–Атилла Мухтарович, сен Дагъыстанда белгили къурувчу деп гьисапланасан…
– Сен чи кёп макътап къойдунг: белгили болуп, айтардай уллу къурулушлар этмегенмен. Мен кёп йыллар Ногъай районда ишледим, шонда 4 къурулуш ишлетгенмен. Сонг Хасавюрт шагьарда ва районда ишлеп тураман. Шо заманда этген ишлени гьакъында айтсам – Дзержинское юртдагъы школаны ишледик, район администрацияны мукъаятлы кюйде ярашдырдыкъ, район больницаны къурдукъ, Яхсайгъа сув тартдыкъ ва район администрацияны янгы бинасын къуруп турабыз. Акъча бермейгени саялы, район больницаны битдирип болмай турагъаныкъ уьч йылдан да кёп бола.
– Сени Яхсай колхозгъа председатель этген дегенде, мен бек тамаша болдум. Яхшы, гелимли идаралар къуруп турагъан адам, юрт хозяйствогъа багъып къалдынг. Алдан берли де юрт хозяйство артыкъ хайыр бермей деп гьисаплана. Хайырны-заралны яхшы англайгъан адам харжны топуракъгъа саламы?
– Заманынг бар буса, толу этип айтайым. Мен яхсайлыман. Аталарыбыз топуракъ булан долана гелген. Уллатам Иса 1949–1952-нчи йылларда Яхсайдагъы колхозну председатели болуп да ишлеген. Билмеймен, къан тартамы, недир, топуракъны ишлетме эсиме тюшюп гетди. Районну ёлбашчыларына къурулушума кёмекчи хозяйство ачмакъ учун Яхсайдан 200–500 гектар ер тилеген эдим. Яхсай колхозгъа тышдан управляющий де белгилеп, кётюр этме айланып турагъан заманым эди. Районну башчылары да «ишлеме сюе бусанг, барын да ал», – деди ва колхозну алма таклиф этди. Эсингде буса, алда мадарлы колхозлагъа осалларын тиркеп, гьалын къолайлашдыра эди. Магъа да шолай болду. «Яхсай» деген МУП да къурулгъан мени де айры хозяйством бар. 7145 гектар ердеги авлакъланы 3300 гектары мени хозяйствомда. Биринчи йыл бир минг гектар ерни сюрдюк ва чачдыкъ. Яхшы ашлыкъ да алдыкъ.
– Колхозну техникасы ёкъ эди чи, нечик амал этдинг?
– Мени къурулушда къолланагъан кёп техникам бар эди. Башлап шоланы къолладым. Кёп сынаву бар Боташюрт, Чагъаротар ва Ботаюрт юртланы хозяйстволарыны ёлбашчылары Байтази Арсланханов, Солтансайит Исмайылов ва Вазир Боташев булан алдан берли танышман. Шоланы насигьатлары да шайлы кёмек этди. Олар булан конференциялагъа ва выставкалагъа бардым. Шонда янгы юрт хозяйство техника гёрдюм ва бир-бир этип тракторлар, артына тагъагъан алатлар алма башладым. Алдындагъы йылда ашлыкъ къайтарма комбайнлар тапмай бек асси болгъан эдим. Гетген йылны башында Германияда чыкъгъан ашлыкъ къайтарагъан «Klass» деген 12 миллионлукъ немис комбайн алдым. Бары да масъалаларым тайды.
– Ким-ким де олай комбайн алма болмай чы. Шондан къайры да, уллу авлакълары ва тюрлю-тюрлю ашлыкълар чачма имканлыкъ болма герек…
– Мен де аслу комбайнны артыкъ акъчаларым бар деп алмагъанман. Лизингге алдым.
– Бу бир яны. Бирдагъы янындан алгъанда, немислер техниканы бек мукъаятлы эте. Эгер де дым буса, бизде чыгъагъан комбайнлар ишлемей, мен алгъаны буса, аз-маз затгъа къарамай ва тас этивсюз де, уьстевюне, эки керен артыкъ да чала.
Гьабижайны алып къояйыкъ. Гетген йыл мен шо комбайн булан гьабижай къайтардым. Шо комбайн къартыкъны увуп да чыгъара. Мен буса гьабижай къайтармакъ учун башгъа комбайн къыдырма герек эдим.
Гетген йыл техника алмакъ учун 20 миллион манат акъчам гетди, шону булан бирге чачагъан ерлени де артдырдым. Айтагъаным, бу йылгъа мен 2000 гектар ерге чачгъан эдим. 630 гектар ердеги будайдан ва арпадан 25 центнерден де артыкъ тюшюм алдым. Эгер де орувну алдында еллер чыгъып къалмагъан буса, гелимибиз шайлы артыкъ болажакъ эди. Шолай да, мен 303 гектар ерге гюлайлан ва 200 гектар ерге гьабижай чачгъанман. Гьалиге гёрюнюшю яман тюгюл.
– Ашлыкъланы болдурмакъ – бир яны, ону сатмагъа да герек чи. Сен болдургъан 1500 тон ашлыкъны сакълама къыйын болмаймы?
– О янындан чы къоркъмай эдим. Мен хозяйствону алгъандокъ, устаханалар ва ашлыкъ сакълама склад да къурдум. Шону ичине кёп ашлыкъ салма бола. Гьали уллу къуш комплекс къуруп тураман. Шолай 6 бина къурма сюемен, экисини чырлары тургъузулгъан. Шондан къайры да, 200–400 баш гьайван сакълайгъан комплекс де къурма сюемен. Айтагъаным, мен ашлыкъны сатмакъ учун тюгюл, ону къоллама деп оьсдюремен.
– Этген ишлеринг кёп уллу оьлчевде кютюле. Кредитлер алып, шоланы къоллама бажарыламы?
– Мен бир де кредит алмагъанман. Ишлеймен, къазанаман, шону янгыдан ишге саламан. Шолай ишлейгеним 20 йылдан да артыкъ бола. Сен де айтгъанлай, юрт хозяйствону юрютме къыйын, тек берекети бар. Топуракъны алдатма болмай, сен нечакъы тер тёксенг, гелими шончакъы артыкъ бола.
Адамлар гьали топуракъдан айрылгъан, шону учун берекет де, демлик де ёкъ. Адамланы топуракъгъа къайтарма герек. Артыкъ бай болмассан, тек ач да къалмассан. Мени оюмда – ишчилени янгыз Яхсайдан алмакъ, оланы иш булан таъмин этмек. Мен янгы техника алгъанда, ишчилени Яхсайда тапдым. Гьали менде 30 адам ишлей, бара-бара шоланы санавун эки керенге артдырма хыялым бар. Шонча йыллар таш, керпич, цемент булан ишлеп туруп, гьали топуракъны ишлетемен. Юхлап турагъан къаным уянгъан буса ярай, шу ишимни де кёп сююп этемен.
– Сен яшаву осаллагъа ва афгъан давда болгъанлагъа этеген кёмегингни гьакъында мен нече керен де эшитгенмен…
– Яшав гьалы осаллагъа кёмек этмек гьар бусурманны да ишидир, мен шону гьакъында айтып турма сюймеймен, тек гючюм етген сайын, болагъан кёмегимни этип туражакъман.
– Атынг да борчлу этеми экен? Сагъа гьалиги вакътиде сийрек ёлугъагъан ат тагъылгъан. Атилла не адам экенни билемисен?
– Озокъда, билемен, мен бош заманымда тарих китапланы кёп охуйман.
Мени атамны атасы Иса белгили язывчу ва драматург Алимпаша Салаватовну къурдашы болгъан. Ол атамны инисине такъгъан болгъан шо атны. Улланам Написат да, шо авлетини аты тас болмасын деп, шо атны магъа такъгъан.
– Атынга амин де болуп, тутгъан ёлунгда пайда да гёрюп яшама насип болсун!
– Кёп савбол!
Суратларда: А.Гереевге районну башчысы грамота тапшура; А.Гереев къуруп турагъан район больницаны гёрюнюшю.
