Сердар Огузхан Чайжоглу Костамону шагьарындан. Костамонудагъы кузейкент лицейин битдирген сонг Эскишегьир университетинде тарих илмуланы факультетинде охугъан.
Генжай Чифтчи Истанбулда яшай. Кипрде Лефке университетинде тарих илмуланы факультетинде охугъан. Гьали Эскишегьирдеги Анадолу университетде охуй.
Сердар Огузхан Чайжоглу бугюнлерде илму ахтарыв ишни уьстюнде ишлей. Ону илму ахтарыв диссертациясы Тюрк Османланы ва Къыбла Дагъыстандагъы лезгилени 1700–1750-нчи йыллардагъы аралыкъларына багъышлангъан.
Сердар Огузхан Чайжоглу ва Генжай Чифтчи охуву булан янаша Тбилиси шагьарда орус тилни курсларында билимлерин камиллешдире ва архивлерде ахтарыв ишини уьстюнде чалыша.
Тюрк къардашларыбызны журналист, Тбилисидеги университетни дарс беривчюсю Руслан Сунгуров оланы илму ишине байлавлу ахтарывлар юрютме Дагъыстангъа алып гелген. «Ёлдаш» газетни редакциясында тюрк къонакълар булан болгъан лакъырлашывну сизин тергевюгюзге де беребиз.
– Сиз Дагъыстангъа биринчилей гелгенсиз, аслу мурадыгъыз недир?
– Мен Мармара университетни адабият факультетини тарих бёлюгюнде илму къуллукъчу болуп чалышаман. Мени илму-ахтарыв ишиме байлавлу Дагъыстангъа гелмеге къастым бар эди. Гьали Тбилисиде рус тилни уьйретеген курсларда охуйман. Тюрк Османланы ва Къыбла Дагъыстанда лезгилени 1700–1750-нчи йыллардагъы аралыкъларына багъышлангъан илму ишимде пайдалы болагъан маълуматланы алмакъ, къолъязывланы ахтармакъ учун биз Дагъыстангъа гелдик. Бизин мунда Тбилисиден узата туруп алып гелген ёл гёрсетивчюбюз Руслан Сунгуровгъа да уллу разилик билдирме сюебиз.
–Сиз эсгерген Тюрк Османланы ва лезгилени аралыкълары деген тема сизин тергевюгюзню неге тартды? Шо гьакъда не айтма боласыз?
–Тюрк Османланы ва лезги халкъны вакили Давут гьажи Мюшкюрлюню аралыкълары бугюнлеге ерли ахтарылмагъан деп айтмагъа ярай. Биз билеген кюйде, Тюркияны ва Къыбла Дагъыстанны тыгъыс байлавлукълары болгъан. Мен ойлашагъан кюйде, бу ахтарылмагъан теманы айланасында илму ишлер язмагъа тийишли. Дагъыстанда бизин лезгилени маданияты, адатлары булан Давут гьажи Мюшкюрлюню къолъязывлары булан таныш болмагъа къастыбыз бар.
Генжай Чифтчи:
– Тюркияны ва лезги халкъны тарих-маданият аралыкъларын теренден ахтармагъа герек деп ойлашаман. Шо саялы да, бугюн илму ишлер, диссертациялар гьали болгъунча ахтарылмагъан теманы ахтармагъа имканлыкълар ярата. Ахтарывлагъа гёре язылгъан илму ишлени де пайдасы болажакъ, – деди.
– Сиз Дагъыстангъа биринчилей гелгенбиз деп айтдыгъыз. Сизге мунда не таъсир этди? Негер тамаша болдугъуз?
– Биз биринчилей Дагъыстанны тавтюп боюнда, Буйнакск шагьарда, Атланавул юртда болдукъ. Тавланы гёзеллиги бизин гьайран этди. Буйнакск шагьарны бек ушатдыкъ. Бу шагьарда адамланы исси къаршылаву саялы, орамларында гезейгенде оьзюбюзню ватаныбызда йимик гьис эте эдик. Бизин Руслан Сунгуров Буйнакск шагьардагъы музейге алып барды. Ону директору Микайыл Дугричилов да бизин бек арив къаршылады. Гьали онда ярашдырыв ишлер юрюлюп тура буса да, кёп экспонатлар булан таныш болдукъ.
Сонг да, Магьачкъалада Къумукъ театрда, Авар театрында болдукъ. Хазар денгизни гёрмеге кёпден гьасирет эдик. Шолай да, Милли китапханада болдукъ. Ону къуллукъчусу Инсанат ханум Солтанмуратова бизин ахтарыв ишибизге байлавлу китаплар булан таныш этди.
Мен эсгерсем, башлап мени илму ёлбашчым магъа Тюркияда «Стамбульские новости» деген газетни чыгъарып тургъан къумукъ халкъны гёрмекли вакили Жалалутдин Къоркъмасовну Тюркиядагъы чалышывуну гьакъында илму ахтарыв иш язма таклиф этген эди. Тек архивлерден ахтарып да мен «Стамбульские новости» деген газетни табып болмадым. Балики, гьали уьстюнде ишлеп турагъан ишимни тамамлагъан сонг Жалалутдин Къоркъмасовну чалышывуну уьстюнде ишлеме имканлыкъ болар деп де ойлашаман.
Генжай Чифтчи:
– Мунда Хазар денгизни гьавасындан тыныш алма имканлыкъ болгъанына сююндюк. Шаир Бадрутдин Магьамматовну янында болдукъ. Ол бизге китабын да савгъат этди. Баракалла.
–Гьали Тюркияда сиз охуйгъан Мармара университетни, ондагъы охутув къайдаланы гьакъында айтсагъыз бизин охувчуларыбызгъа да пайдалы болур эди.
– Мармара университети – лап да тез къурулгъан университетлени бириси. Ондан къайры да, Мармара университетинде охув 4 тилде – тюрк, ингилис, алман (немис) ва француз тиллеринде юрюле. Мармара университетни 13 факультети, 11институту, 8 училищеси, 28 илму-ахтарыв центры бар, 44 тюрлю касбугъа гьазирлей. Билим берив къайдалар Европа даражалагъа къыйышагъан кюйде юрюле. Сонг да, Мармара университетини дипломун Европа университетлени федерациясы да къабул этген, мюкюр болгъан. Мунда кёп санавда тыш пачалыкълардан гелген студентлер де охуй. Шолай да, башгъа пачалыкъларда яшайгъан тюрк миллетлени вакиллерине гелип охумагъа айрыча имканлыкълар, онгайлыкълар яратылгъан.
–Гележекде дагъы да Дагъыстангъа гелмеге хыялыгъыз бармы?
– Бу – Дагъыстангъа бизин биринчи сапарыбыз. Заманыбыз аз. Халкъ булан, маданият, инчесаният къурумлары булан таныш болдукъ. Дербентдеги Нарын къалагъа барып, ону да гёрдюк. Дагъыстан бизин учун экинчи ватаныбыз йимик юрегибизде къалды. Озокъда, Дагъыстангъа къайтып-къайтып сапар этме, къумукъ тюрклер булан ювукъдан таныш болма, къурдашлыкъ юрютме къастыбыз бар. «Ёлдаш» газетни редактору Камил бей бизге оьзюню китапларын да савгъат этди. Огъар да баракалла. Бизге къардаш къумукъ халкъны белгили адамлары булан таныш болмагъа да имканлыкъ болду.
Гертилей де, къардаш тюрк миллетни уланлары Сердар Огузхан Чайжоглу ва Генжай Чифтчи бизин учун къурдашлар болду. Муна шулай ёлугъувлар къардаш миллетлени арасында татывлу, ювукъ ва къурдашлыкъ аралыкъланы беклешдирежекге шеклик ёкъ.
Суратда: (солдан онггъа) Генжай Чифтчи, лакъырлашывну автору, Сердар Огузхан Чайжоглу.
