,
Тек даим де шюкюрлюк бар юзюмде.
Юрек айтгъан йырым яза къурдашым,
Ярыкъ ёкъгъа мени эки гёзюмде.
Гёзню нюрюн юрегиме бергенге,
Тенгириме шюкюрлюк бар юзюмде.
Янгы язлар ача мени гёнгюмню,
Мунглу гьислер гьызын къоя юзюмде.
Яшавума пашман гюзлер гелсе де,
Гьар даим де шюкюрлюк бар юзюмде.
Юртлуларым, сизин булан яшавум,
Сизге алгъыш этемен гьар сёзюмде.
Алгъышларым къабул этер Тенгирим,
Неге тюгюл, шюкюрлюк бар юзюмде.
Халкъым менден гечер бугъай янгылсам.
Огъар аян къынгырым да, тюзюм де.
Китап яздым мен халкъыма багъышлап,
Огъар даим шюкюрлюк бар юзюмде.
Пайхаммарны гьюрмети учун тилеймен,
Аллагь, гечип къой деп языкъ оьзюмден.
Я, Тенгирим, сен рагьмулу Гьакимсен,
Шюкюрлюкню тайдырмагъын юзюмден.
