Бажарывлу ёлбашчы ва муаллим

Алиших Шагьбанович Магьамматов Манас посёлокдагъы (Къарабудагъгент район) умуми орта билим береген школада директор болуп ишлейгенли 24 йыл бола. Ол 1978-нчи йыл Манас посёлокдагъы школаны битдирип, Дагъыстан пачалыкъ университетни математика факультетине охума тюше. Университетни битдирген сонг, беш йыл дарс бере. Сонг ол школаны директору болуп ишлемеге башлай.

Бизин оьз мухбирибиз ону булан ёлугъуп, ишине байлавлу лакъырлашгъан.  Шо лакъырлашыв тёбенде охувчуланы тергевюне де бериле.

 

– Алиших Шагьбанович, муаллим касбуну нечик сайладыгъыз?

 

– Муаллим касбуну кёп сююп сайла­гъанман, – дей сынавлу муаллим. – Мени атам Шагьбан Магьамматович де оьсюп гелеген наслугъа билим беривде, тарбиялавда 55 йыл загьмат тёкген. Анам Патимат Межитовна буса 60 йыл муаллим болуп ишлеген.

 

– Юртлардагъы, посёлоклардагъы орус тилни билмейген яшлар башлапгъы класларда дарсны англаймы дагъы?

 

– Англатмагъа нечакъы да къыйын. Айрокъда яшлар бавлары ёкъ юртларда. Дагъы ёл тапмай, школаларда алты йыллыкъ яшлагъа гьазирлик класлар ачгъанбыз.

 

– Сиз билим чи бересиздир. Кимлени тарбиялайсыз?

 

– Бугюн школада токъташгъан бир идеология да ёкъ. Муаллимлер яшлагъа билим бере туруп, бизге ата-бабалардан къалгъан яхшы адатланы ругьунда яшланы тарбияламагъа гьаракат  этелер. Неге тюгюл, белгили муаллим С.Сухомлинский де айтгъанлай: «Билимли, тек тарбиясыз адам – савутлангъан жинаятчы».

 

– Бугюнлер школаларда дарс береген муаллимлени билими не даражада экен?

 

– Яшырма тарыкъ тюгюл, заочно охуйгъан муаллимлени билимлери акъсай. Очно охугъан муаллимлени билими яман тюгюл. Олар оьзлени предметлерин де биле, дарс беривню методикасын да тюз юрюте.

 

– Оьсюп гелеген наслуну охутувда ва тарбиялавда ата-аналаны ортакъчылыгъы нечикдир?

 

– Тюзюн айтма тарыкъ, бары да ата-аналар толу ортакъчылыгъын болдурмай. Гьатта школада оьтгерилеген ата-аналаны жыйынларына гелмеге сюймейгенлер де ёлугъа. Ата-аналар булан сийрек ёлугъа­гъан муаллимлер де ёкъ тюгюл. Муаллимлер, ата-аналар йимик, оьсюп гелеген наслуну тарбиялавда ерли муниципал къурулувланы касбучулары, бары да ватандашлар да ортакъчылыгъын болдурса яхшы болур эди.

 

– Оьсюп гелеген наслуну патриот ругьда тарбиялавда сиз ёлбашчылыкъ этеген школада нечикдир, не йимик ишлер юрюле?

 

– Патриот ругьда тарбиялав бары да дарсларда юрюлмеге герек. Тарих дарсларда, адабият дарсларда оьсюп гелеген наслуну патриот ругьда тарбиялав учун бай материал бар. Гьали санаву мекенли аз болгъан Уллу Ватан давну ортакъчылары булан ёлугъув, Совет Союзну, Россияны Игитлерини гьакъында охувчулагъа толу англатыв бермек маслагьатлы. Шолай иш юрюле. Ана Ватан учун жанын къурбан этген Александр Матросовну, Зоя Космодемьянскаяны ва яш гвардияны игитлери гьакъда охувчулагъа айтмакъ маслагьатлы. Бу ишде школаланы китапханаларыны ёлбашчылары да пайдалы иш этмеге болалар.

Озокъда, бугюн загьматны алдынлылары ёкъ. Совет гьукуматны вакътисиндеги Социалист Загьматны Игитлери гьакъда да айтмагъа герек.

 

– Алдын заманларда «Жагьиллеге бары да ёллар ачылгъан» дейген сёзлер бар эди. Бугюн школаны битдирген жагьил уланлар, къызлар не иш булан машгъулдур?

 

– Кёбюсю – ишсиз, алапасыз. Оьр билим алгъан агрономлар да, инженерлер де ишсиз ва алапасыз къалып туралар. Жан оьсдюрюв булан, гьайванлар сакълав булан оьзлеге ашама рызкъы табалар. Сатыв-алывгъа къарышгъанлар айрыча кёп.

 

– Сизин авлетлеригиз къайсы касбугъа ес болгъанлар?

 

– Эки де къызым школада башлапгъы класларда дарс берелер.

 

– Алиших Шагьбанович, сиз ойлашагъан кюйде, школаны директору нечик касбучу болмагъа герек?

 

– Школаны ёлбашчысы билимли ва бажарывлу адам болмагъа герек. Ол рагьмулу адам болмагъа герек. Буйрукъну оьзю кепи гелген ерде къоллагъынча, ойлашмагъа борчлу. Балики, буйрукъну къоюп, гьакъыллы насигьат бермеге герекдир.

 

– Совет гьукуматны вакътисинде бажарывлу муаллимлени гьакъында айтылагъанда, Ростов областны, Липецкини муаллимлерини алдынлы сынавларын къолламагъа герек деп айтыла эди. Гьали алдынлы сынав Россия Федерацияны къайсы шагьарларында бар?

 

– Шо гьакъда бир муаллимни де сынаву эсгерилмей.

 

– Оьсюп гелеген наслуну тарбиялавда телевидениеден гёрсетилеген берилишлени таъсири нечикдир?

 

– Тюзюн айтса, охувчулагъа яман якъдан таъсир этеген берилишлер кёп. Адамны оьлтюреген кинолар, берилишлер яшлагъа яхшы якъдан таъсир этежекми дагъы? Олар оьсюп гелеген наслугъа яман якъдан таъсир эте.

 

– Пионер къурум сиз ёлбашчылыкъ этеген школада да иш гёреми?

 

– Пионер къурум бар. Пионервожатыйны планына тийишли темалар да къуршалгъан. Тюзю яхшы, нечакъы гьаракат этилсе де, кемчиликлер де бар.

 

– Шайтанны агъусу – наркотиклеге къаршы ишлер де юрюледир чи?

 

– Гьалиге юрюлеген гьаракат натижа бере.

 

– Алиших Шагьбанович, лакъырда ортакъчылыкъ этгенигиз учун сизге баракалла.

 

– Сиз де савболугъуз!

 

Язып онгаргъан М.Османов.