Яшлагъа талав аврув къайдан геле?

Шогъар себеплер кёп. Тек, биринчилей, иммунитети осал яшлар шо аврувгъа тарымагъа бола. Озокъда, шо якъдан осал яшлар оьзге аврувлар булан да авруй, тек шоланы арасында талав аврув да болмагъа бола. Индира Юнусованы сёзлерине асасланып айтгъанда, яшланы арасында талав аврув болмакълыгъыны бир нече себеплери бар. Шолар аслу гьалда радиация, инсоляция (гюнню шавлаларыны таъсиринден бола­гъан облучение), бензол, тамакю тютюн, гьар тюрлю вируслар, папиллома, герпес булан байлавлу. Оьрде эсгерилген себеплер бар буса, адамны къаркъарасындагъы клетка алышына. Шо къаркъарагъа зарал гелтиреген гьар тюрлю затлардан тола, шолай клеткалар кёп бола.

Авруйгъан клетканы ичинде талав болмагъа башлай. Уллуланы талав аврувларыны тюрлюлери сийрек ёлугъа. Яшлагъа байлавлу айтгъанда буса, къанында, лимфада, гёнде ва гьар тюрлю санларда болагъан талав аврувланы айырмагъа бола. Айрокъда кёп ёлугъа­гъан аврув лимфалар булан байлавлу. Шогъар лимфобластный лейкоз ва лимфосаркома деп айтыла. Нер­валарда, бюйреклерде, сюеклерде талав аврув сийрек ёлугъа.

Дагъыстанда яшланы талавдан авруйгъаныны статистикасы

Дагъыстанда 641 минг 584 яш бар. Орта гьисапда алгъанда, гьар йыл бу аврувдан, гьар минг яшны алгъанда, шоланы арасында 12–14 яш авруй. Шону ичинде де Да­гъыстанда шо аврувгъа тарыгъан яшланы санаву, савлай Россияны алгъанда, 1,2 керенге аз.

Аврув нечик билине?

Озокъда, онкологияда аврувну тапмакъ учун бары да къаркъарагъа къарап чыкъмагъа герек. Санларда болагъан талавлар, арадан заман гетмей туруп, оьзлени гьа­къында билдирмей тура. Айтагъаным, яш бир затгъа да кантылламай. Сонг да талав авруву бар адамны хас кюйде билинеген белгилери болмай. Оьзге аврувларда йимик, къаркъарасыны осал болгъанлыгъы бола. Яшларда болагъан талав аврувлар кёбюсю гезиклерде ананы къурсагъында турагъан чагъындан башлап яйылмагъа башлай. Шо саялы алданокъ аврувну арагъа чыгъармагъа бек къыйын. Эгер де айлы къатынгъа УЗИ этгенде, къурсакъдагъы яшны чагъы уллу буса, талаву барын гёрмеге бола.

Уьст гелмеге бола

Яшланы республика клиника больницасыны онкология бёлюгю талав авруву бар яшлагъа оьр технологияны ва хас кюйдеги сав этив ёлланы къоллап кёмек эте. И. Юнусова айтагъан кюйде, больницада шо аврувгъа къаршы турувда оьр билимли врачланы командасы яратылгъан. Шоланы арасына яшлагъа къарайгъан хирург, радиолог, морфолог, анестезиолог ва оьзге врачлар гирген.

«Биз больницада талав авруву бар яшланы тергеп къоймайлы, аврув къайдан гелген, къайсы журасыдыр ва шолай да оьзге назик масъалаланы арагъа чыгъарабыз. Неге тюгюл, гьалиги сав этив ёлланы танглайгъанда шолай маълуматлар аслу ерни тута. Санавлар булан айтгъанда, талав аврувланы арасында нефроб­ластомадан сав болагъан гезиклер 85 процент болуп токътай, лимфолейкоздан – 75 процент, башмайда болагъан талавдан сав болагъан яшлар буса – 60 процент.

Талав авруву бар адамгъа аслу гьалда химиотерапия къоллана. Бизин больницада да шо аврув оьрде эсгерилген къайданы янгы программалары булан этиле. Яшларда бола­гъан талав аврувну гьарисине хас химиотерапия къоллана. Неге тюгюл, яшлагъа бакъгъан якъда бек тергевлю болмагъа герек. Артдагъы беш йылны ичинде 4 яш талав аврувну лап артдагъы дёртюнчю стадиясында сав болгъаны да сююндюрмей къоймай. Ата-ананы юреги рагьат болсун учун, яшында шо аврув тайгъанны билмек учун Москвадагъы онкология аврувлагъа къарайгъан Н. Блохинни атындагъы илму центрда тергетмекни таклиф этебиз.

Индира Юнусова билдирегени йимик, талав авруву бар яшланы республикадан тышгъа барып сав этмекни маънасы ёкъ. «Эгер яшдагъы шо аврувну сав этмек учун бир къадар ахтарывлар этмеге имканлыкъ ёкъ буса, биз республикадан тышгъа бакъдырабыз. Къалгъан гезиклерде буса шолай этмеге тюшмей. Неге тюгюл, къайда барсагъыз да, сав этеген ёллар бир йимик. Бир керен ата-анасы талап этип, биз шолай яшны Германиягъа йибердик. Ол сав болуп къайтгъан сонг, кагъызларына къарап, нечик сав этгенин билмеге сюйдюк. Шондагъы врачлар да биздеги ёлланы къоллагъаны ва узатгъаны ачыкъ болду. Тек ата-анасыны ёлгъа ва сав этмеге чыкъгъан харжы 240 минг еврогъа олтурду. Бизде буса шону олар гьавайын этежек эди. Бизин бёлюкде де яшланы шо аврувдан сав этивде гюнбатыш пачалыкълар къоллайгъан сынав бар. Шолай болгъанда, тышгъа чыкъмакъны маънасы да ёкъ», – деп хабарлай И. Юнусова.

Алдын алагъан ёллар

Талав аврувну алдын алыв ёллар тюз яшап билмекден тувра гьасил бола. Неге тюгюл, яшгъа нечик къарав бар буса, шондан билмеге бола талав аврув болажакъны яда болмажакъны да. Талавну алдын алмакъ учун, врачлар болажакъ аналагъа айлы болгъанча алда да экология якъдан таза ерлерде яшамакъны таклиф эте.

Ондан къайры да, гьар ана не ашай буса, шондан да кёп зат гьасил бола. Къаркъарагъа тарыкъ болагъан бары да пайдалы ашны ашамагъа герек. Тек янгыз бу себеплеге таянып къалмагъа да тюшмей. Ахтарывлар гёрсетегени йимик, ким къаркъарасын чыныкъдыра буса, заманында аш ашай буса, талав аврувну бир-бир къайдаларыны алдын алмагъа бола. Шо буса бизин гележек наслуну савлугъу да дюр.